بوی خوش زن

مسئله زن بودن و جهان زنانه به شکلی سالم و انسانی در مجموعه آثار آیدا پناهنده همواره مسئله کلیدی و سرنوشت ساز بوده است. از «ناهید» که سکوی معرفی جدی پناهنده به سینمای ایران بود و افتخارات بین‌المللی مطلوبی هم برای او به همراه داشت تا «اسرافیل» و حالا «تی تی». تاکید پناهنده به عنوان فیلمسازی که تلاش می‌کند بدون حب و بغض‌های مبنی بر افراط و تفریط سراغ جهان شخصیت‌های زن برود و جهان را از زاویه دید آن‌ها بنگرد، کاملا مشهود است.

پناهنده جز نسل دوم فیلمسازان زن بعد از انقلاب ایران است. بیش از هرکسی نزدیکی نگاه پناهنده به سینمای «رخشان بنی اعتماد» انکارناپذیر است. او بر خلاف بسیاری دیگر از زنان فیلمساز نسل قبلی خودش، نگاه واقع بینانه به مسئله زنان دارد. در جهان فیلم‌های او دو قطبی میان مردان بد و زنان خوب غالب و برجسته نیست و تقریبا می‌توان گفت شخصیت‌ها فارغ از جنسیت‌شان دارای ویژگی‌های خوب و بد هستند. جنسی از تعادل در نگاه پناهنده همواره قابل دنبال کردن بوده است.

آیدا پناهنده در تلاش است در «تی تی» سخن از تعادل و تکامل بگوید؛ در جهان فیلم تی تی، ابراهیم و تی تی نماینده مردان و زنانی هستند که می‌توانند یکدیگر را کامل کنند و با رسیدن به نقطه تعادلی از میان منطقی و احساساتی بودن، زندگی کم‌اصطکاک‌تر و کم‌اضطراب‌تر و انسانی‌تری را برای خودشان و دیگران رقم بزنند. در جهان فیلم «تی تی» عنصر گمشده مشکل‌آفرین عشق است

در این مسیر اما محور داستان‌های او را جهان زنانه، دغدغه‌ها، مصائب، دلمشغولی‌ها و مشکلات زنان ایرانی شکل داده است. نکته برجسته دیگری که در فیلم‌های پناهنده دیده می‌شود، توجه به زنان قدرتمند و برجسته کردن عمل گرایی در آن‌ها است. در جهان فیلم‌های پناهنده زنان به عناصر تزیینی و یا حتی نیروی ضعیفی که نیاز به ترحم دارد بدل نمی‌شوند. زنان در فیلم‌های پناهنده نیروی درجه دوم و جنس دوم تلقی نمی‌شوند. زنان در فیلم‌های او در تلاش هستند تا زن باشند و اجازه پیدا کنند بدون زیر سوال بردن ویژگی‌ها و قابلیت‌هایشان در جهانی که از مردان و زنان تشکیل شده، سهم خودشان را داشته باشند. در عین حال که چشم به دستان مردان ندارند و از مظلوم‌نمایی و درد و رنج‌هایشان برای جلب نظر و کسب امتیاز سو استفاده نمی‌کنند. این همه به این معناست که مختصات فکری و رفتاری که از آیدا پناهنده فیلمساز سراغ داریم، در جهان اثرش هم جاری است و در سر و شکل دادن به مختصات فکری و رفتاری شخصیت‌ها ظهور و بروز پیدا کرده است.

در فیلم تی تی تمام تلاش پناهنده بر آن است که دو قطبی میان عقل و منطق خشک و رهایی و شاعرانگی نجات بخش را در قامت ترسیم شخصیت «تی تی» (الناز شاکردوست) و «ابراهیم» (پارسا پیروزفر) به نمایش بگذارد. در «تی تی» اصل بر این است که نیروی نجات بخش بشر نه لزوما دستاوردهای علمی و تلاش در جهت گسترش دانش بلکه توجه ویژه به نیروی عشق و محبت و انسانیت خالص و بی‌دریغ است.

در واقع پناهنده در تلاش است در «تی تی» سخن از تعادل و تکامل بگوید. در جهان فیلم «تی تی»، ابراهیم و تی تی نماینده مردان و زنانی هستند که می‌توانند یکدیگر را کامل کنند و با رسیدن به نقطه تعادلی از میان منطقی و احساساتی بودن، زندگی کم اصطکاک‌تر و کم اضطراب‌تر و انسانی‌تری را برای خودشان و دیگران رقم بزنند. در جهان فیلم «تی تی» عنصر گمشده مشکل آفرین عشق است. تمام عصبیت‌ها و بالا و پایین پریدن‌های «امیر ساسان» (هوتن شکیبا) و حتی دوز و کلک‌هایی که سوار می‌کند و آزاری که به تی تی و دیگران می‌رساند و حتی میل به تصاحب و کنترل تی تی، همگی ریشه در فقدان ارضای نیاز درونی او در جلب محبت و درک شدن و دیده شدن دارد.

جلسه پرسش و پاسخ فیلم تی تی در جشنواره فجر

این همه در ناخودآگاه امیر ساسان جاری است و ناکامی در قامت کج رفتاری‌ها بروز پیدا می‌کند. در این بین عامل آرامش بخش و متحول کننده «امیر ساسان» محبت بی‌دریغ تی تی است. محبتی که چون انتهایی ندارد حتی امیر ساسان را دچار واکنش خشم ناشی از ناباوری می‌کند. همین اتفاق در شکلی دیگر در جهان «ابراهیم» هم می‌افتد. ابراهیم از یکسو به شدت منطقی و بر مبنای محاسبه زندگی می‌کند. برای او همه چیز در فرمول‌های ریاضی خلاصه می‌شود. اما نیروی نجات‌بخش برای جهان به شدت سفت و سخت و خط‌کشی شده ابراهیم هم از ناحیه محبت و مهر خالص زنانه تی تی تامین می‌شود.

در واقع در جهان فیلم «تی تی» تاکید بر آن است که اگر زنان را از جامعه حذف کنیم، چیزی جز خشم و سختی و ناآرامی و پناه بردن مطلق به منطق یا افیون رقم نخواهد خورد. در جهان این فیلم تاکید شده است که زنان رنگ دهنده و روح دهنده به جهان آدمیان هستند. در اینجا مراد فیلمساز نگاه جنسیت‌گرایانه نیست بلکه تاکید بر مهر و محبت خالص و بی‌محاسبه است که در مختصات شخصیت زنی به نام «تی تی» نمود پیدا کرده است.