فریدون جیرانی؛ خالق فروتن مشرقی‌ها

فریدون جیرانی که در سال ۱۳۳۰ متولد شده شیفته سینمای جنایی و البته سینمای هند است. او در دومین ساخته سینمایی اش که نسبت به فیلم اول با یازده سال وقفه همراه بود، در امر فیلمسازی یک شبه ره صدساله رفت. «قرمز» پرفروش ترین فیلم سال ۱۳۷۸ شد و در هفدهمین جشنواره فیلم فجر هم دو سیمرغ بازیگری نقش اول (محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی) را گرفت.  به موفقیت همه جانبه «قرمز»، جیرانی در ادامه فعالیت سینمایی‌اش، کارگردانی را هم اضافه کرد. او تا به امروز ۱۳ فیلم سینمایی را کارگردانی کرده که در این میان آثار ماندگاری هم به چشم می‌خورد.

چهره‌ها از نمای فیلیموشات

فیلم صعود | آزمون و خطایی ناموفق

فریدون جیرانی که از ابتدای دهه ۶۰ به عنوان فیلمنامه‌نویس مشترک در چند پروژه سینمایی ظاهر شد، خیلی زود هوس فیلمسازی به سرش زد و در سال ۱۳۶۶ دست به کار ساخت فیلمی با نام «صعود» شد. جالب اینجاست که فیلمنامه این فیلم را اشخاص دیگری نوشته بودند.

فیلم صعود با نقش‌آفرینی بیژن امکانیان، ایرج طهماسب، صادق هاتفی و فرشته صدرعرفایی در سال ۱۳۶۷ اکران شد و تنها حدود ۲۶۰ هزار بیننده داشت و در رده شصت و پنجم پرمخاطب‌ترین‌های سال قرار گرفت.

 

فیلم قرمز | ره صدساله یک شبه

جیرانی پس از گذشت ۱۱ سال از ساخت فیلم ناکام «صعود»، در سال ۱۳۷۷ بار دیگر کارگردانی را امتحان کرد و اینبار به شدت موفق بود. نقش‌های اصلی فیلم قرمز را بازیگرانی بر عهده گرفتند که طی دو سه سال اخیر توسط کیمیایی و به ترتیب با فیلم‌های «مرسدس» (۱۳۷۶) و «سلطان» (۱۳۷۵) به دنیای بازیگری در سینما معرفی شده بودند: محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی

فیلم قرمز پس از کسب موفقیت در بخش‌های بهترین بازیگر نقش اول زن و مرد در هفدهمین جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۸ در سینماهای ایران به روی پرده رفت و با اختلافی اندک نسبت به فیلم «دوزن» عنوان پربیننده‌ترین فیلم اکران سال را به دست آورد. فیلم موفق شد حدود ۳ میلیون و ۶۱ هزار بیننده جذب کند.

فیلم آب و آتش | به مثابه یک سقوط موقت با دو سوپراستار

جیرانی پس از موفقیت همه جانبه «قرمز» بلافاصله مشغول ساخت فیلم سومش شد آن هم با بازی ستاره پرفروش و موفق آن سالها یعنی پرویز پرستویی که در مقابلش لیلا حاتمی حضور داشت که پس از پشت سر گذاشتن تجربه «لیلا»، «شیدا» و «میکس» به شدت محبوب تماشاگران و منتقدان شده بود. ضلع سوم مثلث عاشقانه را هم آتیلا پسیانی بر عهده داشت که پس از فیلم «روز شیطان» نشان داده بود که می‌تواند بدمن جذاب و منفوری باشد.

حضور کوتاه فریماه فرجامی ستاره دهه ۶۰ هم وزنه این گروه را سنگین‌تر می‌کرد. اما خروجی کار با وجود ایفای نقش درخشان لیلا حاتمی و حضور متفاوت آتیلا پسیانی درخشان نبود و در گیشه آنچنان که انتظار می‌رفت با استقبال مواجه نشد. فیلم در اکران عمومی تنها توانست حدود ۵۵۰ هزار تماشاگر داشته باشد و رتبه یازدهم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال ۱۳۸۰ را به دست بیاورد.

