نقد فیلم مرده ها نمی میرند

فاطمه ثقفی ۱۲ خرداد ۱۳۹۸ به‌روزرسانی: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۲

جشنواره فیلم کن با فیلم کمدی پرستاره جیم جارموش افتتاح شد، اما در پشت این کمدی مفرح، چیزهای غم‌انگیزی هم هست

جشنواره فیلم کن با فیلم کمدی پرستاره جیم جارموش افتتاح شد؛ اما در پشت این کمدی مفرح، چیزهای غم‌انگیزی هم هست.

۱۵ سال از زمان انتشار فیلم شان می‌میرد (Shaun of the Dead) و ۱۰ سال از انتشار فیلم سرزمین زامبی‌ها (Zombieland) می‌گذرد؛ فیلم‌هایی با نقش‌آفرینی «بیل مری» افسانه‌ای. با این توصیف، خیلی عجیب و غیرممکن خواهد بود که جشنواره معتبر فیلم کن با یک کمدی زامبی افتتاح شود، بدون این‌که مری در آن بازی کند! به‌احتمال‌زیاد، فیلم مرده ها نمی میرند جیم جارموش، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین انتخاب‌های تاریخ کن به شمار نمی‌آید. این فیلم، به‌طور کاملا زیرپوستی، اقتباسی از فیلم‌های درجه‌دوی دهه ۱۹۵۰ میلادی به‌خصوص فیلم نقشه ۹ از فضای بیرونی (Plan 9 from Outer Space) است. این فیلم روند خیلی‌خیلی کندی، مثل زامبی‌های خود فیلم دارد و هیچ طنز جدیدی در آن نیست که دهه‌ها پیش، در فیلم‌های جرج رومرو وجود نداشته باشد؛ اما چیز واقعا غم‌انگیزی در پس این فیلم سرگرم‌کننده‌ی آوانگارد وجود دارد؛ یک فیلم کمدی تقلیدی که مربوط به آخرالزمان ارواح و زامبی‌هاست و برای خودش هم چیزی است.

مری در مقابل کلیف بازی می‌کند، یک افسر پلیس خسته ولی خوش‌قلب که با دو همکار جوان، رونی (آدام درایور نقش او را بازی می‌کند) و میندی (کلویی سونی نقش اور ا بازی می‌کند) کار می‌کند. سه تای آن‌ها، عینکی به سبک بادی هالی (خواننده و نوازنده معرف آمریکایی) به چشم دارند و یونیفرم‌های هماهنگ و متحدالشکل بر تن دارند. کارشان سخت نیست؛ گشت زدن در شهر خواب‌آلود سنترویل؛ یک شهر روستایی زیبا با جمعیت سه‌رقمی و یک تابلو که در ورودی شهر نصب شده و روی آن نوشته است: «یک جای خوب واقعی!»؛ هرچند که هیچ چیز خوب نیست! مثلا هرمیت باب، که مردی پر از ریش و مو است (تام ویتس نقش او را بازی می‌کند) پس از دیدن آن‌ها در جنگل، به سمت کلیف و رونی گلوله شلیک می‌کند.

میلر کشاورز (که استیو بوشمی نقشش را بازی می‌کند)، با کلاه بیس‌بالی که روی آن نوشته «Keep America White Again» ورزش می‌کند. هیچ‌کس برای بابی ویگین (که کلب لندری جونز نقشش را بازی می‌کند) وقت نمی‌گذارد. او یک پمپ بنزین دارد که در آن یک مغازه خنزرپنزر فروشی هم هست که در آن یادگاری‎های جوان‌پسند می‌فروشد؛ به‌خصوص یادگاری‌هایی مربوط به زامبی‌ها. همه به یک اسکاتلندی تازه‌وارد (با بازی تیلدا سوینتن) که مسئول امور کفن‌ودفن است و موهای سفید بلند و یک شمشیر سامورایی دارد، مشکوک هستند و این تازه آغاز کار است. در عرض چند دقیقه، همه حیوانات ناپدید شدند، ساعت‌های مچی و رادیوها از کار افتادند و شب در ساعتی که منتظر تمام شدنش بودی، تمام نشد! در همین حال، گزارش‌هایی مبنی بر شکاف قطبی از این‌طرف و آن‌طرف رسید و این‌که ممکن است براثر این پدیده، زمین از محور خود منحرف شود. جسدها شروع به بیرون آمدن از زمین کردند تا به‌جای خوردن پیراشکی، برای خوردن یک غذای سرپایی به رستوران محلی کارکنان بروند.

