نقد مستند «کوبریک به روایت کوبریک»؛ بهترین راه برای شناخت استاد
مستند «کوبریک به روایت کوبریک»، مجموعه‌ای از مصاحبه‌های نایاب این استاد سینما را در قالبی جذاب ارائه می‌دهد.
نگرش متمایز استنلی کوبریک به سینما باعث شده تا با گذشت ۲۰ سال از مرگش، دنیای سینما هنوز هم به بررسی آثار و دیدگاه‌های او بپردازد. در سال‌های اخیر، مستند‌های زیادی درباره او ساخته شده است؛ از «استنلی کوبریک: یک زندگی در تصاویر» («Stanley Kubrick: A Life in Pictures») و «اتاق ۲۳۷» («Room 237») گرفته تا «فیلمساز» («Filmworker»). تمام این مستند‌ها سعی دارند جنبه‌ای از زندگی این استاد سینما را به تصویر بکشند. مستند «کوبریک به روایت کوبریک» با عنوان اصلی «Kubrick by Kubrick»، یکی از بهترین مستند‌های ساخته شده در مورد کارگردان فیلم‌هایی همچون «پرتقال کوکی»، «۲۰۰۱: ادیسه فضایی»، «چشمان کاملاً بسته» و «درخشش» است. این مستند، یک ماجراجویی شفاف و نایاب در زندگی و آثار استنلی کوبریک افسانه‌ای است که بیشتر توسط خود او طی مصاحبه‌هایش روایت می‌شود. با فیلیمو شات همراه باشید.
نقد و بررسی فیلم سینمایی تیرانداز | تعقیب و گریز در جاده
در مقایسه با آثار قبلی ساخته‌شده پیرامون استنلی کوبریک، مستند ۷۲ دقیقه‌ای «کوبریک به روایت کوبریک» ممکن است چیز زیادی برای عرضه نداشته باشد؛ این مستند فرانسوی مجموعه‌ای مختصر و موجز از کلیپ‌های صوتی نایاب مربوط به مصاحبه‌های کوبریک است که او طی آنها به‌طور کلی در مورد حرفه خود صحبت می‌کند. اما بااین‌حال، این مستند احتمالاً نزدیک‌ترین راه برای شناخت استاد باشد؛ اثری که بهانه‌ای دلپذیر برای بازنگری تجربیات خلاقانه او پدید آورده است.
گریگوری مونرو، مستندساز فرانسوی، که پیش از این در مورد هنرمندانی همچون جری لوئیس، جیمز استوارت، رابرت میچام و میشل لوگران مستند ساخته بود، برای تقدیر از استنلی کوبریک سراغ منبعی کلیدی رفته است. او به‌ندرت با رسانه‌ای مصاحبه می‌کرد اما گفتگویی طولانی با میشل سیمان، منتقد و ویراستار مجله پوزیتیف (Positif)، داشته است؛ مصاحبه‌ای که این منتقد بخش‌هایی از آن را در کتاب خود با عنوان «استنلی کوبریک» محصول سال ۱۹۸۲ منتشر کرده است. قطعات صوتی این مصاحبه‌ها مبنای اصلی مستند «کوبریک به روایت کوبریک» را شکل داده‌اند و سعی دارند دیدگاه کوبریک نسبت به فیلمسازی و فلسفه‌هایی که در اعماق آثار او وجود دارند را تشریح کنند.
معرفی ۱۰ منتقد سینمایی برتر در تمام ادوار
فیلم پناهگاه در سرزمین برف و یخ، قارۀ جنوبگان
انتشار کتاب میشل سیمان درباره کوبریک، اعتبار زیادی به مجله پوزیتیف بخشید؛ مجله‌ای که در آن سال‌ها رقابت زیادی با مجله کایه دو سینما (Cahiers du cinéma) داشت. این دو مجله، الهام‌بخش چندین نسل از هواداران دنیای سینما بوده‌اند. فرانسوا تروفو، منتقد معروف فرانسوی که بعد‌ها به فیلمسازی پیشرو در جریان موج نوی سینمای فرانسه تبدیل شد، اولین جرقه این رقابت را با انتشار کتابی به نام «هیچکاک/تروفو» در سال ۱۹۶۶روشن کرد؛ کتابی که تا مدت‌ها به عنوان یک استاندارد نویسندگی پیرامون سینما در نظر گرفته می‌شد. محتوای این کتاب بر اساس گفتگوی این دو کارگردان بزرگ در جریان اقامت یک‌‌هفته‌ای آنها در یکی از اتاق‌های استودیو یونیورسال در سال ۱۹۶۲نوشته شده است. همانند «کوبریک به روایت کوبریک»، کتاب تروفو نیز بعد‌ها مورد اقتباس قرار گرفت و در سال ۲۰۱۵، کنت جونز مستندی ۸۰ دقیقه‌ای بر اساس آن ساخت.
