چرا باید مستند معضل اجتماعی (Social Dilemma) را تماشا کنیم؟
انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا می‌تواند یک مثال عینی برای بحثی باشد که مستند معضل اجتماعی مطرح کرده؛ هشدار برای جهان پر شده از بی‌شمار داده‌های غیرقابل اعتماد که به یک‌سویه‌نگری و نفرت‌پراکنی دامن می‌زنند.
انتخابات، رای الکترال، ایالت‌های قرمز، ایالت‌های آبی، بازشماری، تظاهرات و…؛ معروف است که آمریکایی‌ها می‌توانند هر چیزی را به سرگرمی تبدیل کنند. جای تعجب ندارد که انتخابات در سرزمین «شو بیزینس» طی روزها، ساعت‌ها و دقایق گذشته مهم‌ترین رویداد رسانه‌ای در سراسر دنیا شده باشد؛ اهمیت سیاسی و تاثیرات متعاقب انتخابات در کشورهای دیگر به کنار، بخش عمده‌ای از مردم جهان دارند انتخابات آمریکا را مثل یک مسابقه جذاب و نفسگیر دنبال می‌کنند. ورای یک رقابت، آنچه که می‌شود در آینه انتخابات دید، کشوری دوپاره و بشکه باروتی در آستانه انفجار است که دیگر هیچ‌جوره سرگرمی و نمایش به حساب نمی‌آید.
هیچ‌وقت در طول تاریخ معاصر آمریکا رقابت میان دو حزب اصلی چنین نزدیک نبوده و فراتر از آن، بعد از دوران جنگ داخلی در قرن نوزدهم کسی به خاطر ندارد صف‌بندی مردم علیه هم را. رسانه‌های نزدیک به هر حزب نامزد خود را برنده قطعی انتخابات و هر نتیجه دیگری را ناشی از تقلب و دستکاری می‌دانند. کافی است سی‌ان‌ان و فاکس نیوز و صفحات اجتماعی طرفداران هر دو طرف را نگاه کنید: جمهوری‌خواهان طرفداران ترامپ و دموکرات‌های مخالف او در دو دنیای کاملا متفاوت زیست می‌کنند! هر گروه، طرف مقابل را عامل تمام مشکلات و بدبختی‌های خودش می‌داند و اگر دموکراسی پیروزی آن‌ها را تضمین نکند، معلوم نیست کار به کجا می‌رسد. حقیقت در رسانه‌ها و نظرسنجی‌ها تحریف می‌شود یا فاصه میان برداشت‌های متفاوت از یک واقعیت موجود به‌قدری زیاد شده که مردم دیگر زبان همدیگر را نمی‌فهمند و همه دنبال حذف مخالفان و دشمنان ارزش‌ها و آرمان‌های خود هستند؟
نگاهی به مستند کارخانه آمریکایی | داستان سقوط یک کارخانه
بحران از کجا شروع شد و چطور به اینجا رسید؟ برای یافتن جواب بد نیست که مستند معضل اجتماعی (با عنوان اصلی Social Dilemma) را تماشا کنید؛ محصولی که توسط نتفلیکس منتشر شده و سروصدای زیادی به راه انداخته، چون روی بحران تازه‌ای دست گذاشته که شاید فقط داریم نمودهای اولیه آن را می‌بینیم و اگر از کنترل خارج شود، با یک جهان دیستوپیایی نابودشده به دست شهروندان معمولی فاصله چندانی نخواهیم داشت: بحران از بین رفتن حقیقت واحد در عصر شبکه‌های اجتماعی. در ادامه با فیلیمو شات همراه باشید برای نقد مستند جنجالی معضل اجتماعی که تماشای آن در کوران انتخابات آمریکا و نبردهای رسانه‌ای پیرامونش می‌تواند تفسیری متفاوت از وضعیت موجود را در پی داشته باشد.
بعد از انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا و به قدرت رسیدن غیرمنتظره دانلد ترامپ، آکسفورد «پسا-حقیقت» (Post-Truth) را به‌عنوان واژه سال معرفی کرد. خلاصه‌اش این که پسا-حقیقت دورانی است که صحت داده اهمیت ندارد، وقتی که می‌تواند همچون وسیله در خدمت هر هدفی باشد. نتیجه؟ «فیک نیوز» یا همان اخبار جعلی در دهه گذشته بیش از گلوله کاربرد پیدا کرد و رسانه تبدیل شد به میدان جنگ. مستند معضل اجتماعی سعی دارد تا ریشه بحران را پیدا کند و هشدار بدهد که این تازه اول ماجراست. قضیه از کجا شروع شده؟ به نظر سازنده مستند و افراد متخصصی که در آن روبه‌روی دوربین نشسته‌‌اند، از شبکه‌های اجتماعی.