فیلم شام آخر | یک عاشقانه ممنوعه پرفروش

«شام آخر» اولین فیلم اکران شده محمدرضا گلزار در سینماهای ایران بود. ترکیب این بازیگر خوش چهره در کنار کتابون ریاحی جذاب و زیبا و هانیه توسلی که او هم اولین حضور سینمایی اش را تجربه می‌کرد بر بستر یک داستان عاشقانه ممنوعه به یک خروجی خوش ساختی انجامیده بود. «شام آخر» با چند فصل ماندگار در سال ۱۳۸۱ اکران موفقی را پشت سر گذاشت و موفق شد بیش از یک میلیون بیننده را روانه سالن‌های سینما کند و رتبه پنجم جدول پربیننده‌ترین‌های سال را از آن خود کند.

فیلم صورتی | وقتی «قرمز» کمدی می‌شود

فریدون جیرانی پس از ساخت سه گانه عاشقانه – جنایی و در یک چرخش غافلگیرکننده سعی کرد فضای فیلمش را تلطیف کند. او به سمت ساخت یک درام عاشقانه شاد و شنگول رفت که اتفاقا برعکس ۳ فیلم قبلی تحکیم خانواده را نشانه رفته بود. ترکیب ۳ نفره رامبد جوان، میترا حجار و فقیهه سلطانی و همینطور حضور جدی رضا شفیعی‌جم به شدت جذاب و دوست‌داشتنی از آب درآمد و «صورتی» را به فیلم محبوبی هم نزد نویسندگان و منتقدان و هم نزد مخاطبان تبدیل کرد. «صورتی» در سال ۱۳۸۲ به روی پرده رفت و در سالی که فیلم‌های اکران سال در جذاب مخاطب چندان موفق نشان ندادند، فیلم جیرانی با ۴۳۵ هزار مخاطب رتبه نهم جدول پرتماشاگرترین‌های سال را به خود اختصاص داد.

فیلم سالاد فصل | بازگشتی موفق به فرمول عاشقانه-جنایی

ترکیب دو نفره خسرو شکیبایی و لیلا حاتمی در کنار محمدرضا شریفی‌نیا کمی متفاوت و حضور کوتاه اما درخشان مهناز افشار از «سالاد فصل» عاشقانه جذابی ساخته بود که مانند اکثر فیلم‌های جیرانی در انتها به جنایت ختم می‌شود.

خسرو شکیبایی برای بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از آن خود کرد و «سالاد فصل» در اکران عمومی با اینکه از «صورتی» حدود ۱۴۰ هزار نفر بیشتر بیننده داشت اما رتبه یازدهم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال نصیبش شد.

فیلم ستاره‌ها | تغییر فاز نفروش برای تجلیل از بازیگری در سینما

جیرانی در سال ۱۳۸۴ دست به کار ساخت یک فیلم سینمایی در تجلیل از مقام بازیگر در سینمای ایران زد. فیلم به لحاظ زمانی طولانی شد و سازندگان تصمیم گرفتند فیلم را در ۳ جلد روانه اکران عمومی کنند. سه نام «ستاره می‌شود»، «ستاره است» و «ستاره بود» برای این ۳ فیلم در نظر گرفته شد. هر سه فیلم به لحاظ ملاط داستانی، بی‌رمق بودند و مخاطب به سختی می‌توانست این فیلم‌ها را تا انتها دنبال کند. ابتدا جلد وسط («ستاره است») در سال ۱۳۸۵ روانه اکران شد و سپس جلد اول («ستاره می‌شود») ۲ سال بعد در اواخر سال ۱۳۸۷ و اوایل سال ۱۳۸۸ به روی پرده نقره‌ای رفت و جلد سوم هم هیچگاه رنگ پرده را در اکران عمومی ندید. جلدهای اول و دوم در مجموع حدود ۱۴۰هزار بیننده جذب کردند و رتبه‌هایی بهتر از سی‌ام نصیبشان نشد.

در هر سه فیلم امین حیایی و اندیشه فولادوند بازیگر ثابت بودند و عزت الله انتظامی، نیکی کریمی و خسرو شکیبایی به ترتیب بازیگران نقش اصلی جلدهای اول تا سوم بودند.

فیلم پارک وی | باز هم یک عاشقانه-جنایی دیگر با چهره‌هایی جدید

رعنا آزادی ور که با «مارمولک» و «هوو» و نیما شاهرخ شاهی با «مکس» معروف و مشهور شده بودند به عنوان نقش‌های اصلی فیلم عاشقانه – جنایی «پارک وی» انتخاب شدند. در کنار این دو محمدرضا شریفی نیا و بیتا فرهی و نیوشا ضیغمی هم حضور داشتند. فیلم در جشنواره بیست و پنجم فیلم فجر چندان موفق نبود و به مذاق نویسندگان و منتقدان هم خوش نیامد. اما در اکران سال ۱۳۸۶ موفق شد حدود ۹۱۰ هزار بیننده را روانه سالن‌های سینما کند و رتبه پنجم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به فیلم جیرانی رسید.

