تعریف مفصل و دقیق ژانر ترسناک یا وحشت

فهرست ترسناک ترین فیلم های جهان

تاریخچه ای از ژانر وحشت در سینما

فیلم های ژانر ترسناک با دستمایه‌های آزار دهنده و تاریک، می‌کوشند در تماشاگر خود احساس ترس، وحشت، نفرت، شوک و تعلیق را برانگیزند و موجب هراس او شوند. در فیلم‌های این ژانر آرامش و حالت طبیعی جامعه با تهدید یک عامل بیرونی و عمدتا ناشناخته برهم می‌ریزد. نوئل کرول فیلسوف مدرن آمریکایی در کتاب مشهور خود «فلسفه‌ وحشت یا دوگانگی‌های درون» می‌نویسد: حس دافعه و بیزاری می‌تواند به لذت منتهی شود و این نکته‌ای است که در میان توده‌ مخاطبان فیلم‌های ترسناک به‌خوبی به‌چشم می‌خورد. حوالی سال ۱۹۱۳ صنعت تصاویر متحرک هالیوود موضوعاتی چون مجرمان فراری، سرخ‌پوستان قاتل، سیاهان عصیانگر و مست‌های ولگرد را ترسناک قلمداد می‌کرد. از این دوره تا اوایل دهه‌ ۱۹۳۰ تعداد فیلم‌هایی که واقعا بتوان آن‌ها را ترسناک دانست زیاد نبود. اما پس از «دراکولا» و استقبال مخاطبان، به مرور فیلم‌های ترسناک زیاد شدند تا در دهه‌ ۴۰ ژانر وحشت به یکی از رویکردهای غالب سینمای هالیوود بدل شد. از همان زمان الگوهای روایتی متعددی در این گونه‌ سینمایی شکل گرفتند و در طول زمان تقویت شدند.

ادبیات وحشت و ادبیات گوتیک منبع و سرچشمه‌ روایی ژانر ترسناک به‌شمار می‌روند و قصه‌های تیره‌وتار ادگار آلن پو، مری شلی و برام استوکر نقش پررنگی در شکل‌گیری ژانر وحشت در سینما داشته است. ردپای این روایت ترس را می‌توان در سینمای صامت و کمی بعد در سینمای اکسپرسیونیسم آلمان یافت. اما تا سال ۱۹۳۱ و تولید و نمایش عمومی فیلم «دراکولا»، ژانر وحشت به عنوان یک گونه‌ای مشخص و قابل تعریف در سینما شناخته نمی‌شد.
ژانر وحشت به سرعت در تمام جهان گسترش یافت. هر کشور و قوم و آئینی، خرافه‌ها و افسانه‌های خود را داشت که حالا به لطف صنعت تصاویر متحرک می‌توانست روایت سینمایی بومی خود را ارائه دهد. تا برسیم به امروز که علاوه بر آمریکا، در ژاپن، کره، ایتالیا و تایلند هم سنت قدرتمندی در زمینه‌ فیلم‌های وحشت ایجاد شده است. با وجود همه‌ محدودیت‌ها در نمایش فیلم‌های ترسناک و گریزان بودن بخش قابل توجهی از توده‌ مخاطب سینما از ژانر وحشت، برخی از فیلم‌های ترسناک به موفقیت‌های تجاری قابل توجهی دست یافته، بر جامعه‌ هدف خود تاثیر عمیقی گذاشته و به شکل‌گیری نمادهای فرهنگی تازه‌ای دامن زده‌اند.

 

عناصر اولیه‌ تولید فیلم در ژانر وحشت

جیکوب شلتون پژوهشگر سینمایی در یک مقاله تحقیقی به عوامل متعددی که تماشاگر سینما را می‌ترساند پرداخت و به نتایجی رسید. او به عنصر «فضای منفی» اشاره کرد. در زیبایی شناسی هنر به فضاهای پیرامونی موضوع اصلی اثر هنری «فضای منفی» گفته می‌شود. فضایی که موضوع اصلی نیست و طراحی از قبل فکر شده‌ای هم ندارد اما گاهی (به ویژه در هنرهای تجسمی) ناخواسته خود به تشکیل فرم‌ها و فیگورهایی می‌انجامد که با دقت قابل تشخیصند. «غافلگیری» دومین نکته‌ مورد اشاره شلتون است. تغییر ناگهانی در تصویر و عناصر حاضر در قاب با کمک صداهای بلند و غیرمنتظره به غافلگیری تماشاگر و در نتیجه ایجاد تنش ذهنی در او منتهی می‌شود.

