همه راش‌ها را برای بهروز وثوقی فرستادم
فیلم قیصر بی‌شک یک اتفاق بزرگ در تاریخ سینمای ایران بود که تا چندین دهه پس از تولید این فیلم، همچنان بخشی از خاطرات مشترک مردم ایران است و هنوز هم دیالوگ‌های متفاوت و بی‌مانندش، در حافظه جمعی و تاریخی بسیاری از مردم ایران‌زمین نقش بسته و این تداوم حضور در ناخودآگاه جامعه، از این فیلم یک اثر متمایز با همه آثار هم‌دوره خود ساخته است. با وجود آن‌که بیش از پنجاه سال از زمان ساخت و اکران اولیه قیصر می‌گذرد، اما همچنان نام این فیلم می‌تواند مخاطبان جدیدی را به سینمای امروز بکشاند.
مسعود نجفی که روزگاری خبرنگار سینمایی بود، بر اساس علاقه‌ای که به تاریخ سینما و فیلم قیصر داشت، در سال ۸۸ به بهانه چهل سالگی فیلم قیصر عوامل این فیلم را گرد هم جمع کرد و با ثبت و ضبط تصاویری از این گردهمایی و خاطرات عوامل این فیلم، نخستین فیلم مستند خود را با عنوان، قیصر ۴۰ سال بعد تهیه کرد که نمایش این فیلم در جشنواره و دیگر رویدادهای سینمایی بازخوردهای بسیار خوبی را به همراه داشت و این تجربه ناب، مسیر حرفه‌ای او را به سمت مستندسازی سوق داد. این فیلم مستند که اکنون قدمت ۱۲ ساله دارد، به‌تازگی در فیلیمو به نمایش گذاشته شده و همچنان شاهد دریافت بازخوردهای مثبت مخاطبان از این فیلم مستند است که به همین بهانه با مسعود نجفی گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌خوانید:
نقد و بررسی مستند قیصر چهل سال بعد
- شما پیش‌ازاین در حرفه خبرنگاری و روزنامه‌نگاری فعالیت داشتید و حدود ۱۲ سال پیش برای نخستین بار فیلم مستند قیصر چهل سال بعد، را ساختید، درباره شروع کارتان در حوزه مستندسازی بگویید.
فیلم قیصر چهل سال بعد سال ۸۸ ساخته شد و بعد از آن من ۹ مستند دیگر هم ساختم. کار اصلی من مستندسازی نیست اما همیشه علاقه و دغدغه‌ام بود و در همه این سال‌ها هر فرصتی که پیش می‌آمد، برای مستندسازی استفاده می‌کردم. اما در چند سالی که در سازمان سینمایی مسئولیت داشتم، وقفه‌ای در این کار افتاد و امیدوارم حالا که فراغت پیدا کردم بتوانم بیشتر روی مستندسازی و فیلم‌سازی متمرکز شوم.
- کار جدیدی هم در دست تولید دارید؟
ایده‌های زیادی را برای ساخت فیلم مستند از قبل داشتم و در حال حاضر در شرف شروع ساخت یک کار هستم. ساخت این مستند از مدت‌ها قبل پیشنهاد شده بود و من پرداختن به آن را به زمان فراغتم موکول می‌کردم. این مستند پرتره درباره شخصیتی به نام دکتر سید مصطفی فاطمی است که در حوزه‌های مختلف فعالیت داشته و از افراد بسیار موثر بوده است و در حادثه ریزش بهمن در دی‌ماه سال گذشته کشته شد. در حال حاضر اولین جلسه برای ساخت این مستند را برگزار کرده‌ایم.
- در زمان ساخت فیلم قیصر چهل سال بعد، که برحسب یک اتفاق شکل گرفت، از چه امکانات و تجهیزاتی برای ساخت استفاده کردید؟
ساخت این مستند در چند فاز انجام شد. بخش اصلی آن جلسه اول ما بود که در خانه عباس شباویز تهیه‌کننده فیلم قیصر در مهرشهر کرج انجام شد. در این جلسه جشنی برای چهل‌سالگی قیصر تدارک دیده بودیم که عوامل اصلی فیلم از جمله مسعود کیمیایی، عباس شباویز، جمشید مشایخی، مازیار پرتو و منوچهر اسماعیلی حضور داشتند و این جلسه را سعی کردیم با دو دوربین و امکانات کامل بگیریم. فاز بعدی این مستند، گفت‌وگو با عوامل فیلم و سینماگران دیگر بود که با تک‌تک عوامل فیلم و دیگر سینماگران درباره قیصر گفت‌وگو کردیم. در فاز بعدی این مستند، به همراه مسعود کیمیایی به لوکیشن‌های فیلم سر زدیم و آن را ثبت کردیم و فاز بعد نیز با حضور عبدالله علیخانی و عباس شباویز به سینماهای نمایش‌دهنده فیلم رفتیم و در پایان نیز مرور خاطراتی را با مسعود کیمیایی در دفتر ایشان داشتیم که در مجموع این فیلم مستند در پنج مرحله انجام شد و در هر مرحله نیز به فراخور نیازهایی که داشتیم امکانات متفاوتی را به کار گرفتیم.
