تیغ تند سانسور دولت چین
گیشه چین که هر روز انحصاری‌تر می‌شود به جای جهانی!
دولت چین کنترل کامل پخش فیلم در بزرگ‌ترین بازار سینمایی جهان را در دست گرفته است و این امر را با سانسور سختگیرانه، سیاست‌های حمایت از آثار داخلی که ورود محتوای خارجی را محدود کرده، و نظارت دقیق و کنترل تاریخ‌های اکران فیلم‌های خارجی، تحقق بخشیده است.
اخبار و آماری که واقعاً ناامیدکننده‌اند!
اطلاعات جدید و موثق از منابع چینی نشان می‌دهد که این کنترل همه‌جانبه، حیات فیلم‌های خارجی را در بازار سینمایی چین در سال ۲۰۲۱ سخت‌تر کرد. فیلم‌های خارجی به صورت رسمی فقط به‌واسطه دو شرکت دولتی می‌توانند در سینماهای چین روی پرده بروند؛ و دو راه برای عقد قرارداد نمایش عمومی وجود دارد که اولی، یک سهمیه ۳۴ فیلمی است که در آن استودیوی طرف قرارداد چینی بخشی از فروش گیشه را مطالبه می‌کند و دومی، واگذاری حقوق پخش با رقمی مشخص و توافقی است. به عبارت دیگر، شرکت داخلی که با رقمی مشخص حقوق پخش چین فیلمی خارجی را به دست می‌آورد، همه‌ی مخاطره‌ها را به جان می‌خرد و اگر بتواند فیلم را از ممیزی و سانسور دولتی به سلامت به اکران برساند، مزد کارش را خواهد گرفت. تلاش‌هایی برای تغییر این نظام صورت گرفته تا چین به استانداردها و معیارهای سازمان تجارت جهانی نزدیک‌تر شود ولی فعلاً نتیجه‌ای نداده است و در سال جدید میلادی هم حرکت روبه‌جلویی صورت نخواهد گرفت.
اطلاعات عمومی‌ای که وب‌سایت چینی معتبر «پایگاه داده‌های فیلم‌های سینمایی»/ Theatrical Film Database منتشر کرده، نشان می‌دهد که بازار فیلم چین در سال ۲۰۲۱ به شکل فزاینده‌ای منزوی و ناهماهنگ با سایر نقاط جهان شد. سهم ایالات متحده از هر دو شیوه‌ی واگذاری آثار سینمایی برای اکران در بازار چین – یعنی سهیم شدن در درآمد و فروش حق پخش با رقمی توافقی – در ۲۰۲۱ کاهش یافت: فقط ۳۹ درصد فیلم‌های راه‌یافته به بازار سینمایی چین، امریکایی بودند که در قیاس با سال ۲۰۲۰ با ۴۶ درصد و در مقایسه با سال ۲۰۱۹ با ۴۷ درصد، کاهش داشته است. کم‌تر از یک‌سوم (۲۸ درصد) فیلم‌های خارجی که سال گذشته در چین روی پرده رفتند، از تولیدهای سینمایی ۲۰۲۱ بودند؛ و اغلب، فیلم‌های قدیمی بودند و یک‌دهم‌شان فیلم‌های پیش از ۲۰۱۰.
چطور فیلم‌های خارجی را منزوی کنید!
سال‌ها بود که استودیوهای امریکایی از حکومت چین برای سانسور دیرهنگام و مجوزهای نمایش عمومی انتقاد می‌کردند؛ چون این موضوع زمان کمی را در اختیار آن‌ها می‌گذاشت تا اقدام‌های تبلیغاتی مؤثری را در چین انجام بدهند و فیلم‌های امریکایی را آن طور که باید به تماشاگران چینی معرفی کنند؛ مخاطبان بومی‌ای که از ماه‌ها قبل با فیلم‌های چینی جدید آشنا شده بودند و منتظر اکران‌شان بودند.
سال گذشته صدور مجوزهای اکران فیلم‌های امریکایی واقعاً به دقیقه نود کشیده شد و اغلب چند روز پیش از شروع نمایش عمومی‌شان صادر می‌شد. وب‌سایت مورد اشاره در این مورد چنین توضیحی را منتشر کرده است: «در ۲۰۲۱ فیلم‌های زیادی تقریباً به صورت نمادین اکران شدند! چون اغلب، تاریخ‌های نمایش‌شان آن قدر دیر قطعی می‌شد که هاردهای حاوی فیلم را هم نمی‌شد سر فرصت و برای نمایش افتتاحیه میان سالن‌های مختلف توزیع کرد و به دست سینمادارها رساند!»
