علی نصیریان؛ بزرگ آقای سینمای ایران

پیش از انقلاب | یار و یاور داریوش مهرجویی

علی نصیریان بازی در سینما را با فیلم «گاو» ساخته داریوش مهرجویی آغاز کرد. یکی از ۳ فیلم آغازگر موج نوی سینمای ایران در کنار «قیصر» و «آرامش در حضور دیگران». «گاو» با اینکه در اکران عمومی به توفیقی دست نیافت، اما جایزه بهترین فیلم دوم و بهترین موسیقی (هرمز فرهت) جشنواره سینمایی وزارت فرهنگ و هنر و جایزه بهترین فیلمنامه (غلامحسین ساعدی و داریوش مهرجویی) جشنواره سپاس را به دست آورد و جایزه ویژه هیات داوران جشنواره برلین (۱۹۷۲) و جایزه فیپرشی جشنواره ونیز (۱۹۷۱) را نیز از آن خود کرد. عزت‌الله انتظامی در جشنواره فیلم شیکاگو برنده جایزه بهترین بازیگر مرد شد و چندین جایزه بین‌المللی دیگر هم در تالار افتخارات دومین ساخته داریوش مهرجویی به ثبت رسید.

«آقای هالو»، «پستچی» و «دایره مینا» ۳ فیلم دیگر داریوش مهرجویی بودند که علی نصیریان در آن‌ها نقش‌آفرینی کرد؛ «آقای هالو» در جشنواره سپاس (۱۳۴۹) برنده ۵ جایزه اصلی بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه (داریوش مهرجویی، علی نصیریان)، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (عزت‌الله انتظامی) و بهترین بازیگر نقش اول زن (فخری خوروش) شد و علی نصیریان که در نقش اصلی فیلم ظاهر شده بود به عنوانی دست نیافت.

«پستچی» با حضور دیگر بازیگرانی چون عزت‌الله انتظامی، ژاله سام، احمدرضا احمدی، بهمن فرسی، عزت‌الله رمضانی‌فر، امرالله صابری و عصمت صفوی در جشنواره‌های داخلی موفقیتی به دست نیاورد و تنها در بیست و نهمین دوره جشنواره ونیز در بخش بهترین فیلم تقدیر شد.

«دایره مینا» که تهیه‌کنندگانش پرویز صیاد، بهمن فرمان آرا و ملک ساسان ویسی بودند، با نقش آفرینی هنرمندانی چون سعید کنگرانی، عزت‌الله انتظامی، فروزان، بهمن فرسی، اسماعیل محمدی، رفیع حالتی، محمد مطیع، سروش خلیلی، ایرج راد، جمشید لایق، مرضیه برومند، اسماعیل شنگله، پری امیرحمزه و … در جشنواره داخلی توفیقی کسب نکرد و تنها در جشنواره فیلم پراد فرانسه (۱۳۵۹) جایزه بهترین فیلم را به دست آورد.

«ستارخان» (علی حاتمی)، «مهر گیاه» (فریدون گله) و «سرایدار» (خسرو هریتاش) دیگر آثاری بودند که علی نصیریان در سینمای قبل از انقلاب در آن‌ها هنرنمایی کرده بود.

کارنامه‌ای آبرومند در گیشه و در نزد منتقدان

نصیریان در سینمای پس از انقلاب باز هم بازی در فیلم‌های داریوش مهرجویی را ادامه داد و در فیلم «حیاط پشتی مدرسه عدل آفاق» در سال ۱۳۵۹ بازی کرد. فیلم پس از ۱۰ سال و با جرح و تعدیل‌های فراوان و با نام جدید «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۹ اکران شد و در گیشه شکست سنگینی خورد. عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، امرالله صابری و قاسم سیف از بازیگران اصلی فیلم بودند.

علی نصیریان تا قبل از سال ۱۳۶۳ در ۴ فیلم بازی کرد که هیچ یک موفقیتی در اکران عمومی به دست نیاوردند: «بند» (غلامحسین طاهری دوست)، «فصل خون» (حبیب کاوش)، «جایزه» (علیرضا داودنژاد) و «آفتاب نشین‌ها» (مهدی صباغ‌زاده).

