آن یار که عاشق جمالش شده‌ام…

ماجرای سریال امام علی از جایی شروع شد که هیچ‌کس انتظار شروع یک سریال مذهبی را نداشت. ناگهان در برابر شخصیت‌های تاریخی‌ای قرار گرفتیم که هم می‌شناختیم‌شان و هم دوست‌شان داشتیم. حتی با اینکه معاویه، عمروعاص و ولید، شخصیت منفی بودند اما ابایی از این نداشتیم که آنها را تحسین کنیم. شخصیت‌ها، قوام یافته بودند. هرکدام شخصیت و تیپ و فرم خاصی داشتند. بعضی از آنها به‌خصوص شخصیت‌های منفی، خواص متافیزیکی و فرامتنی داشتند. عمروعاص خود شیطان بود، آینده و عاقبتش را می‌دانست و حتی دانستن و اجرای تئاتر آنتیگون هم وجوه فرامتنی او را نشان می‌داد. قطام هم نشانه‌ای از زنان اغواگری بود که همه مردان را شیدای خود می‌کنند. از ولید و وردان گرفته تا ابن ملجم و اشعث.

شیوا با چاشنی ایجاز و کنایه

دیالوگ‌هایی هم که  از سریال امام علی به گوش‌مان می‌رفت، در ذهن‌مان حک می‌شد. دیالوگ‌های میرباقری نه مثل دیالوگ‌های کیمیایی حق به‌جانب، نه مثل بیضایی پیچیده و نه مثل علی حاتمی ادیبانه و شاعرانه بود. تلفیقی بود از ادبیات کهن و گفتار امروزی که شیوایی و ایجاز و کنایه را باهم داشت؛ در جایی، عمروعاص با کنایه‌ای خاص به معاویه می‌گفت: «برادریم؟» همین یک عبارت کوتاه، از گذشته این دو شخصیت، پدران و مادران‌شان، نشانه‌هایی می‌داد. یا درجایی دیگر عمروعاص برای رهایی یزید از دست تعلیمات پدرش، معاویه می‌گفت: «ابایزید! سیاست، بیماری میانسالی است…» یا وقتی معاویه برای عده‌ای از یارانش، سفره‌ای شاهانه ترتیب داده بود و می‌گفت: «این ران ملخ سفره معاویه است» عباراتی که کاملا قابلیت ضرب‌المثل شدن را هم داشتند.

متن‌های نریشن سریال هم نمونه خوبی از نریشن‌های تاثیرگذار بود که شنیدنی از آب درآمده بود، طوری که هنوز هم نریشن‌های این سریال و به‌خصوص نریشن فرمان امام علی به مالک، از تلویزیون پخش می‌شود. این دیالوگ‌ها و نریشن‌ها کم‌کم به متن انشاها راه پیدا کرد و نوع نوشتن‌ها شبیه هم شده بود.

لحن متنوع ادای دیالوگ‌ها هم قابل توجه بود. ولید، لحن تندی داشت و با تاکید خاص مدام می‌گفت: «مسئلتن» و عمروعاص با لحن پرکش و غمزه‌اش در ماجرای حکمیت، ابوموسی را گول می‌زد که: «پرنده عرش کجا و چرنده ارض کجا؟». لحنی که حتی به مدارس و کلاس‌های درس راه پیدا کرد. خیلی‌ها که آن موقع به مدرسه رفته‌اند یادشان می‌آید که چقدر اجرای تئاترها و دیالوگ‌گویی‌ها، شبیه اجرای دیالوگ‌های این سریال شده بود. دیالوگ‌هایی که بارها توسط میرباقری و حسین پناهی، چکش خورده بودند. دو نفری که هر دویشان روحیه سرکش روستایی داشتند. اولی از روستای خیج شاهرود آمده بود و دومی هم فرزند دژکوه سوق کهکیلویه.

معجزه مهدی فتحی

بازی‌ها و نقش‌ها هم در نهایت دقت و جزئیات بود؛ مهدی فتحی، نمایشی خیره‌کننده در نقش عمروعاص داشت. بعدها فهمیدیم اول قرار بوده فتحی نقش ابوسفیان را بازی کند اما کوتاهی نقش باعث شده تا او عمروعاص شود. بعدها هم فهمیدیم، آن کسی که نقش امام علی را داشته و کفش وصله می‌زده، خود فتحی است. یعنی عمروعاص، امام علی بوده! البته این نکته را خیلی از آنها که داشتند با ریزبینی سریال را می‌دیدند، کشف کرده بودند چون بند انگشت کوچک فتحی، شکسته و خم نمی‌شد.

از جمله سریال امام علی خیلی‌ها را احیا کرد؛ مثل چنگیز وثوقی (وردان) و سیروس گرجستانی (اباقطام). خیلی‌ها را شناساند؛ مثل ویشکا آسایش (قطام) و فرهاد اصلانی (یزید). بازیگران شناخته شده سینما هم مثل داریوش ارجمند (مالک) و پرویز پرستویی (محمد ابابکر) هم در آن بازی کردند. مدتی بعد خبرش رسید که قرار بوده خسرو شکیبایی هم در نقش ابن‌ملجم بازی کند و حتی تست گریمش هم منتشر شد. اگر این اتفاق می‌افتاد، بمبی بود که آن فضای رمانتیک سریال خانه سبز را می‌ترکاند.

وقتی موسیقی تیتراژ سریال امام علی، موسیقی خبر شد

در کنار همه این‌ها، موسیقی سریال امام علی هم پرطرفدار شده بود. خیلی‌ها زیر لب آن را زمزمه می‌کردند و بدون شک اگر بازار گوشی‌های موبایل آن موقع داغ بود، زنگ تلفن خیلی‌ها همین کار فرهاد فخرالدینی می‌شد. موسیقی تیتراژ امام علی تا چند قسمت، آوازی نداشت اما ناگهان از قسمت‌های میانه سریال، آوازی عربی با لهجه ایرانی شنیده شد: «کل صبح وکل اشراق ایا / تبک عینی به دمع مشتاق ایا». صدیق تعریف که اسمی عجیب داشت و کمتر شناخته شده بود، ۵ بیت می‌خواند که ۳ بیتش عربی بود و ۲ بیتش فارسی و این دوبیت فارسی، ترجمه همان بیت‌های عربی بود.

کار آنقدر گل کرد که خیلی‌ها بدون آنکه معنای آن را بدانند و بدانند که این ابیات و موسیقی برای ۵۰۰ سال قبل و متعلق به عبدالقادر مراغه‌ای‌ است، آن را از برکردند. مدتی بعد ۲ کاست موسیقی این سریال هم از راه رسید. موسیقی سریال امام علی پای ثابت همه گروه‌های موسیقی شده بود و در مراسم رژه نیروهای نظامی هم پخش می‌شد. کار به جایی رسید که تا چندماه در آغاز خبر ۲۱ شبکه اول هم موسیقی این سریال به گوش می‌رسید!

۳۱ سال قبل وقتی فیلمبرداری سریال امام علی با سکانس سخنرانی مروان در دکورهای مدینه شهرک سینمایی غزالی آغاز شد، شاید هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد کاری که با برآورد اولیه ۲۷ میلیون تومان جلوی دوربین رفته، تبدیل به سریالی ماندگار و تاثیرگذار شود. اما این اتفاق، ۲-۳ سال بعد وقتی اولین قسمت‌های آن روی آنتن شبکه اول رفت، افتاد و حالا هم که بیشتر از ۲۵ سال از پخش آن می‌گذرد، هنوز در یادها مانده است.