شلتون از «آینه» به عنوان عنصر مطلوب ژانر وحشت یاد می‌کند. آینه‌ها به تصویر بُعد و عمق می‌بخشند و همین امر تنش‌ ذهنی تازه‌ای در مخاطب به‌وجود می‌آورد. آینه از وسایل محبوب سینمای وحشت در صحنه و مقابل دوربین است که امکانات متعددی برای فضاسازی و ایجاد حس هراس به تماشاگر فراهم می‌کند. «قاب‌های بسته» از دیگر تمهیدات سینمای وحشت است. در قاب‌های بسته و تصاویر محدود به اشیاء خاص بازهم می‌توان به ایجاد حس تعلیق دامن زد. شما با تماشای یک قاب بسته‌ تصویر به این فکر می‌کنید که اگر دوربین عقب بکشد یا قاب و نمای متوسط یا نمای دور به شما بدهد، چه عناصری وجود دارند که در یک قاب بسته آن‌ها را نمی‌بینید. ندیدن آنچه خارج از یک نمای کلوزآپ ممکن است وجود داشته باشد تماشاگر سینما را همزمان کنجکاو و عصبی می‌کند. به‌ویژه اگر صورتی که قاب گرفته شده، احساسات متناقضی همچون هراس از دیدن چیزی خارج از کادر را منتقل کند. «موسیقی» یکی دیگر از عوامل مؤثر در ژانر وحشت است. موسیقی فیلم‌های ترسناک حسی از تهدید شدن و برهم خوردن آرامش را در مخاطب شکل می‌دهد.

فهرست ترسناک ترین فیلم های ایرانی

مایه‌های ژانر وحشت

در مطالعات ژانر، سه مایه‌ اصلی را برای فیلم‌های ترسناک در نظر گرفته‌اند. «شخصیت»، «آخرالزمان» و «شیاطین». در وجه اول یعنی «شخصیت»، یک موجود هیولاگونه در کانون پیرنگ اصلی روایت قرار می‌گیرد. مثلا شخصیت «فرانکنشتین» که کارهای هولناکی چون تجاوز، سلاخی و قتل شنیع از او برمی‌آید. آلفرد هیچاک از اساتید این مایه‌ ترسناک بود. او در فیلمی چون «روانی» شخصیتی روانپریش و خطرناک خلق کرده بود که صورتی هولناک و غیرانسانی هم نداشت.

وجه «آخرالزمانی» ژانر وحشت از هراس آدمی از وقایع طبیعی هولناک و مرگبار نشأت می‌گیرد. این وقایع می‌توانند ریشه در ژانر علمی/تخیلی داشته باشند یا منشأیی طبیعی را معرفی کنند. مثل فیلم «پرندگان» هیچکاک که از هجوم پرندگان عامل ترس ساخت.

در وجه «شیاطین» موجودات خیالی از سنت مناسک شیطانی، جادوگری و جن‌گیری بهره گرفته‌اند. فیلم‌هایی مثل «جن‌گیر» یا «طالع نحس» در این رده می‌گنجند. برخی منتقدان به عوامل تازه‌ای که در دهه‌های اخیر به عامل هراس توده‌ مخاطب سینما تبدیل شده‌اند اشاره می‌کنند. هراس از جنگ در ویتنام، هولوکاست، اپیدمی اِیدز (امروز کرونا جدیدترین عامل این رویکرد است) و یا بیگانه‌هراسی ناشی از واقعه‌ یازدهم سپتامبر از جمله مواردی است که منتقدان معاصر سینمایی به عوامل و عناصر ژانر وحشت افزوده‌اند.

زیرشاخه‌های ژانر وحشت

ژانر وحشت قابلیت ترکیب با اغلب ژانرهای سینمایی را دارد و در طول زمان از این ترکیب فیلم‌های تازه‌ای ساخته شد که به‌سختی می‌توان آنها را در یک ژانر مشخص دسته‌بندی کرد. اما زیرشاخه‌های شناخته شده و اصلی ژانر وحشت از این قرارند:

وحشت جسمانی Body horror

این زیرشاخه در دهه‌ ۷۰ میلادی شکوفا شد و بیشتر به استحاله‌ جسمی انسان می‌پردازد. این استحاله‌ فیزیکی به نابودی یا دگردیسی کامل فرد می‌انجامد.

فیلم‌های شاخص وحشت جسمانی: دیوید کراننبرگ «مگس» و جان کارپنتر «چیز» از مهم‌ترین فیلمسازان این گروه هستند.