«کمال الملک» ساخته علی حاتمی و هنرنمایی بازیگرانی چون جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی، داود رشیدی، محمدعلی کشاورز، پرویز پورحسینی، هوشنگ بهشتی، منوچر حامدی، جهانگیر فروهر، سیروس ابراهیم‌زاده، سروش خلیلی، اسماعیل محمدی و لیلا حاتمی اولین فیلم علی نصیریان بود که تماشاگران زیادی از آن استقبال کردند. «کمال الملک» در سومین دوره جشنواره فیلم فجر تنها جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد (جمشید مشایخی) را به دست آورد، ضمن اینکه داوران از فیلمنامه فیلم هم تقدیر کردند. «کمال الملک» در تاریخ ۲۴ بهمن سال ۱۳۶۳ به روی پرده سینماهای ایران رفت و اکرانش تا سال بعد هم ادامه داشت و در نهایت حدود ۹۴۰ هزار نفر از آن دیدن کردند و فیلم علی حاتمی در جایگاه هفدهم جدول پرتماشاگرترین‌های سال قرار گرفت. در سال ۱۳۶۴ فیلم «عقاب‌ها» با جذب بیش از ۳ میلیون و ۲۴۵ هزار مخاطب عنوان پربیننده‌ترین فیلم سال را از آن خود کرده بود.

۲ فیلم بعدی علی نصیریان که به عنوان نقش اصلی در آن‌ها بازی کرده بود، در گیشه سال ۱۳۶۵ با تماشاگران میلیونی روبرو شدند. کمدی «کفش‌های میرزانوروز» ساخته محمد متوسلانی و هنرنمایی محمدعلی کشاورز، سعید امیرسلیمانی، جمشید لایق، کاظم افرندنیا، زهرا برومند، عزت‌الله رمضانی‌فر، محمدعلی ورشوچی، رضا عبدی و … بدون کسب موفقیتی در چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۶۵ به روی پرده سینماهای ایران رفت و توانست بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار مخاطب را روانه سالن‌های سینما کند و رتبه ۹ جدول پربیننده‌ترین‌های سال را به دست آورد.

علی نصیریان؛ از شیر سنگی تا ناخدا خورشید

«جاده‌های سرد» اولین تجربه کارگردانی مسعود جعفری‌جوزانی در چهارمین جشنواره فیلم فجر با استقبال روبرو شد و جایزه ویژه هیات داوران و همچنین جایزه بهترین فیلمبرداری (تورج منصوری و محمود کلاری) را از آن خود کرد. حمید جبلی، مجید نصیری، اسماعیل محمدی، فرزانه نشاط‌خواه و … بازیگران «جاده‌های سرد» بودند. با اینکه فیلم مسعود جعفری‌جوزانی بازیگران چهره‌ای نداشت اما در اکران عمومی سال ۱۳۶۵ بیش از یک میلیون تماشاگر را روانه سالن‌های سینمای کرد و در جایگاه ۱۶ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال قرار گرفت.

علی نصیریان علاوه بر ۲ فیلم یاد شده، در سال ۱۳۶۴ در فیلم «دزد و نویسنده» کاظم معصومی هم نقش آفرینی کرد که این فیلم با یک سال تاخیر در سال ۱۳۶۶ اکران شد و حدود ۴۷۶ هزار نفر مخاطب داشت. خسرو شکیبایی، آهو خردمند و مهری مهرنیا بازیگران «دزد و نویسنده» بودند. ۲ فیلم «شیر سنگی» ساخته مسعود جعفری جوزانی و «ناخدا خورشید» به کارگردانی ناصر تقوایی با نقش آفرینی علی نصیریان در سال ۱۳۶۶ در سینماهای ایران به روی پرده رفتند. «شیر سنگی» در پنجمین جشنواره فیلم فجر برنده ۲ جایزه بهترین فیلمنامه (مسعود جعفری جوزانی) و بهترین صداگذاری (اسحاق خانزادی) شد و در ۶ بخش نیز نامزد دریافت جایزه بود.

