تعریف کامل ژانر کمدی
مطالعات ژانر یا گونه سینمایی - ۲
بر اساس شواهد تاریخی یعنی آنچه از سال‌های اولیه پیدایش سینما در قالب محصولات تصویری کوتاه و بلند موجود است، کمدی شاید اولین ژانر به مفهوم واقعی باشد که می‌شود بسیاری از آثار دهه‌های آغازین پیدایش سینما را در آن دسته‌بندی کرد. از منظر روانشناسی می‌توان نیاز انسان به شادی و خندیدن را بدوی‌ترین دلیل شکل‌گیری رویکرد طنزآلود به امور دانست. به مانند رسانه‌های قدیمی‌تر دراماتیک –ادبیات و تئاتر- سینما هم این نیاز سطحی اما واقعی بشری را دستمایه قرار داد.
به دنبال ریشه‌های کمدی اگر بگردیم، به سنت نمایشیِ یونان باستان می‌رسیم. جایی که متون نمایشی و اجرای آن متون در قالب واژه لاتین کمدی (شادی‌نامه یا شادانه) شناسایی می‌شدند. این‌گونه نمایش‌ها در ظاهر با هدف خنده و تفریح مخاطب اجرا می‌شدند اما بیشتر آن‌ها زیر پوسته طنزآلود و خنده‌دارشان، مسائلی جدی و گاه عمیق را بازتاب می‌دادند. کمدی‌های یونان باستان در گذر زمان طبعاً به زیرشاخه‌های متعدد و قابل بازیابی تقسیم شدند. اما برخی از مؤلفه‌های کمدی صدها سال بعد به عناصر پایه‌ای سینمای کمدی هم رسیدند. مثلاً شکست‌ها، اشتباهات و بدبیاری‌های شخصیت‌های کمدی همواره دستمایه جدید خنداندن مخاطب است. آدمی از خندیدن به اتفاق‌ها و بلاهایی که ممکن است بر سر خودش هم بیاید، اما در این لحظه گرفتار آن نیست به خنده می‌افتد.
فهرست بهترین فیلم های ژانر کمدی خارجی
تاریخچه سینمای کمدی همزمان با ظهور سینما
ژانر کمدی سینمایی یعنی نمایش ضعف‌ها و کاستی‌های فیزیکی و ذهنی بشر که همیشه موضوع مناسبی برای خندیدن به‌شمار رفته است. وقتی چارلی چاپلین از سر گرسنگی کفشی را در قابلمه می‌پزد و بند کفش را مثل اسپاگتی دورِ چنگال می‌پیچد تا بخورد، مخاطب می‌خندد. وقتی هرولد لوید از عقربه بزرگ ساعتی بالای یک آسمانخراش مدرن آویزان است و دارد با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند، تماشاگر صحنه از خنده روده‌بر می‌شود. دویدن و نرسیدن باستر کیتن به آن قطار کذایی عامل خنده است. تمام دست‌وپا چلفتی بازی های استن لورل و اولیور هاردی ما را می‌خنداند. چرا؟ چون خودمان را جای آن‌ها و در آن موقعیت‌ها تصور می‌کنیم، به‌نوعی همذات‌پنداری با شخصیت می‌رسیم و احتمالاً از اینکه فعلاً جای آن‌ها نیستیم غرق در شعف می‌شویم.
کمدی‌های اولیه سینما، به دلیل صامت بودن تصاویر متحرک بیشتر بر خلق موقعیت، حرکت و فیزیک چهره بازیگران و تصویرسازی متکی بودند. زیرشاخه‌هایی مثل کمدی بزن و بکوب Slapstick در این دوران شکل گرفتند. اما ورود سینما به عصر ناطق تحولی تازه در این زمینه ایجاد کرد. پس از آن بود که دیالوگ‌های خنده‌دار، صدای پسزمینه و موسیقی هم به عناصر خلق کننده موقعیت کمیک افزوده شدند. از اینجا دوران کمدی‌های کلامی فرا رسید. اینجا بود که عواملی چون لهجه‌های نامتعارف، لطیفه‌گویی، ضدونقیض گویی، بیهوده گویی و ظرافت‌های کلامی و زبانی موتور محرک پیشبرد ژانر کمدی میان اقشار مختلف توده سیال و نظم‌گریز مخاطب سینما شد.
فهرست بهترین فیلم های ژانر کمدی ایرانی
اولین فیلم کمدی تاریخ سینما
«باغبان آب‌پاشی شده» ساخته لوئی لومیر در فرانسه را نخستین فیلم کمدی تاریخ سینما می‌دانند. این فیلم ده دقیقه‌ای در سال ۱۸۹۵ ساخته شد و به‌نمایش درآمد. نخستین استفاده سینما از منبع لایزال و ابدی الهامش در آینده، یعنی داستان و قصه هم در همین فیلم رخ داد. داستان پسرکی بازیگوش که سربه‌سر یک باغبان می‌گذارد.