وحشت اروتیک Erotic Horror

این زیرشاخه‌ عمیقا روانشناسانه به مرحله برانگیختگی جنسی بر اثر ترسیدن می‌پردازد و اغلب حسی سادومازوخیستی از رابطه را به تصویر می‌کشد.

فیلم‌های شاخص وحشت اروتیک: فیلم‌هایی مثل «کَندی من» و «بیگانه» از این رده هستند که بیشتر در سینمای آمریکا و فرانسه رواج دارد.

وحشت قومیتی Folk Horror

این‌گونه فیلم‌ها از باورهای قومی، مذهبی و فرهنگی به عنوان عامل ترس بهره می‌گیرند.

فیلم‌های شاخص وحشت قومیتی: «مترسک» و «جادوگر» از جمله آثار شاخص این رویکرد محسوب می‌شوند.

فیلم‌های به‌جا مانده Found footage horror

یکی از جدیدترین زیرشاخه‌های سینمای وحشت که می‌تواند تماشاگر خود را در موقعیت «اول شخص حاضر» در برابر عامل ترس قرار دهد. تصاویر ویدیویی و فیلمبرداری شده به جا مانده از دیگران و تصاویر دوربین‌های مداربسته محلی، دستمایه اصلی این زیرشاخه هستند.

فیلم‌های شاخص زیرشاخه فیلم‌های به جا مانده: «رفتارهای غیرطبیعی» از جمله موفق‌ترین آثار این رده است.

وحشت گوتیک Gothic

در واژه‌شناسی ادبی به رویکرد خودنمایانه و نمایشی در به تصویر کشیدن اماکن، اشخاص و… گوتیک گفته می‌شود. قصرهای باستانی برفراز تپه‌ها و اقامتگاه‌های متروکه‌ قدیمی از جمله مکان‌های محبوب فیلم‌های گوتیک‌اند.

فیلم‌های شاخص وحشت گوتیک: از جمله فیلم‌های موفق این زیرشاخه در سال‌های اخیر می‌توان به «استوکر» پارک چان ووک و «برو بیرون» جوردن پیل اشاره کرد.

وحشت طبیعی Natural horror

این‌گونه فیلم‌ها بر بستر طبیعت می‌گذرند و عامل ترس چیزهایی مثل حشرات جهش یافته یا حیوانات و گیاهان بی‌آزاری که به قاتلی خونسرد تبدیل می‌شوند است. «پرندگان» هیچکاک را به یاد آورید.

وحشت مذهبی Religious horror

این رده از فیلم‌های ترسناک خرافه‌های مذهبی (در ابتدا خرافه‌های آئین کاتولیک) را دستمایه‌ ایجاد ترس قرار داده‌اند. شیاطین و اجنه‌ای که در برخی متون یا باورهای آیینی از آن‌ها یاد شده محور اصلی این‌گونه آثار هستند.

اسلشر یا سلاخی Slasher

فیلم‌های اسلشر معمولا شخصیت قاتلی را به تصویر می‌کشند که دیگران را با خشونت و اغلب با اشیاء تیز مثل اره، قمه، چاقو، شمشیر و … می‌کشد.

فیلم‌های شاخص اسلشر: مجموعه فیلم‌های «جمعه سیزدهم» و «اره» در این رده قرار دارند.

موجودات ماوراءالطبیعه Supernatural

این زیرشاخه عامل ترس را برمبنای عناصری مثل ارواح، شیاطین، زندگی پس از مرگ یا جن زدگی بنا کرده است. مثل «جن‌گیر» یا «سینیستر»

نوجوانان Teen horror

این گونه فیلم‌ها نوجوانان را در کانون روایت قرار می‌دهد و آن‌ها را قربانی می‌کند. فرایند نجات یا نابودی نوجوانان از عامل اصلی ترس دستمایه‌ اصلی این آثار است.

روانشناسانه Psychological

در این رده از فیلم‌های ژانر وحشت، شخصیت اصلی به لحاظ ذهنی، احساسی و روانشناسانه مورد تهدید، ترس و آسیب قرار می‌دهد. این رده از فیلم به لحاظ تماتیک نزدیکی‌های زیادی به تریلرهای روانشناسانه و یا برخی فیلم‌های رازآلود دارند.

در پایان یادتان باشد که هیچ‌یک از دسته‌بندی‌های ژانر ترسناک قطعی و نهایی نیست. مبحث ژانرهای سینمایی به قدری بسیط است که می‌توان دسته‌بندی‌های تازه‌ای از منظرهای مختلف برآن‌ها یافت.

معرفی و تعریف انواع ژانر فیلم سینمایی