روایتی نوستالژیک از تولید و تولد قیصر
حالا که مستند قیصر چهل سال بعد را از فیلیمو تماشا می کنید، ۵۲ سال یعنی بیش از نیم قرن از ساخت آن گذشته و ۱۲ سال از ساخت خود مستند توسط مسعود نجفی که سبقه خبرنگاری و ژورنالیستی خود را به این اثر وارد کرد و به این بار گزارشی تصویری از ساخت یک فیلم کالت و مهم در تاریخ سینمای ایران پرداخت. فیلمی که آن را در ذیل فیلم های موج نو سینمای ایران قرار می دهند. فیلمی که البته نه نتها در درون جهان سینمایی ما که بر مردم و افکار عمومی هم تاثیر شگفت‌انگیزی داشت به طوری که بعد از آن کفش و موی قیصری و حتی طرز راه رفتن و حرف زدنش هم در جامعه رواج داشت.
از جایگاه فیلم قیصر در تاریخ سینمای ایران همین بس که منتقدی مثل احمد طالبی‌نژاد سینمای ایران را به قبل و بعد قیصر تقسیم می‌کند. مسعود نجفی در یک تیزهوشی ژورنالیستی در سال ۸۸ یعنی چهل سال بعد از زمان ساخت قیصر با فیلم مستند مستند قیصر چهل سال بعد به سراغ آن فیلم رفت تا با یک تک‌نگاری تاریخی از آن، ضمن چگونگی فرایند ساخت فیلم، خاطرات و حاشیه‌های فرامتنی آن را از درون عوامل تولید از جمله خود فیلمساز و بازیگرانش بیرون بکشد و با نگاهی جامعه شناختی به نقش و اهمیت و جایگاه این فیلم در تاریخ سینمای ایران بپردازد.
مسعود کیمیایی در چند مستند سینمایی
ضمن اینکه مستندساز به سراغ لوکیشن‌ها و سینماهای نمایش دهنده این فیلم هم رفته و در گفتگو با سینماگران و مردم به این فیلم ماندگار تاریخ سینمای ایران می‌پردازد. در عین حال می‌توان آن را مستندی گفتگو محور هم دانست که تعداد حضور چهره‌های شاخص در آن بالاست.
مسعود کیمیایی، جمشید مشایخی، مازیار پرتو، منوچهر اسماعیلی، مرحوم عباس شباویز، پوری بنایی، ناصر ملک مطیعی، بهمن مفید، اسفندیار منفردزاده، جلال پیشواییان، اکبر معززی و … از عوامل قیصر و عزت‌الله انتظامی، فاطمه معتمد‌آریا، امین تارخ، مرحوم علی کسمایی، پرویز نوری، مرحوم شاپور قریب، علی معلم، چنگیز جلیلوند، محمد متوسلانی، سیروس الوند، اصغر بیچاره، حمید نعمت‌الله، عبدالله علیخانی ، تهمینه میلانی و سعید راد هنرمندانی هستند که مقابل دوربین رفته و در مورد، قیصر، اظهارنظر کرده‌اند همچنین صدای بهروز وثوقی (بازیگر نقش قیصر) و عباس کیارستمی (طراح عنوان بندی این فیلم) نیز شنیده می‌شود که متاسفانه دعوت سازنده فیلم را قبول نکرده‌اند.
شاید مهم‌ترین عنصری که در این مستند در کانون اثر قرار گرفته و برجسته می‌شود و می‌توان آن را مهم‌ترین لحن و رویکرد مستند دانست نگاه نوستالژیک مستند ساز به سوژه است و اصلا عنوان فیلم هم خود تاکید نمادین همین ساختار و نگاه است. طبیعتا مخاطبان فیلم هم با همین نگاه به تماشای آن می نشینند و اگر صرفا شناخت نسبت به فیلم قیصر و ابعاد آن هم مد نظر بوده بازهم با تماشای فیلم، حس نوستالژیک برساخته از آن را تجربه می کنند. وقتی از تولید و تولد یک فیلم حرف می‌زنیم قطعا در ردیابی تاریخی آن به نوستالژی‌های آن می‌رسیم و از آن گریزی نیست.
فارغ از ارجاع‌های متناوب در کل مستند به صحنه‌هایd از فیلم قیصر، همراهی با مسعود کیمیایی در برخی از لوکیشن‌ها از تمهیدات خوبی است که به احیاء این نوستالژی کمک می‌کند. مثلا رفتن به حمام نواب به همراه کیمیایی در زمان حاضر که یکی از لوکیشن‌های مهم فیلم بود. همچنین رفتن به برخی از محله‌های قدیمی تهران که با گذشته فیلمساز و فیلمش پیوند خورده است.
گفت‌وگو با مسعود نجفی کارگردان مستند قیصر چهل سال بعد
واقعیت این است که مستند قیصر چهل سال بعد، را نمی‌توان روایتی تام و تمام از قیصر دانست. در واقع این مستند بیشتر یک اثر شخصی و دلی از یک خبرنگار سینمایی است که عاشق این فیلم بوده و قطعا همه عاشقان این فیلم از تماشای آن لذت می‌برند. مسعود نجفی خودش درباره ساخت این مستند گفته است: «ماجرای ساخت این فیلم به زمانی برمی‌گردد که مرحوم عباس شباویز در بیمارستان بستری بود. می‌خواستم به عنوان خبرنگار به عیادتش بروم. برای اینکه بازتاب داشته باشد، از کیمیایی خواستم با من بیاید. ایشان هم لطف کردند و با من آمدند. در بیمارستان کیمیایی و شباویز حسابی با هم گرم گرفتند و به ویژه درباره فیلم قیصر کلی با هم گپ زدند. ایده ساخت این فیلم همانجا به ذهنم رسید. ۲ روز بعد پیشنهادش را به آقای کیمیایی دادم، ایشان هم پذیرفتند. به خانواده آقای شباویز هم اطلاع دادم. قرار شد منتظر بمانیم تا ایشان از بیمارستان مرخص شوند. این کار در مقطع زمانی کوتاهی بین مرخص شدن آقای شباویز و بستری شدن دوباره او و بعد هم فوت ایشان انجام شد. این فیلم خیلی با عجله ساخته شد. اولش کار شخصی بود و هیچ تصمیمی برایش نداشتم.»
تماشای این مستند نه تنها برخی از وجوه ناشناخته یا کمتر گفته شده فیلم قیصر و مسعود کیمیایی را آشکار می‌کند که نشان می‌دهد هنوز این فیلم بعد از نیم قرن در ذهن و خاطره مردم زنده است و ردپای آن را می‌توان در سینما هم جستجو کرد. ضمن اینکه تماشای این مستند کارکرد انگیزشی هم دارد و با تماشای آن وسوسه می‌شوید که بار دیگر به تماشای فیلم قیصر بنشنید.