مستند معضل اجتماعی بررسی تاثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی را از سطح فردی شروع می‌کند و به سطح کلان می‌رساند؛ اعتیاد، مصرف‌گرایی، از بین رفتن اعتماد به نفس، افسردگی و فقدان هویت اولین گزینه‌هایی است که احتمالا هر کسی به ذهنش می‌رسد، حتی کارشناس‌های دل‌واپس برنامه‌های خانوادگی. آنچه که به بحران جنبه‌ای هولناک داده، تاثیری است که شبکه‌های اجتماعی روی افکار عمومی و جریان اطلاعات گذاشته؛ پدیده‌ای که عمرش به دو دهه نرسیده، پس نه تنها از وجودش خبر نداشته‌ایم بلکه در حال حاضر هم قوانین لازم و کافی برای کنترل آن وضع نشده، در حالی که نسل جدید بچه‌های هزاره اصلا جهان بدون شبکه‌های اجتماعی را درک نمی‌کنند. قضیه از این قرار است: شبکه‌های اجتماعی برای رشد و درآمد به کاربر بیشتر نیاز دارند. هرچه تعداد کاربر افزایش پیدا کند یعنی زمان بیشتر برای ارائه تبلیغات و محتوای موردنظر و کسب درآمد. شبکه‌های اجتماعی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند تا به واسطه محتوای موجود روی این پلتفرم‌ها زمان بیشتری از کاربر را به خود اختصاص بدهند. می‌پرسید مشکل کار کجاست؟ شبکه‌های اجتماعی برای این که کاربر را به محتوای خود آلوده کنند، با داده‌‌کاوی و تلاش برای شبیه‌سازی الگوهای رفتاری همان چیزی را از جهان بیرونی در اختیارش می‌گذارند که انتظارش را دارد. با پیشروی این روند، کاربر از دنیای واقعی فاصله می‌گیرد و جهان را از پنجره‌ای می‌بیند که فقط تصویر دلخواه او را بازتاب می‌دهد.
اگر هنوز مشخص نشده که چرا باید نگران باشید، یکی از چهره‌های حاضر در مستند مثال جالبی برای این بحث دارد. جران لینیر، نویسنده کتاب‌هایی چون «آینده از آن کیست؟» و «ده گفتار درباره این که چرا همین الان باید حساب‌های خود در شبکه‌های اجتماعی را حذف کنید»، می‌گوید که شما عادت کرده‌اید به صفحات شخصی‌سازی‌شده در اینستاگرام، فیس‌بوک، توئیتر و یوتیوب؛ خیلی هم راضی هستید از این که با رفتن به این اپلیکیشن‌ها بلافاصله چیزی را پیدا می‌کنید که انتظارش را دارید. اما تصور کنید که در جستجو برای یک موضوع مشترک، هر کس با صفحه‌ای متفاوت در ویکی‌پیدا مواجه شود که اطلاعات آن را مطابق میل کاربر ویرایش کرده‌اند! تکان‌دهنده است چون به همین سادگی هر چیزی زیر سئوال می‌رود و هیچ مرجع قابل اعتمادی باقی نمی‌ماند.
با توجه به این که در دهه گذشته شبکه‌های اجتماعی جای رسانه‌های کلاسیک را گرفته‌اند، در بازنمایی جهان واقع نیز ناخواسته تاثیری مشابه مثال دستکاری صفحات ویکی‌پدیا دارند. الگوریتم‌ها و بات‌ها طراحی شده‌اند برای فهمیدن و شبیه‌سازی علایق و انتظارات شما و بر همین اساس می‌توانند بخش‌های تاریکی از ذهن شما را بازتاب بدهند و حتی به آن رسمیت ببخشند. بی‌دلیل نیست که سال ۲۰۲۰ الان عده زیادی در آمریکا اعتقاد دارند زمین گرد نیست یا واکسن باعث عقب‌ماندگی کودکان می‌شود! برای شبکه‌های اجتماعی فرقی نمی‌کند که شما دنبال چه مزخرفی می‌گردید؛ برای حفظ شما به هیچ ایده و محتوایی نه نمی‌گویند. این می‌تواند ترسناک‌ترین تعبیر ممکن باشد از فرهنگ «همیشه حق با مشتری است!»
مستند معضل اجتماعی برای این که بحثش را بهتر جا بیاندازد، به سراغ نمونه‌های عینی از بحران‌های اجتماعی و سیاسی پیش‌آمده در سال‌های اخیر می‌رود که همه به نوعی در شبکه‌های اجتماعی ریشه دارند، از انتخابات قبلی آمریکا گرفته تا شیوع کرونا و جنجال‌هایی که بر سر انتشار اخبار جعلی مرتبط با آن به راه افتاد. مستند به دنبال تاثیرگذاری حداکثری است و در نتیجه ابایی ندارد از این که گاه بدبینانه به نظر برسد. از قضا با اضافه کردن بخش‌هایی نمایشی در تکلمه بحث چهره‌های مورد گفتگو، سعی شده تا چنین موضوع پیچیده‌ای را به شکلی ساده و همه‌فهم بیان کند.
الان که زمان زیادی از انتخابات آمریکا نگذشته و با در نظر گرفتن تمام حواشی بعد از آن، تمام اخبار و واکنش‌های ضدونقیضی که توسط توئیتر برچسب‌گذاری شد، نظرسنجی‌هایی که درست از آب در نیامد، اعتراضاتی که بر سر تقلب و تخلف در شمارش آرا صورت گرفته و آنچه که ممکن است در ادامه ببینیم، انتخابات ۲۰۲۰ می‌تواند یک مثال عینی و در دسترس برای بحثی باشد که معضل اجتماعی مطرح کرده؛ هشدار برای جهان پر شده از بی‌شمار داده‌های غیرقابل اعتماد که به یک‌سویه‌نگری و نفرت‌پراکنی دامن می‌زنند و اگر امروز برای کنترل آن‌ها اقدام نکنیم، شاید در آینده‌ای نزدیک فاصله چندانی با داستان‌های علمی-تخیلی بدبینانه نداشته باشیم. فراموش نکنید که گرچه انتخابات و تمام پیامدهای آن مربوط و محدود به آمریکاست، بحرانی که این مستند درباره‌اش حرف می‌زند مرز و جغرافیا نمی‌شناسد و هیچ بعید نیست که همه‌مان در حباب‌هایی از توهم و اطلاعات غلط گیر سیر کنیم.
مستند معضل اجتماعی محصول ۲۰۲۰ نتفلیکس و ساخته جف اُرلاوسکی هم‌اکنون بر روی فیلیمو برای تماشا موجود است.
