نقد فیلم گرداب یا Vortex ساخته گاسپار نوئه | ادای احترام به ماهیت همیشه در حال تکامل زندگی

گاسپار نوئه از آن دسته فیلم‌سازانی است که وقتی اسمش را می‌شنویم انتظار یک اثر متفاوت را داریم. اثر جدید و ۱۴۲ دقیقه‌ای او با نام فیلم گرداب یا Vortex با نوع فیلم‌برداری خاصش، از این قاعده مستثنی نیست. بااین‌حال، از آنجایی که فیلم به یک زوج سالمند می‌پردازد که از زوال عقل و بیماری‌های دیگر رنج می‌برند، کمی کند پیش می‌رود و اگر فیلم عشق (Amour) را دیده باشید، می‌توانید بار عاطفی آن را در این فیلم نیز احساس کنید. برای نقد و بررسی فیلم گرداب با فیلیمو شات همراه باشید.

---

برندگان جشنواره کن ۲۰۲۱

---

فیلم گرداب یا Vortex نسبت به فیلم‌های پر سروصدای نقطه اوج (Climax) یا به خلاء وارد شو (Enter the Void) که آثار قبلی نوئه هستند، دنیایی کاملاً متفاوت دارد. یک زوج سالخورده در فیلم حضور دارند که نامشان به بیننده گفته نمی‌شود. نقش یکی از آنها را داریو آرجنتو، فیلم‌ساز معروف ایتالیایی ایفا می‌کند و دیگری را فرانسوا لبرون، ستارۀ فیلم The Mother and the Whore. دوربین سعی می‌کند که فضایی بسته از آپارتمان بگیرد تا حالت کلاستروفوبیا را به مخاطب القاء کند. همان‌طور که گفتیم، فیلم آهسته جلو می‌رود، اما نه آن‌طور که خسته‌تان کند، زیرا همۀ سکانس‌ها حرفی برای گفتن دارند. اگر فیلم ژان دیلمان (Jeanne Dielman) را دیده باشید می‌دانید که منظورمان چیست. از سوی دیگر، در این فیلم نیز مثل فیلم عشق (Amour) شوهر تمام تلاشش را می‌کند تا از همسرش مراقبت کند. در ابتدای فیلم، لبرون در کنار شوهرش از خواب بیدار می‌شود و از آنجا به بعد، تصویر به دو قسمت تقسیم می‌شود، یعنی نوئه برای فیلمش تکنیک Split-Screen را به‌کار گرفته است.

از زمان شروع فیلم، این زوج را در موقعیت‌های مختلفی می‌بینیم؛ یعنی هم زمانی که کارهایی جداگانه انجام می‌دهند، و هم زمانی که در کنار یکدیگر هستند. درواقع نوئه و بنوا دبی (فیلم‌بردار این اثر) سعی کرده‌اند تا کاری کنند که مخاطب در زندگی روزمرۀ این زوج سالمند غرق شود. از سوی دیگر، این فیلم تا حدی شبیه به مستند نیز هست و تدوین‌های گاه‌وبیگاهی که نوئه انجام داده تنها نشانه‌هایی هستند که می‌گویند فیلم نویسنده هم داشته است.

فیلمنامۀ کوتاه گرداب که تنها ۱۰ صفحه داشت و در ابتدای سال ۲۰۲۱ فیلم‌برداری شد، با تکنیک دوربین مخفی نوشته شده است: در واقع انگار ما در گوشه‌ای از خانۀ این زن و شوهر ایستاده‌ایم و زندگی آنها را تماشا می‌کنیم. گرچه دو کاراکتر اصلی داستان در روزهای پایانی زندگی‌شان به سر می‌برند، اما لذت بردن از زندگی هنوز برایشان معنا دارد. در اولین سکانسی که می‌بینیم، آنها روی بالکن زیبای خانه‌شان نشسته‌اند، نوشیدنی می‌خورند و شهر را تماشا می‌کنند. آرجنتو می‌گوید: «زندگی یک رویاست.»

اما بحرانی که در ادامه پیش می‌آید، این خلوت دنج و آرام را درهم می‌شکند.

