محمد روح‌الامین: گادفادر طراحی پوستر نیستم
بدون تردید پرتکرارترین نام در تیتراژ فیلم‌های جشنواره فجر چهلم، محمد روح‌الامین بود که طراحی پوستر و نشان (لوگو) فیلم‌های زیادی را برعهده داشته است. او امسال داور بخش تبلیغات نیز بود. البته برخی فیلم‌هایش مثل «تفریق» مانی حقیقی و «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله در جشنواره امسال حضور نداشتند. روح الامین که بیش از ۱۰ سال است در سینما فعالیت حرفه‌ای می‌کند در گفتوگو با فیلیموشات از علت پرکاری‌اش در جشنواره امسال گفته، او همچنین معتقد است چون بیشتر فیلم‌هایش در جشنواره رونمایی شدند پرکاری‌اش به چشم آمده چون او طراحی این فیلم‌ها را در طول یک سال انجام داده.
- شما امسال حضور پرکاری در جشنواره فیلم فجر داشتید، دلیل این پرکاری نبود رقیب یا همکار در این حوزه است یا چون سابقه همکاری با کارگردان‌ها باعث شده تا برای فیلم‌های جدیدشان بار هم به سراغتان بیایند؟
محمد روح‌الامین: بازار عرضه و تقاضا در هر حوزه‌ای مشخص می‌کند که افراد چه انتخابی داشته باشند، مسئله‌ای هم که درباره پرکار بودن من در جشنواره امسال اتفاق افتاده مطمئنا به دلیل همین عرضه و تقاضاست. شاید با این مثال بهتر بتوانم منظورم را بیان کنم، حتی در یک محله هم وقتی مغازه‌ای محصول با کیفیتی ارائه می‌دهد، سرش شلوغ می‌شود. البته من به چشم رقیب به همکاران نگاه نمی‌کنم و اتفاقا دوست دارم افراد دیگری هم در این حوزه کار ارائه دهند، همین امسال هم ۱۲ فیلم دیگر در جشنواره بودند که من آنها را کار نکردم. بنابراین وقتی در کارهای دیگری که به شکل پراکنده انجام شده، رضایت وجود داشته باشد همین تمرکزی که درباره من اتفاق افتاده نیز ایجاد می‌شود. البته من با تعدادی از دوستان در سینما به شکل مستمر کار می‌کنم، مثلا آقای مهدویان از اولین فیلمش با من همکاری کرد، حتی فیلم مستندش را هم با من کار کرد. دلیل استمرار در همکاری این نیست که بیش از رفاقت فضای ویژه‌ای بین ما وجود دارد، بحث کیفیت در این بین مسئله‌ای است که مورد توجه دوستان قرار می‌گیرد و منجر به ادامه همکاری در کارهای بعدی می‌شود. طبیعی است وقتی به آن کیفیت مطلوب و مورد نظر دست پیدا می‌کنی دیگر به دنبال کشف فرد جدیدی نمی‌روی، البته شاید هم این موضوع درست نباشد و باید نگاه‌های دیگر را امتحان کرد اما فضای حرفه‌ای جای امتحان کردن نیست.
محمد روح الامین: موضوعی که در این سالها در سینما رشد کرده و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته این است که می‌شود برای عناوین فیلم‌ها یک شکل منحصر به فرد طراحی کرد، در واقع فیلمی با مختصات خاص فیلمنامه‌ای می‌شود شکل نوشته‌ای داشته باشد که شبیه نوشته‌های دیگر نباشد. این ویژگی است که نشان ایجاد کرده و درخواست‌ها نیز از باب نیاز به این موضوع ایجاد شده است
محمد روح الامین: موضوعی که در این سالها در سینما رشد کرده و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته این است که می‌شود برای عناوین فیلم‌ها یک شکل منحصر به فرد طراحی کرد، در واقع فیلمی با مختصات خاص فیلمنامه‌ای می‌شود شکل نوشته‌ای داشته باشد که شبیه نوشته‌های دیگر نباشد. این ویژگی است که نشان ایجاد کرده و درخواست‌ها نیز از باب نیاز به این موضوع ایجاد شده است- پس در جشنواره امسال هم پیشنهادها به شما زیاد بوده و نتیجه‌اش پرکار بودن شما شده. درست است؟
بله، دقیقا، من بیش از یک دهه است که در سینما طراحی نشان و پوستر می‌کنم، موضوعی که در این سالها در سینما رشد کرده و بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته این است که می‌شود برای عناوین فیلم‌ها یک شکل منحصر به فرد طراحی کرد، در واقع فیلمی با مختصات خاص فیلمنامه‌ای می‌شود شکل نوشته‌ای داشته باشد که شبیه نوشته‌های دیگر نباشد. این ویژگی است که نشان ایجاد کرده و درخواست‌ها نیز از باب نیاز به این موضوع ایجاد شده است و دلیل دیگری هم ندارد. من گاهی می‌شنوم که در این حوزه رانت وجود دارد، ولی کسی که در عالم سینما باشد متوجه می‌شود که چنین مسئله‌ای در این حوزه بی‌معناست و فعالیت یا پرکار بودن صرفا به همان بحث عرضه و تقاضا برمی‌گردد.