آمار و ارقام مربوط به گیشه هم نشان می‌دهد که در نتیجه‌ی این اقدامات، فروش فیلم‌ها چه‌طور دستخوش تغییر شده و تعداد موفقیت‌ها کم‌تر و شکست‌های تجاری بیش‌تر شده است. سال گذشته ۶۷ درصد از فیلم‌های خارجی، در سینماهای چین به فروشی کم‌تر از هفت میلیون و ۸۴۰ هزار دلار (پنجاه میلیون رِن‌مین‌بی/ واحد پول چین) دست پیدا کردند که در قیاس با سال ۲۰۱۹ و آمار ۶۱ درصدی‌اش بالاتر است؛ از سوی دیگر، فقط ۲۴ درصد فیلم‌ها بیش از پانزده میلیون و هفتصد هزار دلار (صد میلیون رن‌مین‌بی) فروش داشته‌اند که این هم در قیاس با سال ۲۰۱۹ کاهش داشته و به ۳۳ درصد رسیده است.
فیلم‌هایی که سهمی از درآمدشان به چین می‌رسد
از میان ۶۷ فیلم خارجی‌ای که سال گذشته در چین روی پرده سینماها رفتند، ۲۵ فیلمی که چین در درآمدشان سهیم شده بود (و ۲۱تای آن‌ها امریکایی بودند) در مجموع، دوازده‌ونیم درصد از فروش سالانه‌ی سینماهای چین را به خود اختصاص دادند که از یازده درصد سال ۲۰۲۰ بالاتر است اما به‌شدت از ۲۹ درصد سال ۲۰۱۹ کاهش یافته است؛ و البته به‌مراتب پایین‌تر از سال‌های نه‌چندان دوری است که هالیوود می‌توانست با فیلم‌های چینی برای تصاحب صدر جدول فروش سینماهای چین رقابت کند.
چیزی حدود چهل درصد این فیلم‌ها که درآمد فروش‌شان را سهیم شدند، کم‌تر از پنجاه میلیون رن‌مین‌بی فروختند و فقط هشت درصدشان بیش از یک میلیارد رن‌مین‌بی فروش کردند. این در حالی است که در سال ۲۰۱۹، فقط چهارده درصد این دست فیلم‌ها کم‌تر از ۵۰ میلیون و ۱۴ درصدشان بیش از یک میلیارد رن‌مین‌بی فروش کرده بودند. سال گذشته بالاترین رقم فروش یک فیلم خارجی که درآمدش را با دولت چین سهیم شد، برای «سریع و سرسام‌آور ۹»/ Fast & Furious 9 بود که ۲۱۷ میلیون دلار (یک میلیارد و ۳۹۰ میلیون رن‌مین‌بی) فروخت. کم‌ترین فروش هم برای «نقطه اوج»/ The High Note بود با ۴۱ هزار دلار (۲۶۰ هزار رن‌مین‌بی). هر دوی این فیلم‌ها را کمپانی «یونیورسال» در خارج از امریکا پخش کرد.
حدود ۳۶ درصد فیلم‌هایی که درآمدشان را در سال ۲۰۲۱ سهیم در چین سهیم شدند، دنباله‌ها یا بخشی از یک فرنچایز بودند. هیچ‌یک از این فیلم‌ها در ایالات متحده درجه نمایشی «آر» (زیر هفده با همراهی بزرگ‌تر) نگرفتند و ۶۸ درصدشان درجه «پی‌جی-۱۳» (زیر سیزده با همراهی والدین) گرفتند. چین سیستم درجه‌بندی رسمی ندارد ولی «تعدیل‌کننده‌ها» ممکن است صحنه‌هایی را حذف کنند. حدود هشت درصد این فیلم‌های امریکایی در سال ۲۰۲۱ و در اکران چین، شکلی از سانسور یا حذف را تجربه کردند.
«برادران وارنر» با شش فیلم، موفق‌ترین کمپانی در اکران فیلم‌هایش در چین سال ۲۰۲۱ بود. دیزنی چهار فیلم و سونی، پارامونت و یونیورسال با سه فیلم، و استودیوهای قرن بیستمِ (دیزنی) با دو فیلم در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. اتحادیه ملی سینماهای هنری چین هم چهار فیلم را وارد و در این کشور به نمایش گذاشت.
در هر صورت، سهم استودیوهای هالیوودی از گیشه‌ی چین در این بخش، داستان خودش را دارد. یونیورسال با ۳۲ درصد از فروش گیشه فیلم‌های خارجی (که درآمدشان را با چینی‌ها تقسیم کردند) در صدر قرار گرفت و برادران وارنر با ۳۱ درصد دوم شد. استودیوهای قرن بیستم با هجده درصد سوم شد و دیزنی (هفت‌ونیم درصد)، پارامونت (شش‌ونه‌دهم درصد) و سونی (چهار درصد) – که فرصت اکران فیلم بسیار موفق «اسپایدرمن: راهی به خانه نیست» را از دست داد – رتبه‌های بعدی را پر کردند.
