مادربزرگ موج نو سینمای فرانسه

مورخان سینما از کارهای اگنس واردا به‌عنوان مرکز توسعه موج نوی سینمای فرانسه یاد می‌کنند. همین کافیست تا از انیس واردا به عنوان یکی از مهمترین فیلمسازان زن تاریخ سینما و البته سینمای فرانسه نام ببریم که برخی به او لقب مادربزرگ موج نو سینمای فرانسه هم داده‌اند. اولین فیلم اگنس واردا با عنوان لاپوینت کورت توسط منتقدان فرانسوی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ سینمای مدرن شناخته و از سوی ژرژ سادول اولین فیلم موج نوی فرانسه یاد شده است. مهم‌ترین فیلم‌های او قله‌های کوتاه (۱۹۵۶)، کلئو از ۵ تا ۷ (۱۹۶۲) و شادی (۱۹۶۵) نام دارند. او همچنین فیلم‌های مستند بسیاری را کارگردانی کرده‌ است. معروف‌ترین ساخته مستند او سواحل آنیس نام دارد. واردا به‌خاطر ساخت این فیلم، برنده جایزه بهترین فیلم مستند بلند سی و چهارمین دوره جوایز سینمایی سزار شد.

آثار این کارگردان بلژیکی‌زاده فرانسوی از جمله فیلم‌ها و عکس‌هایش با شیوه تجربی متمایز، عمدتاً بر مستندهای واقع‌گرا، مسائل فمینیستی و موضوعات اجتماعی متمرکز هستند که برای به تصویر کشیدن این موضوعات شیوه منحصر به فرد تجربی خودش را داشت. استفاده او از لوکیشن‌های عادی برای فیلمبرداری و نابازیگران جلوی دوربین در بستر سینمای فرانسه در دهه ۵۰ میلادی کاری غیرمرسوم بود. آنیس واردا موقع دریافت جایزه اسکار افتخاری گفت: «فیلم‌های من هیچ‌وقت پول‌ساز نبودند اما همیشه در جوایز موفق ظاهر شدند.» او نخل طلای افتخاری کن را هم به مناسبت کارنامه هنری‌اش دریافت کرد اما فیلم‌های واردا جایی بالاتر از همه این جوایز می‌ایستند. اولین فیلمش «قله‌های کوتاه» را سال ۱۹۵۶ ساخت. بدون هیچ‌گونه تجربه فیلمسازی و آن‌طور که خودش می‌گوید حتی در سینما دستیاری هم نکرده بود. به مدرسه فیلمسازی هم نرفته بود. به جایش از هر چیزی که می‌خواست به تصویر بکشد عکاسی کرده بود. عکس‌هایش تبدیل به مدل‌هایی برای نماهای فیلمش شدند.

واردا تعداد بی‌شماری مستند ساخته که آخرین‌شان یک کار تلویزیون اتوبیوگرافیک است به نام «واردا به روایت آنیس» که همین سال گذشته پخش شد. در نتیجه انتخاب بهترین فیلم‌های آنیس واردا کار دشواری است. با این وجود در فیلم‌های داستانی‌اش سرک کشیدیم و مستند آخرش که برنده جوایز بسیاری شد. او کودکی پر تنشی داشت؛ در میانه جنگ جهانی دوم در شهر ست، با خانواده‌اش روی یک قایق زندگی می‌کرد. نام اصلیش «آرلت» بود اما در ۱۸ سالگی آن را به «انیس» تغییر داد. او با بورسیه وارد دانشگاه سوربون شد و لیسانس ادبیات و روانشناسی گرفت. واردا که فعالیت هنری‌اش را به عنوان عکاس آغاز کرده بود در اوایل شکل گیری موج نو در فرانسه، فیلمسازی را شروع کرد و تا زمان حیاتش، ۵۴ اثر را کارگردانی کرد. واردا جوایز و افتخارات بسیاری دریافت کرده است؛ از خرس نقره‌ای برلین برای فیلم شادی تا شیر طلای ونیز برای خانه به دوش و جایزه افتخاری جشنواره کن که در سال ۲۰۱۵ دریافت کرد.

