بهترین فیلم درباره دختران
مهران باقی و علی نعیمی | سینما دهه‌ها عموما منعکس‌کننده صدای مردان بود. چند دهه بعد از اختراع این هنر و در دهه ۱۹۸۰ بود که دختران نوجوان زمان بیشتری از پرده نقره‌ای را به خود اختصاص دادند. درواقع محبوبیت فیلم‌های نوجوانانه «جان هیوز» بود که باعث شد ژانر فیلم‌های مربوط به دوران بلوغ اعتباری جدی پیدا کند. با این حال فیلم‌های هیوز فیلم‌های کاملی نبودند و نتوانستند به درک واقعی از دوران دخترانگی دست یابند. از اواسط دهه ۹۰ تا دهه ۲۰۰۰، سینما این‌بار در قالب ژانر کمدی به سراغ دختران دبیرستانی رفت تا مشکلات و دغدغه‌های این دوره سنی پربحران را با نگاهی طنزآمیز به تصویر بکشد. همین رویکرد طنازانه باعث شد تا باز هم شماری از مشکلات عمیق و جدی دخترانگی مغفول بماند و این فیلم‌ها منعکس‌کننده واقعیت‌های خشن و آزارنده‌ای که دختران نوجوان با آن‌ها روبرو هستند نباشند.
در این مطلب سعی کردیم نگاهی بیندازیم به فیلم‌هایی که در سینمای ایران و جهان با محوریت قهرمان‌های دختر ساخته شده و سعی کرده تصویر درست و کاملی از دخترانگی ارائه دهد.
تصویر سینمای ایران از دختران ایرانی همواره با حفظ حس استقلال و یا شکستن ساختارها همراه است. دخترانی که سعی می‌کنند قهرمان زندگی‌شان باشند و علیه ساختار خانواده و عرف جامعه و سرکوب‌هایی که گاهی مانع پیشرفت‌شان می‌شود قد علم کنند و مسیر زندگی خود را تغییر دهند.
فیلم من ترانه ۱۵ سال دارم | رسول صدرعاملی
دومین فیلم از سه گانه با محوریت دختر از رسول صدرعاملی که اوایل دهه ۸۰ ساخته شد یکی از مهم‌ترین تصاویر دختران قهرمان سینمای ایران را تصویر کرد. من ترانه ۱۵ سال دارم تصویری از یک دختر تنها در جامعه سنت‌گرا و گاه متعصب است که تاب و تحمل یک اتفاق را ندارد و دختری که به صورت شرعی اما نه قانونی باردار شده است را از خود دور می‌کند. اولین بازی ترانه علیدوستی در قاب سینما چهره‌ای مصمم از دختری است که در مقابل تمامی این سرکوب‌ها می‌ایستد و روی هر دیواری یک پل می‌زند تا به آرامش و زندگی برسد.
فیلم دربند | پرویز شهبازی
یکی از مهم‌ترین فیلم‌هایی است که قهرمان دخترش یک دانشجو است که با دغدغه‌ها و مشکلات حضور در پایتخت و ادامه تحصیل در دانشگاه پا به شهری پر از چالش و هیاهو می‌گذارد و یک تنه با مشکلاتی که بر سر راهش وجود دارد می‌جنگد. دربند یک درام اجتماعی از پرویز شهبازی است که سعی کرده است بی پروا و بی پرده با مخاطبش حرف بزند. نازنین بیاتی اولین تجربه حضور مقابل دوربینش به یکی از بهترین کاراکترهای دختر سینمای ایران تبدیل شد.
فیلم دختر | رضا میرکریمی
رضا میرکریمی فیلم دختر را بر اساس یک دغدغه مهم ساخته است. اختلاف نسل‌ها و تحکمی سنتی که اجازه رشد و تنفس را از دختران جامعه می‌گیرد و دختران برای آنکه بخواهند خودشان را ثابت کنند دست به کارهایی می‌زنند که آسیبش به خودشان می‌رسد. ماهور الوند دختر سیروس الوند برای اولین بار مقابل دوربین میرکریمی نقشی را بازی کرد که نشانه‌های دخترهای دهه هفتادی را به خوبی نمایندگی می‌کند. فیلم دختر داستان یک دختر اهوازی است که پدرش اجازه حضور در جشن تولد دوستش در تهران را نمی‌دهد و او به صورت پنهانی تصمیم می‌گیرد به تهران بیاید که باعث می‌شود اتفاق‌های سفر به تهران پدرش را برای مراقبت از او به پایتخت بیاورد.