در حالی که مستند «هیچکاک/تروفو» به کارگردانی کنت جونز بخش زیادی از نوار‌های صوتی خود را با تحلیل هوش هیچکاک توسط دیگر کارگردانان دنیای مدرن پر کرده است، مستند «کوبریک به روایت کوبریک» زمانی برای این صداهای اضافی اختصاص نداده است. این فیلم، کلیپ‌هایی از بیمارستان فیلم «۲۰۰۱: ادیسه فضایی» را در خود جای داده است و در پس این تصاویر، کوبریک در مورد حساسیت‌های پیچیده خود صحبت می‌کند. این موضوع باعث می‌شود مخاطب در عوض تماشای تصاویر معمولی پشت صحنه، نتیجه ذهنیت کارگردان بر اثر را درک کند.
مستند «کوبریک به روایت کوبریک» مناسب کسانی نیست که چیز زیادی از کوبریک نمی‌دانند و یا به دنبال چیزهای بی‌اهمیت در مورد حرفه شغلی او هستند؛ این فیلم، نمایانگر میل شخصی او برای اجتناب از هرگونه تجزیه دقیق فرایند کاری‌اش است. در یکی از کلیپ‌ها، کوبریک از ارائه «خلاصه‌ای ظریف» از اهدافش خودداری می‌کند و سیمان با تمرکز روی سوالات انتزاعی این کار کوبریک را تحسین می‌کند.
در اوایل فیلم، او از کوبریک می‌پرسد که آیا بیان این جمله صحیح است: «هر چه آثار کوبریک واقع‌گرایانه‌تر باشند، توهم بیشتری در آنها وجود خواهد داشت.» این سوال می‌تواند زمینه‌های دیگری برای آشنایی مخاطب با اندیشه‌های معنوی کوبریک ایجاد کند. سیمان با طرح این مسئله باعث می‌شود کوبریک بدون آنکه اهمیتی به ضبط شدن صدایش بدهد در مورد علایق اصلی خود صحبت کند: فلسفه کارل گوستاو یونگ، کنترل‌های حکومتی، خطرات فن‌سالاری (تکنوکراسی)، و دیگر موضوعات آشکار‌کننده‌ای که در پس مخلوطی غنی از کلیپ‌های مربوط به آثار او مطرح می‌شوند.
درباره سبک وسواس‌گونه کوبریک در فرایند تولید آثارش صحبت‌های زیادی به میان آمده است؛ برداشت‌های بی‌پایان که بازیگرانش را دیوانه می‌کرد و توجه دقیق او به جزئیات. مستند «کوبریک به روایت کوبریک» گاهی سعی دارد از زاویه دید دیگری به این موضوع نگاه کند و نظر همکاران او را در این مورد بپرسد. در اکثر اوقات، فیلم به‌واسطه خود کوبریک رازهایی از او را فاش می‌کند؛ رازهایی که شاید خلاف چیزی باشند که تابه‌حال از او می‌دانستیم. این موضوع از همان ابتدای فیلم برای مخاطب آشکار می‌شود؛ جایی که همسر او، کریستین کوبریک می‌گوید: «استنلی تمام آنچه روزنامه‌ها می‌گفتند نبود.»
