نقد و بررسی فیلم مستند Fathom | علم در خدمت درک نهنگ‌ها
فیلم Fathom دربارۀ نهنگ‌هاست؛ در این اثر، دو محقق در رابطه با زندگی نهنگ‌ها و حقایق مربوط به این موجودات تحقیق می‌کنند و فرضیه‌های جذابی را در این رابطه عنوان می‌کنند.
احتمالاً شنیده‌اید که فیلم مستند Fathom دربارۀ نهنگ‌هاست، اما باید بگوییم که فقط دربارۀ آنها نیست. درواقع این فیلم از آن مستندهایی نیست که با فیلم‌برداری‌های خیره‌کننده‌شان به چرخۀ زندگی حیوانات می‌پردازند، بلکه داستان دو محقق است که در دو حوزۀ متفاوت اما مرتبط در مورد نهنگ‌ها مطالعه می‌کنند. برای نقد و بررسی فیلم مستند Fathom با فیلیمو شات همراه باشید.
همچون دیگر مستندهای علمی اخیر، مثل The Edge of All We Know و Particle Fever، این مستند نیز دربارۀ ماهیت روش علمی، ارزش تجربه‌گرایی و خود دانش است. شاید علم در عصر حاضر بسیار بیشتر از هر زمان دیگری ارزشمند باشد، زیرا این روزها اطلاعات و اخبار غلط در بسیاری از سایت‌های اینترنتی منتشر می‌شوند، بدون اینکه هیچ‌گونه پایه و اساس تأییدشده‌ای داشته باشند.
میشل فورنت، پژوهشگر اکو-اکوستیک در یک ماموریت علمی است و می‌خواهد که با نزدیک کردن اسپیکرها به سطح آب در خلیج هوبارت آلاسکا با یک نهنگ بازی کند، و با پخش چند آهنگ ببیند که آیا نهنگ واکنشی به آن نشان می‌دهد یا نه. اگر فیلم علمی تخیلی برخورد نزدیک از نوع سوم (Close Encounters of the Third Kind) را دیده باشید می‌دانید که از چه چیزی صحبت می‌کنیم. او باور دارد که صدایی را در مورد نهنگ‌ها شناسایی کرده که خودش آن را «واپ» می‌نامد و به نظرش همان «سلام» به زبان نهنگ‌هاست و فکر می‌کند که با ثبت چگونگی واکنش نهنگ و تغییر «واپ» گفتن آن بعد از شنیدن ترانه، می‌تواند نظریه‌اش را اثبات کند. تلاش قبلی او به دلیل مشکلات فنی با شکست مواجه شد او و همکارانش که همگی خانم هستند، امیدوارند که این‌بار همه‌چیز بهتر پیش برود، اما خودش این را پذیرفته که: «هر پژوهش، احتمال شکست بالایی دارد.»
بهترین فیلم های علمی تخیلی تا سال ۲۰۲۱
در آن‌سوی دیگر اقیانوس آرام، در پلی‌نزی فرانسه، الن گارلند، پژوهشگر بیوآکوستیک از دانشگاه سنت اندروز اسکاتلند در حال مطالعۀ یادگیری آوایی و تأثیر آهنگ نهنگ گوژپشت (Humpback Whale Song) است تا بتواند ارتباطات نهنگ‌ها را برمبنای فضا و زمان بسنجد.
گارلند می‌گوید تنها هدفی که باعث می‌شود او حتی در بدترین روزهای زندگی‌اش صبح از خواب بیدار شود این است که در افزایش دانش جهان سهمی داشته باشد، حتی شده یک سهم کوچک. می‌توانیم نمود واقعی این حرف او را در فیلم نیز ببینیم؛ تمام دانش‌ها به هم مرتبطند. هرکدام تکه‌ای از یک پازل بزرگ هستند، اما تا وقتی همۀ تکه‌ها کنار هم قرار نگرفته‌اند، نمی‌توانیم تصویر پازل را ببینیم. مطالعۀ نهنگ‌ها این امکان را به ما می‌دهد تا دربارۀ این موجودات اسرارآمیز که از نظر فهم، هوشیاری و ارتباط به ما انسان‌ها نزدیک هستند اطلاعات خوبی به‌دست بیاوریم. میلیون‌ها سال پیش از اینکه انسان‌ها بتوانند راست راه بروند و از آتش استفاده کنند، نهنگ‌ها از ظرفیت شناختی پیشرفتۀ خودشان استفاده می‌کردند تا آنچه را که پژوهشگران این فیلم «فرهنگ» می‌نامند به وجود بیاورند.
هنگامی‌که فورنت و گارلند در حال انجام پژوهش خودشان هستند، درو زانتوپولوس، کارگردان این فیلم، دوربین، صدا و فضا را به‌گونه‌ای به کار گرفته که مانعی میان پژوهشگران و مخاطب وجود نداشته باشد. زمانی که این دو پژوهشگر مشغول آزمایش‌ها، بررسی داده‌ها و اشتراک‌گذاری تجربیاتشان هستند، ما به‌عنوان بیننده احساس می‌کنیم دقیقاً کنارشان ایستاده‌ایم و از نزدیک شاهد کارشان هستیم. گارلند دلتنگ همسرش است. اما فورنت می‌گوید که از نظر او «زندگی واقعی» همین‌جاست و نه بودن در جایی که آن را تمدن می‌نامیم. او دلش می‌خواهد فرزندی داشته باشد که راه خودش را ادامه بدهد.
شاید جذاب‌ترین نکتۀ فیلم این است که می‌بینیم این زنان با دلیل و منطق در پی اجرای روش علمی خودشان هستند و به دنبال حقیقت می‌گردند. در یکی از بخش‌های فیلم، عضوی تازه‌کار در تیم فورنت نظرش را مطرح می‌کند و می‌گوید که بنیان اساسی طراحی تحقیقات ممکن است به آن خوبی که انتظارش را دارند پیش نرود، یا حتی غیرقابل اجرا باشد. تنها چند لحظه طول می‌کشد تا فورنت تصمیم می‌گیرد پارامترهای تحقیقش را دوباره طراحی کند و می‌گوید: «واقعاً مهم نیست که چقدر زمان صرف طراحی آن می‌کنم. به نکتۀ خوبی اشاره کردی. . . باید یک سری تغییرات انجام دهیم.» او در مورد مسائلی که ممکن است طی پژوهش ایجاد شود کاملاً آگاه است. مراحلی که می‌تواند به ایجاد داده‌های سوال‌برانگیز، نادرست یا تحریف‌شده منجر شود تا حد ممکن باید کم باشد، اما به‌هرحال هم خرابی تجهیزات و هم خطاهای انسانی ممکن است باعث ایجاد تأخیر در کار شود.
نام مستند Fathom ، به معنای درک کردن/عمق‌پیمایی کردن، نام مناسبی برای این فیلم است؛ زیرا هم به اندازه‌گیری عمق آب اشاره دارد و هم به درک مسأله‌ای پیچیده پس از ساعت‌ها فکر و تأمل. تماشا کردن تحقیقات این دانشمندان در مورد نهنگ‌های گوژپشت در حین اینکه جذاب است می‌تواند تکه‌ای به پازل دانسته‌هایمان نیز اضافه کند.+
نقد و بررسی فیلم مستند گوندا (Gunda)
درباره مستند Kitty Love: An Homage To Cats
منبع: RogerEbert