فیلم دیوار | محمدعلی طالبی
دیوار یکی از فیلم‌های مهم در حوزه سینمای اجتماعی است که دغدغه مهمی را هم مطرح می‌کند. مسئله موتورسواری بانوان که با سخت‌گیری‌ها و نگاه‌های سنتی جامعه تبدیل به یک تابو شده است. گلشیفته فراهانی با بازی در نقش قهرمان موتور سوار دختر که در شهر بازی مشغول نمایش با موتور است به خوبی توانسته است این نقش را ایفا کند. فیلم اگرچه در خور موضوعش دیده نشد اما جزو آثار مهم سینمای اجتماعی و دغدغه‌مند ایرانی است.
فیلم آفساید | جعفر پناهی
ماجرای ورود زنان و دختران به استادیوم برای دیدن مسابقات فوتبال یکی از بحران‌های بزرگ در مدیریت فرهنگی و ورزشی است که به تازگی با دخالت فیفا تا حدودی مرتفع شده است. جعفر پناهی در میانه دهه ۸۰ فیلمی را بر اساس نگاه مستندگونه خود ساخته است که به خوبی به این بحران و تلاش دختران برای ورود به ورزشگاه را به تصویر می‌کشد. تلاشی که هنوز و تا همیشه برای به دست آوردن اولین حقوق مدنی برای دختران این سرزمین ادامه دارد.
فیلم هیس دخترها فریاد نمی‌زنند | پوران درخشنده
درام اجتماعی و دادگاهی هیس دخترها فریاد نمی‌زنند به یک بحران خفیه در جامعه سنتی و مردسالاری می‌پردازد که اجازه و حقی به دختران نمی‌دهند که حتی درباره تعرض و تجاوز به حریم و زندگی شخصی خود فریاد بزنند. طناز طباطبایی در نقش دختری که در کودکی مورد تعرض یک بیمار روانی قرار گرفته است بعد از سال‌ها تصمیم می‌گیرد رازی را افشا کند که تا دخترانی که توانایی و جرات اعلامش را ندارند بتوانند نسبت به ظلمی که به آن‌ها شده واکنش نشان دهند. فیلم نتیجه خوبی در اعلام و بازتاب جامعه ایرانی داشته و توانست حرفی که درون فیلم است را به مخاطبش برساند.
اینجا برای گرامیداشت دخترانگی می‌خواهیم پنج فیلم برتر تاریخ سینما را به موضوع بلوغ و دخترانگی پرداخته‌اند به لیست فیلم‌های ایرانی که دیدید، اضافه کنیم. فیلم‌هایی که تصویر جهانی‌تری از قهرمانان دختر ارائه می‌دهد.
فیلم تنگ ماهی | ۲۰۰۹ | Fish Tank
«آندریا آرنولد» بعد از بردن جایزه اسکار برای فیلم کوتاهش به نام «زنبور وحشی» در سال ۲۰۰۵ و کسب جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره کن برای نخستین فیلم بلندش «جاده سرخ»، سال ۲۰۰۹ بهترین اثرش را با نام «تنگ ماهی» کارگردانی کرد. فیلم داستان «میا» (کتی جارویس)، دختر ۱۵ ساله و به لحاظ اجتماعی منزوی است که در یک منزل مشترک در شرق لندن با مادر غافل و خواهر کوچک نابالغش زندگی می‌کند.
میا آرامش را تنها در رابطه احساسی با نامزد مادرش یافته، اما زمانی که این رابطه شکل نامناسبی پیدا می‌کند، بهار معصومیت دخترک خزان می‌شود. آرنولد این مرحله را با حساسیت و ظرافت زیادی به تصویر کشیده و زیرکانه سوء‌استفاده مردان از قدرت‌شان را نقد می‌کند.
فیلم دخترانگی | ۲۰۱۴ | Girlhood
«سلین سیاما» کارگردان فرانسوی یک سه‌گانه عالی درباره بلوغ و پا به سن گذاشتن دارد که با فیلم «نیلوفرهای آبی» شروع می‌شود و دخترانگی نقطه پایان آن است. هر سه اثر سیاما عالی است، اما دخترانگی به واسطه پرداختن به مشکلات زندگی دختران سیاه‌پوستی که در محله‌ای محروم در حومه پاریس زندگی می‌کنند، برجسته‌ترین این فیلم‌هاست.