پایگاه خبری تئاتر: «من در سینما زندگی می‌کنم و به‌گمانم تا ابد در این خانه خواهم ماند!» این جمله حالا دیگر از یک نقلِ‌قول خاطره‌انگیز، به واقعیتی انکارناپذیر از فیلم‌سازی تبدیل شده که سینمادوستان او را تا همیشه به‌یاد خواهند داشت: «انیس واردا»؛ زنی شاداب با موهایی کاسه‌ای‌شکل و دورنگ که نگاه شوخ و لبخندهایش، تعریفی متفاوت از یک فعال متفکر در عرصه هنری را ارائه داد. خودش می‌گفت: «طنز به‌مثابه اسلحه‌ای قدرتمند است؛ همچون پاسخی دندان‌شکن!» شاید ازاین‌رو بود که کارهایش به‌رغمِ دغدغه‌مندی و با نگاهی حاکی از درک مسئولیت اجتماعی یک هنرمند؛ اما سیاه و پژمرده نبودند. تجربه‌گرایی «واردا» در عکاسی، به حرفه فیلم‌سازی‌اش رنگ‌وبویی مبدعانه بخشید؛ تاجایی‌که او را مرکز تحول و توسعه‌بخش استایلی از هنر هفتم تحت‌عنوان «سینمای موج نو فرانسه» می‌دانند. مستندگونه و استفاده از عناصر طبیعی درکنار نابازیگرها؛ شاخصه عمده کارهای واردا بود که در زمان خودش حتی درمقایسه ‌با سایر کارگردان‌های موج نو، نامتعارف و جسورانه محسوب می‌شد؛ چالشی که برای درک عمومی، نیاز به صبر داشت.

واردا درپاسخ‌ به ‌اینکه دلش می‌خواهد نسل‌های بعدی سینمارو و سینماگر او را چگونه به‌یاد داشته باشند؟ گفته است:« ترجیح می‌دهم مرا فیلم‌سازی به‌خاطر بیاورند که از زندگی به‌رغم رنج‌های فراوانش، لذت برد. دنیای وحشتناکی‌ست اما نباید یادمان برود که هر روز می‌تواند یک معجزه باشد. آنچه در زندگی از سر گذراندم، آدم‌هایی که دیدم، کارهایی که کردم، چیزهایی که شنیدم و حرف‌هایی که زدم؛ به من آموخت که زندگی، ارزش زندگی‌کردن را دارد!». انیس واردا از مهم‌ترین فیلمسازان فمینیستی سینمای جهان است که به واسطه شیوه سینما – مقاله که از مبدعانش به حساب می‌آید، خودبیانگری را به مثابه کنش فمینیستی به کار می‌برد و در آثارش به کنکاشی عمیق پیرامون چیستی زن بودن می‌پردازد که زنان نه به عنوان ابژه‌ای از نگاه مردان، بلکه در جایگاه سوژه‌ای در حال نگریستن به خود، بازتعریف می‌شوند. انیس واردا می‌گوید: «اینکه هویتت را به عنوان یک زن پیدا کنی، کار سختی است. هم در جامعه و هم در زندگی خصوصی و هم در بدنت» و در این دوره که بر شناخت و تحلیل آثار واردا مبتنی بر نظریات نقد فمینیستی فیلم تمرکز دارد، می‌کوشیم تا بیبینم چطور شخصیت‌های زن در فیلم‌هایش به جای اینکه مدام بیندیشند دیگران زنان را چطور می‌بینند، به این پرسش مهم می‌رسند که زنان چطور خود را می‌بینند. اگنس واردا در اثر بیماری سرطان در سال ۲۰۱۹ و در سن ۹۰ سالگی در پاریس از دنیا رفت.