پس او که بود؟ همانند فیلم‌هایش، کوبریک نگرش‌های زیادی را در خود جای داده بود. مستند «کوبریک به روایت کوبریک» به ارزش و اهمیت ریشه‌های عکاسی او در درک حرکت انسان می‌پردازد و سپس با انرژی زیاد سراغ فیلم‌شناسی کوبریک می‌رود: چند دقیقه در مورد رویکرد طبیعت‌گرایانه او در فیلم «بری لیندون» با عنوان اصلی «Barry Lyndon» (شامل تصاویری خنده‌دار که نشان می‌دهند جذابیت رایان اونیل باعث شده او نقش اصلی را بهتر از آل پاچینو یا جک نیکلسون ایفا کند)، چند دقیقه دیگر در مورد نسبیت‌گرایی اخلاقی در محوریت فیلم «پرتقال کوکی» با عنوان اصلی «A Clockwork Orange» و سپس شیرجه‌ای عمیق در تفکرات مربوط به غرایز انسانی در فیلم‌های «دکتر استرنجلاو» («Dr. Strangelove») و «راه‌های افتخار» («Paths of Glory»). همانند آلفرد هیچکاک، استنلی کوبریک درجه‌ای از اعتمادبه‌نفس را در هماهنگی با اسطوره‌شناسی به نمایش می‌کشد. او هاله‌ای از چشم‌انداز قدرت را در آغوش کشیده و تا آنجا پیش می‌رود که روند کارگردانی خود را با رویکرد ناپلئون در میدان نبرد مقایسه می‌کند.
اگر کوبریک خود را یک جنگجو می‌دانست، این سوال پیش می‌آید که دشمنان او چه کسانی بودند. کمی بعد، مستند به نقطه‌ای می‌رسد که یک احتمال جذاب را بررسی می‌کند؛ زمانی که کوبریک در مورد ظرفیت‌هایش برای خلق آثار محبوب و اجتناب از گرفتار شدن در دام «سرگرمیهای توخالی» صحبت می‌کند. فیلم‌های کوبریک شباهت زیادی به مجموعه‌ای از قصه‌های اخطاردهنده دارند؛ چه این قصه روایتگر میل آگاهانه او برای زیبایی شناسی ماشین‌ها در فیلم «۲۰۰۱: ادیسه فضایی» باشد و چه نمایانگر چشم‌اندازی از جهنم در فیلم «غلاف تمام فلزی».
صرف نظر از هیجان بازنگری این شاهکار‌های هنری، مخاطب مستند «کوبریک به روایت کوبریک» آرزو دارد با گذر از این تصاویر، تعمق بیشتری در تفکرات استنلی کوبریک داشته باشد. زمانی که به بخش فیلم «چشمان کاملاً بسته» با عنوان اصلی «Eyes Wide Shut» می‌رسیم، محدودیت در تأمین محتوا برجسته می‌شود و فیلم بیشتر به مصاحبه‌های تام کروز برای پاسخ دادن به پرسش‌ها در غیاب کوبریک می‌پردازد. شکافی که در اینجا به وجود آمده اهمیتی ندارد، اما بااین‌حال، ارزیابی‌های ناب کوبریک در مورد ماهیت تمدن چیزی است که هوادارانش خواهان دستیابی به آن هستند. او چندین سال کار حرفه‌ای خود را تنها در یک جمله خلاصه می‌کند: «به نظر می‌رسد انسان فاقد میزانی از شعور باشد که به راهی برای دامی که به نظر در آن افتاده فکر کند.»
مستند «کوبریک به روایت کوبریک» نوعی تعمق روان‌شناختی در مورد تأثیرگذاری کوبریک بر هنر است. این مستند، کوبریک را در حالی نشان می‌دهد که او در وسواس نسبت به اصالت فرهنگی و ارتقاء هنر غرق شده است. او می‌خواست با تکیه‌بر چارچوب‌های کلاسیک موجود، ماهیت واقعی سینما را فراتر از محدودیت‌های فرم روایی به تصویر بکشد.
در همین راستا، مستند «Kubrick by Kubrick»، ابتکار بی‌امان این فیلمساز در آثارش را به تصویر می‌کشد؛ استادی که آرزو داشت هر بار به ظرفیت‌های جدیدی از قصه‌پردازی دست پیدا کند. اگرچه ممکن است او تمام جنبه‌های هوش خود را به زبان جاری نکرده باشد، اما فیلم‌هایی که او ساخته است گویای این موضوع هستند و این مستند تحسین‌برانگیز بهانه‌ای است برای بازنگری آنها.
منبع: Indie Wire
