نوع تأثیرپذیری مخاطب از قهرمانان فیلم بسیار مهم است
«هنرمندان باید از تخصص جامعه‌شناسان در روایت معضلات اجتماعی استفاده کنند»
حیثیت گمشده عنوان مینی‌سریالی جذاب ساخته سجاد پهلوان‌زاده با بازی تحسین‌برانگیز مهدی حسینی‌نیاست که پخش آن به تازگی از فیلیمو آغاز شده است. داستان این سریال که تنها دو قسمت از آن تاکنون پخش شده است، درباره یک خانواده بدون فرزند است که ماجراهایی برای زن این خانواده اتفاق می افتد و سوءظن‌هایی را نسبت به او درباره ارتباطش با باندهای مواد مخدر و سوءاستفاده از کودکان و نوزادان در این باندها برمی‌انگیزد. پرداختن به موضوع سوءاستفاده از نوزادان و کودکان برای خرید و فروش مواد مخدر در این سریال بهانه‌ای شد تا با سعید خراطها جامعه‌شناس درباره ابعاد مختلف این موضوع گفت‌وگویی را داشته باشیم.
مینی‌سریال حیثیت گمشده؛ آنچه باید بدانید
- موضوع اجاره و سوءاستفاده از نوزادان و کودکان برای فروش و حمل‌ونقل مواد مخدر چه ابعادی در کشور ما دارد و تا چه اندازه جدی است؟
سعید خراطها، جامعه‌شناس: این یک پدیده جدید نیست و همیشه در کنار موضوع مواد مخدر، کودکان هم حضور داشته‌اند و اغلب از سوی خانواده‌هایشان برای خریدوفروش و حمل مواد مخدر به کار گرفته شده و مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند و این موضوع رفته رفته به یک رفتار اقتصادی تبدیل شد.
- چرا از کودکان برای این کار سواستفاده می‌شود؟
به این دلیل که هم سوءظن نسبت به آنها کمتر از بزرگسالان است و هم این که دستمزد و مجازات کمتری شامل حال آنها می‌شود. در خرید و فروش مواد مخدر گاهی باندهای بزرگی وارد عمل می‌شوند که به شکل عمده این مواد را خریدوفروش و پخش می‌کنند و بنابراین نیاز به نیروی کار و بچه‌هایی آموزش دیده دارند که بتوانند به صورت خرده روشی این مواد را سرکوچه‌ها و چهارراهها بفروشند و برای این منظور این بچه‌ها را برای مدتی اجاره می‌کنند و هزینه آن را پرداخت می‌کنند.
در حال حاضر نیز که سن مصرف مواد مخدر به کودکان رسیده است و این بچه‌ها هم مصرف‌کننده مواد هستند و هم برای خریدوفروش، جابه‌جایی و انتقال مواد از آنها سوءاستفاده می‌شود. موضوع سوءاستفاده از کودکان تنها منحصر به بحث خریدوفروش مواد مخدر نیست و از این کودکان برای سرقت، تکدی و موارد دیگری از جمله اختلاس و سوءاستفاده از پاسپورت، شناسنامه و حساب بانکی آنها نیز استفاده می‌کنند.
- این موضوع شامل نوزادان و کودکان زیر یکسال هم می‌شود؟
این موارد می تواند شامل نوزادان و کودکان کمتر از یکسال هم باشد. نوزادان مقرون به صرفه‌تر هستند و قیمت اجاره آنها و کارکردشان متفاوت است. به طور مثال زن موادفروشی که یک بچه به بغل دارد درآمد بیشتری هم می‌تواند داشته باشد و پلیس هم کمتر به او شک می‌کند اگر هم دستگیر شوند معمولا آنها را زود آزاد می‌کنند.
- این نوزادان و کودکان خردسال از کجا و چطور شناسایی شده و به کار گرفته می شوند؟
معمولا در خانواده‌هایی که فرهنگ آنها بر جرم استوار است و انحراف در آنها نهادینه شده است، هر بچه‌ای که به دنیا می‌آید در هر سنی که باشد چه یک روزه و چه ده ساله باید در این چرخه انحرافات نقش داشته باشد و از او کار می‌کشند. گاهی نیز کودکان محلات فقیرنشین، کودکان ناخواسته و یا کودکان اتباع خارجی از جمله افغانستانی و پاکستانی از سوی باندهای مواد مخدر اجاره و به کار گرفته می‌شوند. به طور مثال بخشی از بچه‌هایی که سر چهارراهها فال می‌فروشند اتباغ خارجی هستند که اجاره شده‌اند.
- معمولا بچه‌هایی که گرفتار این باندها می‌شوند چه سرنوشتی پیدا می‌کنند؟
سرنوشتی بهتر از والدین‌شان و اعضای باند مواد مخدر در انتظارشان نیست. معمولا یکی از افراد باند می‌شوند و بسیاری از آنها نیز از کانون اصلاح و تربیت سردر می‌آورند و در بزرگسالی همدیگر را در زندان‌ها پیدا می‌کنند. این بچه‌ها در بزرگسالی یک پایشان در زندان و پای دیگرشان در میان انواع جرایم است.
- چقدر درباره این موضوع پژوهش صورت گرفته و به چه نتایجی رسیده است؟
سال‌های قبل پژوهش‌هایی در این زمینه صورت گرفت اما سال‌های بسیاری است شاید حدود ۱۵ سال که دیگر بودجه‌ای برای این پژوهش‌ها اختصاص پیدا نمی‌کند. در حال حاضر رانت‌ها وارد حوزه پژوهش شده و این حوزه را زمین‌گیر کرده به طوری که پژوهشگران از این حوزه کنار کشیده‌اند و مسئولان هم علاقه‌ای به انجام پژوهش ندارند. با این حال واقعیت ها در این زمینه بارها گفته شده و آمارهای رسمی هم وجود دارد که مسئولان آن را سیاه‌نمایی می‌پندارند و به این نتایج بی‌توجهی می‌کنند. به طور کلی اعتقادی به انجام کار پژوهشی ندارند.
- نمایش این معضلات اجتماعی در قالب سریال‌های نمایشی تا چه اندازه می‌تواند در پیشگیری از این بزهکاری‌ها و یا اطلاع رسانی در سطح جامعه تأثیرگذار باشد؟
پرداختن به این مسائل و موضوعات اجتماعی در قالب سریال جذاب است و سریال‌هایی هم در این زمینه ساخته شده است اما زمانی می‌تواند تأثیرگذار باشد که از دانش و آگاهی متخصصان این معضلات اجتماعی استفاده شود و آنها نیز سناریو را بخوانند و درباره آن نظرات کارشناسی ارائه کنند. در این صورت می‌تواند واقعیت‌ها بازتاب داده شود و اگر امکان پژوهش و ارائه گزارش نیست دست‌کم می‌توان اطلاع رسانی کرد و افراد جامعه و خانواده‌ها را از آن چه در سطح جامعه در حال وقوع است، آگاه کرد.
برای سریال‌هایی که به مسائل و معضلات جامعه می پردازند باید حتما متخصصان و عالمان این حوزه در کنار هنرمند قرار بگیرند تا تأثیرگذاری درست اتفاق بیفتد. به طور مثال ممکن است در یک جامعه جاهل، قهرمان آنها در یک سریال همان کسی باشد که مجرم است و زندان می‌رود و بعد هم اعدام می‌شود. بنابراین مهم است که مخاطبان و افراد یک جامعه از کدام قهرمان فیلم تأثیر بگیرند.