- ساز و کار طراحی‌هایی که قبول می‌کنید به چه شکل است؟ همه طراحی‌ها را با توجه بودن به متعدد بودنشان، خودتان انجام می‌دهید یا تیم یا گروه طراحی دارید که با همکاری آنها پروژه‌‌ها را به سرانجام می‌رسانید؟
بضاعت کاری شبیه به طراحی نشان و پوستر، تمرکز و علاقه شخصی را ایجاب می‌کند. من طراحی نوشته را در حوزه تجاری و بازرگانی هم انجام می‌دهم، اما چون در سینما بیشتر دیده می‌شود سر و صدایش هم بیشتر است. اما وقتی می‌خواهی برای یک فیلم طراحی کنی تمرکز برای طراح بیش از هر چیزی اهمیت دارد، چراکه شما به عنوان طراح یک پروژه بزرگ طراحی نمی‌کنی، یک فیلمنامه‌نویسی هستی که با یک یا دو نفر آن را بازنویسی می‌کنی. من به خصوص در جشنواره‌ها که فیلم‌ها هنوز آماده نیستند، فیلمنامه را می‌خوانم و با سیر و سلوکی در آن و همچنین مطالعه کارهای قبی کارگردان و البته موارد بسیار دیگر به جمع‌بندی برای نماد و نشانه‌‌شناسی می‌رسم و در نهایت طراحی را انجام می‌دهم. نتیجه تمام این مطالعات و نشانه‌شناسی‌ها تبدیل به نوشته‌ای می‌شود که خصوصیات فیلم آن در نهفته است.
- تعامل‌تان با کارگردان، فیلمنامه‌نویس و یا حتی تهیه‌کننده برای رسیدن به جمع‌بندی به طراحی به چه شکل است و چطور به انتظارات و معیارهایی که آنها دارند می‌رسید؟
بعد از مطالعه فیلمنامه بیش از هر چیز گفتوگو بین من و کارگردان و گاهی هم فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کننده راه‌گشاست. رسوباتی که در ذهن من به عنوان طراح وجود دارد در یک مکانیزم از قبل تعیین شده تبدیل به اتودی می‌شود که در ابتدا خیلی روشن نیست و غباری بر آن نشسته و در ادامه غبار آن کنار می‌رود و سر و شکل مشخصی پیدا می‌کند. البته زمانی که فیلم آماده باشد تماشای فیلم نشانه‌هایی برای طراحی می‌دهد. البته بعضی کارگردان‌ها هم هستند که خودشان سفارش‌هایی دارند، مثلا مشخصا آقای نعمت‌الله کنسه‌های مرتبطی که طراح را به سمتی می‌برد دارند، این کنسه‌ها به همراه تمایلات طراح و مهارت او تبدیل به کار نهایی می‌شود. این هم به این دلیل است که ایشان خودشان دوره‌ای خوشنویس بودند و حالا که کارگردان هستند با آن زاویه دید پیشنهادهایی می‌دند که می‌توانیم به نتایج مشترکی با هم برسیم.
- به عنوان یک طراح درباره مفهوم لوگو تایپ و جایگاه و اهمیت آن در تبلیغات توضیحات بیشتری برایمان می‌دهید؟
قبل از توضیح بگویم من نمی‌خواهم لوگو را از تبلیغات یا پوستر جدا کنم، به همین دلیل هم اصرار دارم بگویم امسال پوستر برای ۷ فیلم طراحی کردم. اما در پاسخ به سوال‌تان بگویم باید به گذشته این کار بپردازم، در دهه ۴۰-۵۰ و حتی ۶۰ هنرمندانی مانند استاد ممیز در فیلم‌های محدودی، حدودا حتی کمتر از ۱۰ فیلم این کار را انجام دادند و اساسا دیدن آن طراحی‌ها و علاقه ما به آنها باعث شد احساس کنیم می‌شود برای یک فیلم یک نوشته منحصر به فرد طراحی کرد.