فیلم‌های ۲۰۲۱ که درآمدشان را در گیشه چین سهیم شدند، در کل جدیدتر از فیلم‌هایی بودند که با رقم مشخصی حق پخش‌شان به چینی‌ها واگذار شد؛ اما در قیاس با سال‌های گذشته با تأخیرهای قابل‌ملاحظه‌ای اکران شدند. فقط ۲۸ درصد این فیلم‌ها زودتر یا سه روز پس از آغاز نمایش در امریکای شمالی، در چین اکران شدند که از سال ۲۰۲۰ دچارشده به کرونا، بالاتر بود ولی به‌شدت پایین‌تر از ۲۰۱۹؛ سالی که بیش از نیمی از فیلم‌های سهیم‌شده در درآمد (۵۸ درصد) از اکران هم‌زمان یا زودتر در سینماهای چین بهره‌مند شدند.
فیلم‌هایی که حق پخش‌شان با رقمی مشخص واگذار شدند
این دست فیلم‌ها، عملکردی ضعیف‌تر داشتند و فقط ۴۲ عنوان بودند که در سال ۲۰۱۹ تعدادشان ۸۷ بود. البته اغلب این فیلم‌ها هم شکست خوردند. نزدیک به نیمی از آن‌ها کم‌تر از ۷۸۴ هزار دلار یعنی پنج میلیون رن‌مین‌بی فروختند و کم‌تر از یک‌دهم‌شان از مرز فروش پانزده میلیون و هفتصد هزار دلار (صد میلیون رن‌مین‌بی) عبور کردند. این فیلم‌ها در کل، فقط دو و هفت‌دهم درصد از فروش سالانه‌ی سینماهای چین را به خود اختصاص دادند که از چهار و چهاردهم درصد سال ۲۰۲۰ و شش و هشت‌دهم درصد ۲۰۱۹ به‌مراتب پایین‌تر بود.
سال گذشته این دست فیلم‌ها، شامل هفت فیلم ژاپنی، پنج فیلم امریکایی، چهار فیلم ایتالیایی، سه فیلم روسی، دو فیلم انگلیسی و یک فیلم از کشورهای آرژانتین، ایرلند، پاکستان، بلژیک، لهستان، دانمارک، آلمان، فرانسه، کره جنوبی، هلند، مکزیک، نروژ، تایلند، اسپانیا و مجارستان می‌شد. ژاپن در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۱۹ هم در این بخش، فیلم‌های بیش‌تری در بازار سینمایی چین داشت؛ و به لطف فرنچایزهای انیمه‌ای خود در طول این سه سال، ۲۷ درصد فیلم‌هایی که حق پخش‌شان با رقمی مشخص در چین واگذار شد، از سینمای ژاپن بودند.
جالب اینکه در میان تمام آمار و ارقام مربوط به کاهش مشارکت کشورهای بزرگ در بازار سینمایی چین، افزایشی در واردات فیلم از کشورهای کوچک‌تر مختلفی دیده می‌شود که چین با خیال بهبود روابط دیپلماتیک پذیرای آن‌ها شده است.
برترین فیلم این بخش در اکران ۲۰۲۱، انیمه‌ی سه‌بعدی «کنارم باش دورایمون۲»/ Stand By Me Doraemon 2 بود که ۴۳ میلیون و ششصد هزار دلار (۲۷۸ میلیون رن‌مین‌بی) فروخت. بدترین عنوان هم انیمیشن مکزیکی «روز مردگان»/ Dia de los Muertos بود که خیلی شبیه «کوکو» (۲۰۱۷) است و کم‌تر از ده هزار دلار فروش کرد.
حدود نوزده درصد از فیلم‌های این بخش به‌نوعی سانسور شدند. عجیب اینکه فقط هفت درصد آثار این بخش محصول ۲۰۲۱ بودند؛ موضوعی که به‌خوبی نشان می‌دهد فرایند تأیید و صدور مجوز نمایش فیلم‌های خارجی در چین، چه‌قدر با تأخیر و غیرقابل پیش‌بینی شده است، به‌خصوص برای فیلم‌هایی که حقوق پخش‌شان با رقمی مشخص واگذار می‌شود. این تأخیرها در سال ۲۰۲۲ هم ادامه خواهد داشت؛ سالی که پیش‌بینی می‌شود زمان اکران و پخش هر فیلمی به‌مراتب غیرقابل پیش‌بینی‌تر از هر سال دیگری باشد!
منبع: ورایتی – ربکا دیویس