انواع کمدی و زیرشاخه‌های آن
همانند هر تقسیم‌بندی دیگر در حوزه علوم انسانی، تعاریف مختلف و متعددی درباره انواع کمدی در سینما وجود دارد. اما در نگاهی کلی، می‌توان انواع یا زیرشاخه‌های زیر را در ژانر کمدی شناسایی کرد.
کمدی هرج‌ومرج
این زیرشاخه ژانر کمدی همان‌گونه که از نامش برمی‌آید، شکلی از جریان سیال ذهن را در پرداخت موقعیت‌های طنزآلود در پیش می‌گیرد. کمدی هرج‌ومرج از دوران سینمای صامت شکل گرفت.
فیلم شاخص در کمدی هرج و مرج: از اولین نمونه‌های موفق این جنس از طنزپردازی می‌توان به فیلم «سوپ اردک» ساخته لئو مک‌کری و با بازی برداران مارکس اشاره کرد.
کمدی مستراحی
این‌گونه از فیلم‌ها عمدتاً جوانان ۱۸ تا ۲۴ ساله را به عنوان جامعه هدف مدنظر دارند. بار اصلی طنزپردازی در این رویکرد روی شوخی‌های مبتذل، بعضاً جنسی و بعضاً مربوط به اموری که در دستشویی رخ می‌دهند بنا شده است. کمدی‌هایی با حجم عظیم کژتابی‌های زبانی و عریان‌گرایی. بسیاری از فیلم‌های کمدی حال حاضر اکران سینمای خودمان به این دسته تعلق دارند.
کمدی ایده
در این دسته از کمدی مسائلی جدی همچون مذهب، جنسیت و سیاست مورد نقد قرار می‌گیرند. شخصیت‌ها در این‌گونه آثار سینمایی هریک نماینده دیدگاه‌های مختلف اجتماعی هستند و در پایان ناگزیر به نشان دادن واکنش نسبت به امور پیرامونی رایج در جامعه زیستگاه خود می‌شوند. واکنش‌هایی ذاتاً طبیعی اما خنده‌آور که در زندگی روزمره با آن فراوان سروکار داریم.
فیلم شاخص در کمدی ایده: فیلم «چرخشِ رأی» swing vote ساخته جاشوا مایکل استرن با بازی کوین کاستنر در سال ۲۰۰۸ از نمونه‌های موفق این زیرشاخه محسوب می‌شود.
کمدی رفتاری
این جنس از کمدی بیشتر به نقد و دست‌انداختن طبقات و اقشار خاص اجتماعی تمایل دارد. جوهره اصلی داستانی این‌گونه فیلم‌ها یک رابطه عاشقانه پنهانی، دست داشتن در یک تخلف قانونی و هرچیزی است که انسان به‌طور طبیعی به‌دنبال پنهان کردن آنهاست. در این زیرشاخه دیالوگ‌ها در خلق موقعیت طنزآلود نقش پررنگ‌تری از پیرنگ داستانی دارند.
فیلم شاخص کمدی رفتاری: نمایش‌نامه «هیاهوی بسیار برای هیچ» نوشته ویلیام شکسپیر در سال ۱۶۲۳ پیشگام و از بهترین اشکال کمدی رفتاری به شمار می‌رود. در سینما «صبحانه در تیفانی» ساخته بلیک ادواردز در سال ۱۹۶۱ مثال مناسبی برای کمدی رفتاری است.
کمدی سیاه
کمدی سیاه با موضوعات مگو در زندگی انسانی همچون مرگ، قتل، جنایت، خودکشی و جنگ سروکار دارد. جنس طنز کمدی سیاه، طنز انتقادی است.
فیلم شاخص کمدی سیاه: از بهترین نمونه‌های آن می‌توان به «دکتر استرنج‌لاو» اثر استنلی کوبریک در سال ۱۹۶۵ اشاره کرد.
کمدی فارس
کمدی فارس Farce از طریق اغراق در موقعیت‌های عادی زندگی تماشاگر را به خنده می‌اندازد. موقعیت‌های فارس اغلب با بزرگنمایی، زشت‌نمایی و بله آن‌طور که در ایران می‌گویند، سیاه‌نمایی ایجاد می‌شود. موقعیت‌های فیزیکی معنا باخته و بی سرانجام در این شیوه از کمدی اهمیت ویژه دارند. کمدی‌های ابزورد و گروتسک هم در این زیرمجموعه میگنجند.
فیلم شاخص کمدی فارس: خوابالو ساخته وودی آلن در سال ۱۹۷۳ از این دست کمدی‌ها شناخته می‌شود.
کمدی ماکیومنتری
کمدی ماکیومنتری یا شبه مستند، نوعی از کمدی داستانی است که با لحن و شمایل فیلم مستند ارائه می‌شود. گفت‌وگوی شخصیت‌ها با دوربین و نماهای واقعی و مستند در میان تصاویر بازسازی شده از ویژگی‌های ماکیومنتری است.