فیلم جعفری جوزانی با حضور چهره‌هایی چون عزت‌الله انتظامی، ولی شیراندامی، علیرضا شجاع‌نوری، حمید جبلی، احمد هاشمی، شمسی فضل‌الهی، آزیتا لاچینی، فهیمه راستکار، سوگند رحمانی، اصغر همت، عطاالله زاهد، میرصلاح حسینی و … در سال ۱۳۶۶ اکران عمومی شد و نزدیک به ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از آن دیدن کردند و رده دهم جدول پرتماشاگرترین‌های سال به «شیرسنگی» رسید.

«ناخدا خورشید» هم در پنجمین جشنواره فیلم فجر ۲ جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد (داریوش ارجمند) و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (سعید پورصمیمی) را به دست آورد و در ۵ بخش دیگر نیز کاندیدای دریافت جایزه بود. داریوش ارجمند، سعید پورصمیمی، پروانه معصومی، جعفر والی، فتحعلی اویسی، غلامرضا گرشاسبی، اصغر بیچاره و… بازیگران فیلم ناصر تقوایی بودند. «ناخدا خورشید» در سال ۱۳۶۶ در سینماهای ایران به روی پرده رفت و نزدیک به ۶۴۰ هزار تماشاگر را روانه سالن‌های سینما کرد و جایگاه ۲۶ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال را به دست آورد.

«ترنج» به کارگردانی محمدرضا اعلامی دیگر فیلم علی نصیریان بود که در سال ۱۳۶۵ ساخته شد و بدون کسب موفقیت در جشنواره پنجم فیلم فجر و با یک سال تاخیر در سال ۱۳۶۷ به روی پرده رفت.

از فیلم «ترنج» که بازیگرانی چون پروانه معصومی، کمند امیرسلیمانی، جمشید لایق، فهیمه راستکار، خسرو امیرصادقی، عزت الله مقبلی و … در آن ایفای نقش کرده بودند، حدود ۸۳۵ هزار نفر دیدن کردند و رده ۱۹ جدول پرتماشاگرترین‌های سال به فیلم محمدرضا اعلامی تعلق گرفت.

 

روز باشکوه؛ پرتماشاگرترین فیلم نصیریان در دهه ۶۰

سرانجام، پرتماشاگرترین فیلم علی نصیریان در دهه ۶۰ و در کارنامه سینمایی‌اش در سال ۱۳۶۸ در سینماهای ایران اکران شد: «روز باشکوه» ساخته کیانوش عیاری. فیلم خوش ساخت کیانوش عیاری بدون کسب موفقیت در هفتمین جشنواره فیلم فجر در اکران عمومی با استقبال فراوان تماشاگران روبه رو شد و توانست بیش از ۲ میلیون ۱۷۰ هزار مخاطب را جذب سالن‌های نمایش دهنده کند و عنوان دومین فیلم پربیننده سال را پس از فیلم جنگی «افق» به کارگردانی رسول ملاقلی پور به دست آورد.

«سال‌های خاکستر» به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده و هنرنمانی بازیگرانی چون پروانه معصومی، حبیب اسماعیلی، فیروز بهجت‌محمدی، سرور نجات‌الهی، محمود بهرامی و … دیگر فیلم علی نصیریان بود که در سال ۱۳۶۸ به اکران عمومی درآمد و بیش از ۹۲۰ هزار تماشاگر داشت و رتبه ۱۸ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال را به دست آورد. علی نصیریان و پروانه معصومی برای بازی در این فیلم در هفتمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت جایزه بودند.