- برای ساخت اولین مستند خود از مستندسازان باتجربه هم مشاوره گرفتید؟
ماجد نیسی از مستندسازان نامدار کشورمان که دوست صمیمی من هم بود در جلسه اول که همان جشن چهل‌سالگی قیصر بود، حضور یافت و هدایت یکی از دوربین‌های این جلسه را بر عهده گرفت که حضورش خیلی مغتنم بود و در روند کار هم مشاوره‌هایی را با ایشان داشتم و در زمان تدوین فیلم نیز همچنان از مشاوره متخصصان بهره‌مند می‌شدم که مهم‌ترین آن‌ها مسعود فروتن بود که با توجه به سابقه طولانی ایشان و اشرافی که به تصویر و قاب‌های تلویزیونی داشت، از همکاری و مشاوره‌های ایشان نیز استفاده کردم و اسمشان هم به عنوان مشاور در تیتراژ فیلم آمده است.
-
هزینه‌های ساخت فیلم را به صورت شخصی تامین کردید یا سرمایه‌گذار داشتید؟
با توجه به شرایط خاصی که وجود داشت و عباس شباویز در بستر بیماری بود، باید سریع کار را جمع می‌کردم و قبل از آماده شدن نسخه اولیه فیلم برای نمایش در جشنواره، عباس شباویز از دنیا رفت و به همین دلیل فرصت آن نبود که دنبال جذب سرمایه بروم و به همین دلیل خودم شخصا هزینه‌های ساخت آن را تامین کردم.
- مستندسازی به نسبت کار خبری چطور تجربه‌ای بود؟
تجربه بسیار دلچسبی بود. قبلا که کار خبری می‌کردیم معمولا بازخورد کارمان را یا دیرتر می‌دیدیم یا در میان عامه مردم نمی‌دیدیم اما با این مستند و هر بار نمایش آن در جشنواره‌های مختلف، این ارتباط چهره به چهره با مخاطب را تجربه می‌کردم که یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های کاری من بود. در حال حاضر نیز که این اثر بعد از سال‌ها از زمان ساخت آن در فیلیمو عرضه شده است، همچنان بازخوردهای بسیار خوبی را از مخاطبان آن دریافت می‌کنم و به یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های زندگی‌ام تبدیل شده است که آن را با کار دیگری تجربه نکرده‌ام. البته بچه‌های فیلیمو هم روی آن انرژی گذاشته‌اند که باید از آن‌ها هم تشکر کنم.
- به نظر شما می‌توان مخاطب عام را برای دیدن فیلم مستند به سینماها کشاند؟
بله. صد در صد می‌شود مخاطب عام را برای دیدن فیلم مستند به سینما آورد. همین مستند قیصر چهل سال بعد کسانی را به سینما و جشنواره آورد که مخاطب مستند و جشنواره‌های فیلم نبودند بلکه مخاطبانی بودند که به خاطر عوامل فیلم و اسم قیصر آمده بودند که این مستند را ببینند و در هر جشنواره‌ای که این مستند حضور داشت، با استقبال مخاطبان، نمایش آن به سانس‌های فوق‌العاده می‌رسید.
- در روند ساخت مستند قیصر چهل سال بعد، اتفاق و خاطره‌سازی‌های جذابی هم صورت گرفت؟
بله این اتفاق افتاد. به‌هرحال عوامل فیلم بعد از سال‌ها گرد هم جمع شده بودند. به خصوص در جلسه اول و جشن چهل‌سالگی قیصر، دیالوگ‌هایی میان عوامل فیلم قیصر ردوبدل شد که بسیار جالب و جذاب بود. همچنین جلسه‌ای که به همراه عباس کیارستمی و پس از آن به همراه مسعود کیمیایی به عیادت عباس شباویز رفتیم، دیالوگ‌های نابی میان آن‌ها ردوبدل شد که برای خود من که علاقه‌مند به تاریخ سینما هستم بسیار جذاب بود. این افراد گنجینه‌هایی در سینمای ایران بودند که متاسفانه بخشی از آن‌ها را از دست دادیم.