آرجنتو در نقش یک منتقد فیلم بازی کرده که می‌خواهد کتابی دربارۀ سینما و رویاهایش بنویسد و لبرون نیز یک روان‌درمانگر بازنشسته است که رفته‌رفته دارد به زوال عقل دچار می‌شود و دیگر خودش و آدم‌هایی که اطرافش هستند را نمی‌شناسد. پسر بزرگشان (با بازی الکس لوتس) که در یکی از اتاق‌های خانه زندگی می‌کند، ملتمسانه از آنها خواهش می‌کند که به خانۀ سالمندان بروند، اما آنها زیر بار نمی‌روند و هرگز نمی‌خواهند که خانه‌شان را ترک کنند. بحث و اختلاف در مورد ترک خانه یکی از اتفاقاتی است که بارها آن را در فیلم می‌بینیم.

---

۱۲ تا از بهترین فیلم های جشنواره کن ۲۰۲۱

---

فیلم گرداب یا Vortex از این بابت جذاب است که نوعی عدم اطمینان در مخاطب ایجاد می ‎کند. از طرفی، دیدن فیلم در قاب‌های جداگانه با هدفی شکل‌گرفته که بیننده به دنبال دانستن آن خواهد بود و ممکن است با خودش بگوید «پس چه زمانی هدف فیلم‌ساز را خواهم فهمید؟» در یکی از سکانس‌ها، آرجنتو پشت ماشین تایپش نشسته و لبرون برای خرید به مغازه رفته؛ لبرون به قدری سردرگم است که بیننده ترجیح می‌‌دهد قاب دیگر و فعالیت‌های روزمرۀ آرجنتو را تماشا کند. همین‌جا متوجه می‌شویم که لبرون به مرحله‌ای از پریشان‌ذهنی رسیده که دیگر هیچ‌گونه آگاهی نسبت به محیط اطرافش ندارد و شوهرش مجبور می‌شود به دنبالش برود و او را به خانه بیاورد. بدین ترتیب، روزمرگی زندگی این زوج یک‌مرتبه دچار فراز و نشیب عجیبی می‌شود.

نوئه فیلم گرداب را به کسانی تقدیم کرده که مغزشان پیش از قلبشان از کار می‌ایستد و این همان پیامی است که در فیلم و به کمک دو بازیگر آن تجسم می‌یابد و احساسات مخاطب را برمی‌انگیزد. گرچه آرجنتو نقش‌آفرینی درگیرکننده‌ای دارد که از انرژی شخصیت واقعی‌اش سرچشمه می‌گیرد، اما لبرون بی‌نظیر ظاهر شده و نقش فردی که وضعیت ذهنی‌اش بین آگاهی و ناآگاهی در نوسان است را با درخشش تمام بازی می‌کند. اما سوالی که پیش می‌آید این است که آیا نوئه نسبت به گذشته ملایم‌تر شده؟
فیلم گرداب قطعاً آشفتگی و سروصدایی که طرفداران نوئه از او انتظار داشتند را ندارد، اما نه به آن معنا که کُند یا خسته‌کننده باشد. در فیلم وارد خلاء شو، نوئه نگاهی تیزبینانه به مرگ و زندگی داشت و شخصیت‌های فیلم او افرادی بودند که آمادگی رها کردن را نداشتند. این فیلم‌ساز، نگاهی معنادار به درک زندگی در لحظات رو به زوال دارد و مخاطب را به مرکز آن تنگنا دعوت می‌کند.

تنها مدت‌زمان فیلم است که شاید کمی طولانی به نظر برسد و حتی صبورترین مخاطبان هم باید کمی دندان روی جگر بگذارند. این فیلم در لحظۀ آخر به جشنواره کن ۲۰۲۱ رسید و به احتمال زیاد در زمان اکران در سینماها، نوئه بخش‌هایی از آن را حذف خواهد کرد. فیلم گرداب ادای احترامی به ماهیت همیشه در حال تکامل زندگی و پیچ‌وخم‌های غیرقابل پیش‌بینی آن است.

---

منبع: IndieWire