سیاما قصد داشت از امتیاز خود به عنوان یک کارگردان موفق سفیدپوست برای برجسته کردن شخصیت‌هایی استفاده کند که معتقد بود در سینمای فرانسه کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. او بازیگران را از خیابان‌ها پیدا می‌کرد و به آن‌ها اجازه می‌داد تا به شکل‌دهی تصاویری واقع گرایانه از جوانان سیاه‌پوست فرانسوی کمک کنند.
سیاما گفته بود: «می‌خواستم تصویر کامل‌تری از معنای زن بودن در فرانسه امروزی و هویت‌های متعددی که وجود دارد ارائه دهم. من به دنبال این بودم که مرکز صحنه را به دخترانی بدهم که به آن‌ها توجه نمی‌شود، اما به اندازه دیگران مدرن و فرانسوی هستند.» دخترانگی جنسیت، نژاد و طبقه را با دقت واکاوی می‌کند.
فیلم دختر چاق | ۲۰۰۱ | fat Girl
احتمالا دردناک‌ترین فیلم این فهرست است. فیلمی به کارگردانی «کاترین بریات» درباره دختری به نام «انیس» که با خانواده‌اش در حال گذراندن تعطیلات در یکی از سواحل فرانسه است و مهم‌ترین دغدغه‌اش کشف روابط جسمانی به هر شکل ممکن، در شرایطی که خواهر او دوست دارد این روابط را در چارچوب یک عشق حقیقی تجربه کند.
بهرحال تعطیلات ظاهرا آرام این خانواده به شکلی باورنکردنی با ماجراهای دردناک و تلخی پیش می‌رود و کارگردان موضوع بلوغ را به وحشتناک‌ترین شکل به تصویر می‌کشد. نمایش فیلم جنجال‌های زیادی به همراه داشت، اما هدف کارگردان این بود که تاریک‌ترین لحظات یک دختر در آستانه بلوغ را بی‌رحمانه و بدون سانسور روی پرده ببرد.
فیلم پائولین در ساحل | ۱۹۸۳ | Pauline at the Beach
یک اثر فرانسوی دیگر درباره مشکلات عاطفی و جسمانی بلوغ. این‌بار هم به یکی از سواحل فرانسه می‌رویم تا داستان «پائولین» ۱۵ ساله و پسرعموی بزرگ‌ترش در تعطیلات و آشنایی پائولین با مردی سلطه‌جو و حریص را دنبال کنیم. در طول تعطیلات پائولین حماقت‌های مخرب عشق را کشف می‌کند و متوجه می‌شود که بزرگ‌سالان می‌توانند در زمینه مسائل عاطفی بی‌اندازه احمقانه و نابالغانه رفتار کنند.
ماجراجویی‌های «اریک رومر» کارگردان فیلم در سواحل فرانسه به لحاظ بصری خیره‌کننده‌ست. بیننده به شدت پائولین را دوست خواهد داشت، چرا که او سعی می‌کند به عنوان دختری نوجوان راهش را از بین مردانی مبتذل و خام پیدا کند و به بلوغ عقلی برسد.
فیلم به خانه عروسک خوش‌آمدید | ۱۹۹۵ | Welcome to the Dollhouse
این فیلم قدرنادیده «تاد سولندز» یکی از مهجورترین و جذاب‌ترین قهرمانان تاریخ سینما را به ما معرفی می‌کند: نوجوانی ۱۱ ساله به نام «داون واینرز». داون که در خانه و مدرسه تحویل گرفته نمی‌شود، بی‌دست‌وپا و بدعنق است و تمام تلاشش این است که بتواند محبت دوست دل‌سوز برادر بزرگ‌ترش را به دست بیاورد. او باید از دست یکی از قلدرهای مدرسه هم فرار کند و اخلاقش آن‌قدر تند شده که یکی از تفریحاتش بریدن سر عروسک‌های باربی خواهرش است!
«به خانه عروسک خوش‌آمدید» با طنزی سیاه، تنهایی ناشی از عدم همرنگی با جماعت را به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد که رعایت نکردن استانداردها و کلیشه‌های زیبایی زنانه – حتی در ۱۱ سالگی – می‌تواند باعث آزار دیدن شود. فیلم با همان طنز سیاهش سراغ موضوعات سنگین و تلخی نظیر کودک‌آزاری و تعرض هم می‌رود و رویکردش آن‌قدر صادقانه و متناسب است که باعث شده به یکی از بهترین فیلم‌ها درباره دخترانگی تبدیل شود.