آخرین فیلم به نمایش درآمده علی نصیریان در دهه ۶۰، «پول خارجی» ساخته رخشان بنی‌اعتماد بود که در سال ۱۳۶۹ در سینماهای ایران به نمایش درآمد و گیشه چندان موفقی نداشت. نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر به دیدن فیلم رفتند و جایگاه ۵۳ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به فیلم رخشان بنی‌اعتماد رسید. «پول خارجی» با نقش آفرینی محمدعلی کشاورز، مهتاج نجومی، رسول نجفیان، علی رامز، جهانگیر فروهر و … در هشتمین جشنواره فیلم فجر در ۲ بخش بهترین تدوین (شیرین وحیدی) و بهترین صدابرداری (شاپور حکیمی و سیدهاشم موسوی) نامزد دریافت سیمرغ بلورین بود.

دوران کم‌کاری با یک نقش ماندگار

علی نصیریان در دهه ۷۰ تنها ۵ فیلم بر پرده سینماها داشت که هر ۵ فیلم گیشه موفقی نداشتند. از این میان تنها می‌توان به هنرنمایی ماندگار او در فیلم «بوی پیراهن یوسف» ساخته ابراهیم حاتمی کیا اشاره کرد.

«بوی پیراهن یوسف» که در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر (بهمن ۱۳۷۴) با استقبال نسبی تماشاگران روبرو شد و البته بی‌مهری داوران (نامزدی در ۳ بخش بهترین فیلمبرداری، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین صدابرداری) را در پی داشت، در اکران عمومی سال ۱۳۷۵ هم آنچنان که پیش‌بینی می‌شد، گیشه چندان پررونقی را تجربه نکرد. با وجود حضور نیکی کریمی و بازی درخشان علی نصیریان، موسیقی شنیدنی و تحسین برانگیز مجید انتظامی و تصاویر منقلب کننده از آزادی اسرا در میانه و بخصوص فصل پایانی فیلم، تنها نزدیک به ۴۱۰ هزار مخاطب به دیدن فیلم رفتند و جایگاه ۳۰ جدول پربیننده‌ترین آثار سال به فیلم حاتمی‌کیا رسید.

«عشق من شهر من» (علی قوی تن)، «شعله‌های خشم» (حمیدرضا آشتیانی پور)، «برج مینو» (ابراهیم حاتمی‌کیا) و «کمیته مجازات» (علی حاتمی) دیگر آثار دهه ۷۰ علی نصیریان بودند که مجموع تعداد تماشاگران این ۴ فیلم به ۷۵۰ هزار نفر هم نرسید.

وقتی دیوانه‌ای از قفس پرسید!

علی نصیریان در دهه ۸۰ همانند دهه ۷۰ نیز ۵ فیلم سینمایی در اکران عمومی داشت. او دهه ۸۰ را با حضوری متفاوت در فیلم سینمایی «دیوانه‌ای از قفس پرید» ساخته احمدرضا معتمدی و هنرنمایی بازیگرانی چون عزت‌الله انتظامی، پرویز پرستویی، نیکی کریمی، رضا سعیدی، علی اوسیوند، آرش تاج و … آغاز کرد. فیلمی که در بیست و یکمین جشنواره فیلم فجر که جوایزش محدود شده بود، برنده ۳ سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول زن (نیکی کریمی) و بهترین موسیقی متن (مجید انتظامی) شد. «دیوانه‌ای از قفس پرید» در سال ۱۳۸۲ در سینماهای ایران به روی پرده رفت و با استقبال نسبی مواجه شد. حدود ۵۷۰ هزار نفر از فیلم دیدن کردند و رتبه ۵ جدول پربیننده‌ترین‌های سال به فیلم احمدرضا معتمدی تعلق گرفت.

۴ فیلم دیگر نصیریان در دهه ۸۰ توفیقی در گیشه به دست نیاوردند. تنها از این بین فیلم «پستچی سه بار در نمی‌زند» ساخته حسن فتحی و با هنرنمایی محمدرضا فروتن، باران کوثری، امیر جعفری، پانته‌آ بهرام، رویا تیموریان، لیلا زارع و … در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر در ۸ بخش نامزد دریافت جایزه بود که در نهایت جشنواره را دست خالی ترک کرد.