-
اگر امروز می‌خواستید مستند قیصر را بسازید، فکر می‌کنید چه تفاوتی با اولین مستند شما داشت؟
قطعا روی کیفیت آن بیشتر کار می‌کردم اما شاید دیگر انرژی آن زمان را نداشتم که به سراغ تک تک عوامل فیلم بروم. آن زمان وقت و انرژی زیادی صرف کردم که تک تک عوامل فیلم را راضی کنم تا جلوی دوربین بیایند و با توجه به این که عوامل این فیلم در قید حیات و در دسترس بودند، بر حضور همه آن‌ها جلوی دوربین تأکید داشتم و به همین منظور برای برخی از این افراد حتی تا پانزده جلسه نیز تلاش کردم تا راضی شدند. این پیگیری‌های مستمر به فعالیت من در حوزه خبرنگاری و پیگیری‌های خبری باز می‌گشت و شاید امروز دیگر این انرژی را برای پیگیری نداشته باشم.
- نظر آقای مسعود کیمیایی درباره این مستند چه بود و آیا از نتیجه نهایی کار راضی بودند؟
زمانی که همراه با آقای کیمیایی به عیادت عباس شباویز در بیمارستان رفتیم، پیشنهاد ساخت این مستند را به ایشان دادم که بسیار استقبال کردند و در طول کار هم همراهی بسیار خوبی داشتند که من از ایشان بابت این همراهی و همکاری بسیار ممنونم که باعث شدند این اثر ثبت و ضبط شود. آقای کیمیایی این مستند را دیدند و از نتیجه کار هم راضی بودند اما برای عرضه این مستند در شبکه نمایش خانگی انتقادهایی را داشتند که همان زمان این مسائل حل شد.
- فکر می‌کنید برای آن‌که چنین مستندی برای فیلم‌های نوستالژیک دیگری هم ساخته شود، به چه نکاتی باید توجه کرد؟
فیلم‌های بسیاری هستند که این ارزش را دارند تا درباره آن‌ها مستند ساخته شود اما نکته مهم این است که باید عوامل آن در دسترس و همچنین پای کار باشند و بتوان آن‌ها را گرد هم جمع کرد. خود فیلم هم باید این ویژگی را داشته باشد که آن‌قدر در ذهن مردم ثبت‌شده باشد که قابلیت رجوع مجدد به آن را داشته باشد.
-
![دستخط مسعود کیمیایی برای مستند قیصر]()
دستخط مسعود کیمیایی برای مستند قیصر جای بهروز وثوقی در این مستند خالی است، برای حضور ایشان در این مستند ممنوعیت‌های سیاسی مانع شد یا تلاش شما برای راضی کردن او به نتیجه نرسید و نظر بهروز وثوقی درباره کار شما چه بود؟
تلاش من این بود همه عوامل قیصر در این کار حضور داشته باشند. به طور مثال تلاش کردم زنده‌یاد عباس کیارستمی که برای فیلم قیصر تیتراژ ساخته و یکی از پوسترها را هم طراحی کرده بود، در این مستند هم حضور داشته باشد و جلسه‌ای هم همراه با ایشان به عیادت عباس شباویز رفتیم. یا امیر نادری عکاس فیلم، یا اکبر معززی که دستیار کارگردان بود و در بخشی از مستند هم حضور دارند. با بهروز وثوقی هم که یکی از ارکان اصلی ساخت قیصر بود، این ارتباط برقرار شد و بارها با ایشان تلفنی صحبت کردم، آقای وثوقی خواستند فیلم را تا جایی که کار کرده بودیم، ببینند که فرستادم و بعد خواستند راش‌هایی که درباره ایشان صحبت شده را نیز ببینند که باز هم آن‌ها را فرستادم. آن زمان هم مثل الان ارسال فیلم به این سهولت نبود و هر بار بر روی دی‌وی‌دی برایشان پست کردم که کاری زمان‌بر هم بود.
- یک جمله به‌یادماندنی از مستند قیصر چهل سال بعد، از زبان عوامل این فیلم که در ذهن شما ثبت شده بگویید.
عوامل این فیلم که مقابل دوربین رفتند هرکدام نظرشان را در پایان کارشان نوشتند که در نسخه پشت‌صحنه این مستند هم که در ۱۵ دقیقه در فیلیمو عرضه شده به آن اشاره شده است. مسعود کیمیایی نوشت: «برای چهلمین سال ساخت قیصر به همت شما یک جایزه مهم بود که ماندگاری خودش را می‌سازد، دست‌ساز نیست. لطف کردید.» عباس شباویز نوشت: «قیصر یک حماسه بود که دیگر تکرار ندارد.» جمشید مشایخی: «چهل‌سالگی فیلم قیصر را جشن گرفته‌اند و چهل سال از عمر ما گذشت، به قول مسعود خان کیمیایی همه کسانی که در این فیلم شرکت داشتند عاشق هم بودند.» مازیار پرتو: «آرزوی من برآورده شد بعد از سال‌ها همدلان و عاشقان سینما و قیصر را دوباره زیارت کردم.» منوچهر اسماعیلی: «دیدار عاشقان موهبتی بود که مسببش قیصر بود.»