بیشتر طنز «مرده ها نمی میرند» برگرفته از فیلم‌های زامبی دیگر است و بازیگران آن، بازیگران معمول دیگر فیلم‌های زامبی: RZA -از گروه موسیقی Wu-Tang- در این فیلم در نقش یک مامور پست است که برای اداره پست آمریکا کار نمی‌کند بلکه به جای UPS برای سازمان پست دیگری به نام WuPS کار می‌کند، رزی پرز، نقش یک خبرنگار را به نام Posie Juarez دارد. ایگی پاپ خواننده معروف راک هم در این فیلم نقش زامبی را دارد؛ هرچند که او خودش هم شبیه زامبی هاست. این پست مدرنیسم بی‌روح، برخی از بینندگان را اذیت می‌کند؛ اما هدفی فراتر از این دارد که لبخند کمی بر لب بیننده بنشاند. این نکته به نظر می‌رسد که این شخصیت‌ها، مانند همه ما، در نقش‌هایی گرفتار شده‌اند که خارج از کنترل آن‌ها قرار دارد. این ایده‌ای است که از ابتدای فیلم وجود دارد. درحالی‌که تیتراژ فیلم در حال پخش شدن است، یک تصنیف ملی با نام مرده ها نمی میرند از Sturgill Simpson در حال پخش است. کمی بعد، کلیف و رانی صدای این آواز را در رادیو می‌شنوند. کلیف پرسید: «این آهنگ چرا این قدر آشنا است؟» رونی جواب داد: «خب، چون این آهنگ پس زمینه است!»
فیلم مرده ها نمی میرند در ظاهر، فیلمی بامزه و تا حدی احمقانه به نظر می‌رسد؛ اما واقعیت این است که این فیلم دیدگاه تاثیرگذار و عمیقی درباره موضوع سرنوشت دارد.

کاراکترها در یک فیلم زامبی گیر نکرده‌اند. در بعضی از سطوح، آن‌ها می‌دانند که در یک فیلم زامبی گیر افتاده‌اند و هیچ کاری هم برای آن نمی‌توانند انجام دهند. جیم جارموش که فیلم مرده ها نمی میرند را نوشته و کارگردانی کرده‌ است، به نظر می‌رسد که باور دارد این دقیقا همان جایی است که جامعه ما در آن، خودش را پیدا می‌کند.
در یک مرحله از فیلم، درست زمانی که کلیف و رونی می‌خواهند با طرح ابتکاری خودشان، زامبی‌های به شدت گرسنه را شکست دهد، آن‌ها تصمیم می‌گیرند که تسلیم شوند. با در نظر گرفتن وضعیت خطرناک جهان امروز، ناامیدی، از همه جوک‌هایی که درباره مادی‌گرایی آمریکایی ساخته شده، پررنگ‌تر و مهم‌تر است.
کلویی سونی که آدمی بسیار دلسور و دل‌رحم است، برخلاف ظاهرش که از آن انتظار یک پلیس سرسخت و جدی می‌رود، بی‌عرضه و دست پا چلفتی است و مری که نمی‌شود این حقیقت مضحک را در مورد او کتمان کرد؛ او فیزیکی دارد که درواقع در حکم نام تجاری اوست و به طرز ناشناخته‌ای قادر است پیرمردی درمانده، آسیب‌پذیر و نامید را به تصویر بکشد.