 

اولین سیمرغ بلورین علی نصریان

علی نصیریان در دهه ۹۰ هم فقط ۴ فیلم در اکران عمومی داشت که از این میان کمدی «ایران برگر» ساخته مسعود جعفری جوزانی که از ۲۰ اسفند سال ۱۳۹۳ به عنوان برنامه نوروزی در سینماهای ایران به روی پرده رفت، نزدیک به ۹۲۰ هزار تماشاگر را روانه سالن‌های نمایش دهنده کرد و رتبه ۴ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال را از آن خود کرد و ۳ فیلم دیگر نزد مخاطبان به موفقیتی دست نیافتند. «ایران برگر» با حضور محسن تنابنده، سحر جعفری جوزانی، حمید گودرزی، نیوشا ضیغمی، احمد مهران‌فر، شهره لرستانی، فریبا متخصص، گوهر خیراندیش، هادی کاظمی، محمدرضا هدایتی، بهرام افشاری و… در سی و سومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و ضمن نامزدی در ۵ بخش، سیمرغ بلورین بهترین چهره پردازی (مهین نویدی) را کسب کرد.

«مسخره باز» ساخته متفاوت همایون غنی‌زاده و هنرنمایی صابر ابر، بابک حمیدیان، رضا کیانیان، هدیه تهرانی و داریوش موفق که تنها سیمرغ بلورین کارنامه سینمایی علی نصیریان را به عنوان بهترین بازیگر نقش مکمل مرد از جشنواره سی و هفتم فیلم فجر به همراه داشت، در سال ۱۳۹۸ اکران عمومی شد و نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر از آن دیدن کردند و جایگاه ۲۵ جدول پرتماشاگرترین آثار سال به فیلم غنی‌زاده رسید. «مسخره باز» در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول، بهترین فیلم هنر و تجربه و بهترین جلوه های ویژه تصویری را هم از آن خود کرد و یکی از موفق‌ترین آثار آن دوره جشنواره بود.

نصیریان در ۲ سال پایانی دهه ۹۰ در فیلم‌های ۳ کارگردان صاحب نام سینمای ایران بازی کرد: «حکایت دریا» ساخته بهمن فرمان‌آرا، «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی و «لامینور» ساخته داریوش مهرجویی. «حکایت دریا» هیچگاه رنگ پرده را ندید و اکران آنلاین شد و «خورشید» هم در شرایطی که تنها نیمی از ظرفیت سالن‌های سینما به دلیل همه گیری کرونا به مخاطبان اختصاص داده شد، به اکران درآمد. از «حکایت دریا» حدود ۳۸ هزار نفر دیدن کردند و «خورشید» هم حدود ۹۰ هزار تماشاگر داشت. «لامینور» هم با یک سال تاخیر، امسال در سینماهای ایران به روی پرده رفت و حدود ۴۰ هزار نفر جذب سالن‌ های نمایش دهنده فیلم شدند.

فیلم‌های «حکایت دریا» و «لامینور» در هیچ دوره جشنواره فیلم فجر حضور نداشتند و «خورشید» در سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و با استقبال داوران و نویسندگان روبرو شد. ۳ سیمرغ بلورین بهترین فیلم، فیلمنامه و طراحی صحنه به «خورشید» رسید و فیلم در ۷ بخش دیگر نیز نامزد دریافت جایزه بود.

چهره‌ها از نمای فیلیموشات

بیشترین همکاری با کارگردانان

1. داریوش مهرجویی | ۶ فیلم (گاو، آقای هالو، پستچی، دایره مینا، مدرسه‌ای که می‌رفتیم، لامینور)
2. علی حاتمی | ۳ فیلم (ستارخان، کمال الملک، کمیته مجازات)
3. مسعود جعفری جوزانی | ۳ فیلم (جاده های سرد، شیر سنگی، ایران برگر)

 

تعداد تماشاگران آثار اکران شده علی نصیریان

از سال ۱۳۶۴ تا به امروز

 ده فیلم پرتماشاگر علی نصیریان از سال ۱۳۶۴ تا به امروز