فیلم شاخص کمدی ماکیومنتری: مثل فیلم «اردوگاه بازپروری» Reeboot Camp ساخته سال ۲۰۲۰ ایوو رازا.
کمدی موزیکال
این‌گونه از کمدی در دهه ۱۹۲۰ آمریکا رواج یافت و در دهه ۱۹۷۰ به‌شدت محبوب شد.
فیلم شاخص کمدی موزیکال: فیلم‌هایی چون «باگزی مالون» (آلن پارکر، ۱۹۷۳) و «گریس» (رندال کلایزر، ۱۹۷۸) در این محبوبیت که برخی از کمدی‌های موزیکال را به کالت‌های تاریخ سینما بدل کرد موثر بوده‌اند.
کمدی مشاهده‌گر
کمدی‌های مشاهده‌گر از خلال روزمرگی‌های زندگی عادی به دنبال رگه‌هایی از طنز می‌گردند.
فیلم شاخص کمدی مشاهده‌گر: «زمین خورده» Koncked up (جاد اَپِتاو، ۲۰۰۷) در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند.
پارودی
پارودی یا هجویه اغلب فیلم‌های کلاسیک ژانرهای دیگر را دستمایه شوخی قرار می‌دهد. هجویه‌ها آکنده‌اند از ارجاع به شخصیت‌ها، انگیزه‌های شخصیتی، رخدادها، دیالوگ‌ها و صحنه‌های فیلم‌های غیرکمدی دیگر با لحنی شوخ و طعنه زننده.
فیلم شاخص پارودی: «زین‌های شعله‌ور» (مل بروکس، ۱۹۷۴) از بهترین نمونه‌های کمدی پارودی است.
کمدی موقعیت
کمدی موقعیت ابتدا گروهی شخصیت یا تیپ متفاوت را در غالب گروهی (گروه رفقا، همکلاسی‌ها، همکاران، همسفران یا هم‌قطاران) گردهم می‌آورد و بعد از دل روابط و گفت‌وگوهای آن‌ها طنز را بیرون می‌کشد.
فیلم شاخص کمدی موقعیت: مجموعه فیلم‌های «خماری» Hangover از شاخص‌ترین نمونه‌های کمدی موقعیت در سینماست.
کمدی مستقیم
کمدی مستقیم یا کمدی سرراست، این‌گونه از کمدی مانند زیرشاخه‌های دیگر ژانر به دنبال دلیل و بهانه برای خلق موقعیت طنز نمی‌گردد و از طنز ساده و سرراست صرفاً برای گرفتن خنده از مخاطب استفاده می‌کند.
فیلم شاخص کمدی مستقیم: مثل «به دنبال اِیمی» (کوین اسمیت – ۱۹۹۷)
کمدی اسلپ‌استیک
کمدی اسلپ استیک یا کمدی بزن بکوب، از طریق اغراق در موقعیت‌های فیزیکی یا اکشن، نتایجی غیرقابل باور می‌گیرد که مخاطب را به خنده می‌اندازد. زیرشاخه‌ای محبوب در عصر سینمای صامت که هرولد لوید، فتی آرباکل، چارلی چاپلین، پیتر سلرز و نورمن ویزدام از موفق‌ترین خالقان آن بوده‌اند.
فیلم شاخص کمدی اسلپ استیک: «تعطیلات مستر بین» (استیو بندلک، ۲۰۰۸) از نمونه‌های مدرن کمدی بزن بکوب است.
کمدی سوررئال
کمدی سورئال یا کمدی واقع‌گریز، از طریق شخصیت‌پردازی و داستان‌پردازی‌های منطق‌گریز و ایجاد موقعیت‌های ابزود و بی‌معنا و یا واکنش‌های ناگهانی به موقعیت‌های عادی، تماشاگر را به خنده می‌اندازد.
فیلم شاخص کمدی سورئال: فیلم اسکاری «همه چیز، همه‌جا در یک لحظه» (دنیل کوان و دنیل شاینرت، ۲۰۲۲) یک کمدی سوررئال است.
زیرشاخه‌های دیگر ژانر کمدی
ژانر کمدی در ترکیب با ژانرهای دیگر به نتایج تازه‌ای رسید که شاید در دسته‌بندی بالا نگنجند، اما خود نماینده رویکردی تازه و متفاوت از کمدی در سینما هستند؛
کمدی اکشن، کمدی هنرهای رزمی، کمدی ابرقهرمانی، کمدی دوستان، کمدی ماجرایی، کمدی رازآلود، کمدی جنایی، کمدی فانتزی، کمدی ترسناک، کمدی یک روز از زندگی، کمدی رمانتیک، کمدی اسکروبال (سرخوش)، کمدی علمی-تخیلی، کمدی ورزشی، کمدی جنگی (مثلا لیلی با من است) و کمدی وسترن، از دیگر رویکردها و زیرشاخه‌های ژانر کمدی است که در طول تاریخ ۱۲۸ ساله سینما به مرور شکل گرفته و جا افتاده اند.