- یعنی شما خودتان هم تحت تاثیر پوسترهایی که در آن سالها طراحی می‌شد قرار گرفتید؟
بله حتما اینطور بود، من متولد سال ۵۴ هستم و تمام فیلم‌های دهه ۶۰ را در سینما دیدم. گرافیک سینما برای من هم عرض خود فیلم‌ها بود. دوره‌ای که آقای حدت و باطنی پوسترها را نقاشی می‌کردند برای من دوران پررنگی در عرصه حرفه‌ای و کاری‌ام بود، فیلم‌هایی که آقای ممیز پوسترشان را طراحی می‌کردند یا معدود فیلم‌هایی که آقای کیارستمی برایشان طراحی نشان کردند باعث شد تا به دلیل علاقه‌ای که به این حوزه داشتم نقش‌هایی در ذهنم بنشیند و تا دو دهه بعد هم که خودم به شکل حرفه‌ای وارد این کار شدن ادامه پیدا کرد. اولین فیلمی هم که به من پیشنهاد شد «اینجا بدون من» بود؛ آنجا به صورت یک امر ناخودآگاه احساس کردم می‌شود برای یک فیلم یک شخصیت مستقل در نوشته‌اش ایجاد کرد. بعدها با به وجود آمدن فضای مجازی پوستر کمتر دیده شد و لوگو بیش از هر چیزی در تبلیغات مورد توجه قرار گرفت. نکته مهمی که باید به آن اشاره کنم این است که ما برای تجارت و بازرگانی سینما و جهت مستقل کردن یک اثر سینمایی برند طراحی می‌کنیم و همین موضوع اهمیت نشان و طراحی آن را در سینما مشخص می‌کند.
- یک نشان یا لوگو باید چه المان‌هایی را داشته باشد تا علاوه بر بحث زیبایی‌شناسی بر مخاطب تاثیرگذار نیز باشد و از طرفی تا حدی محتوا و مفهوم فیلم را هم در بر بگیرد؟
توضیح درباره این موضوع نیازمند بحث‌های تکنیکالی است که شاید در این گفتوگو جایش نباشد. اما اگر بخواهم به طور خلاصه و غیرتخصصی بگویم باید اشاره کنم اساسا وقتی بخواهیم یک محصول اعم از تجاری یا فرهنگی را معرفی کنیم نیازمند آن هستیم که آن محصول با نشان یا اسمش بیش از هر موضوعی دیده شود و همچنین زیبا باشد. اگر شما یک شکل زیبا را منتشر کنید اولین امتیاز آن را پاس خواهید کرد. بنابراین الویت اصلی و اساسی ما در طراحی نشان و نوشته و به طور کلی‌تر تبلیغات در سینما جذابیت آن است، انتقال پیام درست و سریع و مفهوم دقیق‌تر هم مواردی هستند که در مراحل بعد باید مورد توجه قرار بگیرند.
- برای نمایش این مفهوم دقیق‌تر باید حتما رد و نشانی از قصه و محتوای فیلم هم در لوگو به چشم بخورد یا لزوما به این مورد نیازی نیست؟
این قضیه مهم است اما آن نشان مشخصا نشانی نیست که همه بتوانند آن را کشف کنند یا به قولی از آن رمزگشایی کنند. مثلا امسال در فیلم «بیرو» من سعی کردم نشانی تجاری ورزشی طراحی کنم اما بعضی از کارها هم هستند که مخاطب بعد از تماشای فیلم متوجه مفهوم نشان یا لوگوی آن می‌شود. فیلم «بدون قرار قبلی» جزو همین کارهاست.
اما آنچه که در حال حاضر برای جوان‌‌ترها که می‌خواهند به این کار بپردازند باید اهمیت داشته باشد این است که طراحی نشان یک امر سهل و ممتنع است و باید مهارت پایه‌ای خوشنویسی و طراحی در آن مورد توجه قرار بگیرد.
- محمد روح‌الامین گادفادر طراحی پوستر در سینماست؟
نه واقعا، اصلا چنین تلقی را قبول ندارم، اگر این حرف را به خاطر طراحی‌هایی که امسال یا دو سال پیش برای فیلم‌های جشنواره داشتم می‌گویید باید بگویم که کسی در این حوزه نبود و به همین خاطر به من پیشنهاد می‌شد. فعالیت‌هایی که در این سالها از من دیده شده آورده قلیلی از مجموعه کارهای من و عقبه حرفه‌ای‌ام در طول این سال‌هاست.
- محمد روح‌الامین امسال داور بخش مسابقه تبلیغات سینمای ایران هم بود، چقدر جای خالی سیمرغ طراحی نشان را در جشنواره خالی می‌بینید؟
من دیپلم افتخار طراحی نشان را از جشنواره گرفتم، در آن سال جایزه پوستر به فیلم دیگری داده شد و به من دیپلم افتخار تعلق گرفت. اما گریزی از اینکه طراحی نشان دیده بشود قطعا نیست، به نظر من در سال‌های آینده اتفاق‌های جدیدتری در این حوزه خواهد افتاد، امسال اما فضا آلوده به برخی اشتباه‌های گرافیکی بود و معدود اتفاق‌های خوبی را شاهد بودیم.