فیلم قصه پریا | مثلث عاشقانه ناموفق

باز هم یک مثلت عاشقانه و باز هم یک جنایت اما این‌بار ناموفق. ترکیب ۳ نفره مصطفی زمانی، باران کوثری و مهناز افشار نه رنگ جشنواره را دید و نه روی پرده موفق به جذب تماشاگر شد. «قصه پریا» تنها ۱۶۰ هزار تماشاگر داشت و در رده هجدهم جدول پربیننده‌ترین‌های سال ۱۳۹۰ ایستاد. سالی که فیلم‌های پربیننده و تحسین‌برانگیزی روی پرده‌ها خودنمایی می‌کردند: «ورود آقایان ممنوع»، «جدایی نادر از سیمین» و «سعادت آباد».

فیلم من مادر هستم | خوش‌ساخت‌ترین عاشقانه-جنایی فریدون جیرانی

اینبار چند ترکیب سه نفره عاشقانه بر بستر یک داستان جذاب و یک فیلم خوش ساخت که باز هم به جنایت ختم می‌شد به عنوان فیلم جدید فریدون جیرانی بدون آنکه به جشنواره فیلم فجر برود روانه اکران عمومی شد: «من مادر هستم». حضور چهره‌های محبوب و توانایی چون فرهاد اصلانی، پانته‌آ بهرام، هنگامه قاضیانی، باران کوثری، حبیب رضایی، امیرحسین آرمان و ناصر طهماسب باعث شد تا نزدیک به ۴۰۰ هزار بیننده از فیلم دیدن کند و فیلم جیرانی در رده پنجم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال ۱۳۹۲ بایستد.

فیلم خواب زده‌ها | یک وصله ناجور در کارنامه جیرانی

یک کمدی نه‌چندان موفق با محوریت زن‌پوشی اکبر عبدی که بلافاصله ۲ سال پس از نقش‌آفرینی موفقش در نقش یک پیرزن در فیلم «خوابم می‌آد» این‌بار تنها به تکرار ختم شده بود. فرهاد اصلانی، ساره بیات، شقایق فراهانی، صابر ابر و چند بازیگر دیگر و باز هم عدم حضور در جشنواره فیلم فجر در اکران سال ۱۳۹۳ تنها حدود ۳۱۰ هزار تماشاگر را جذب سالن‌های سینما کرد و رتبه ای بهتر از یازدهم نصیب فیلم نشد.

فیلم خفه گی | یک فیلم تجربی موفق

فریدون جیرانی پس از گذشت سه سال از «خواب زده‌ها» به سمت ساخت فیلمی خاص قدم برداشت. این‌بار هم یک عاشقانه جنایی اما نامتعارف با بازی درخشان نوید محمدزاده و الناز شاکردوست. جیرانی پس از «پارک وی» (۱۳۸۵) و پس از ده سال با «خفه گی» در جشنواره شرکت کرد و البته جز کسب سیمرغ بلورین برای جلوه‌های ویژه میدانی در بخش دیگری حتی نامزد هم نشد اما در بیستمین جشن خانه سینما در هفت بخش نامزد شد و مسعود سلامی برای فیلمبرداری فیلم تندیس زرین را به خانه برد.

فیلم در اکران عمومی با وجود فضای تلخ و خاص و البته سیاه و سفید فیلم توانست نزدیک به ۵۰۰ هزار تماشاگر داشته باشد و رتبه یازدهم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال را از آن خود کند.

 

فیلم آشفته گی  | باز هم تجربه جدید ولی…

جیرانی در ادامه روند تجربه‌گرایی‌اش «آشفته گی» را ساخت که برخلاف «خفه گی» فیلم سخت و عجیب و غریبی بود هم در روایت و هم در تصاویر و قاب‌ها. زوج بهرام رادان و مهناز افشار پس از گذشت حدود ۱۷ سال از فیلم پرفروش «شور عشق» این‌بار اما نتوانستند مخاطبان زیادی را به سالن‌های سینما بکشانند. تنها حدود ۵۰ هزار نفر از فیلم دیدن کردند و رتبه چهل و پنجم جدول پرتماشاگرترین‌های سال ۱۳۹۷ به فیلم جیرانی رسید.

 

تلویزیون و شبکه نمایش خانگی | خوب، بد، زشت

فریدون جیرانی طی فعالیت فیلمسازی‌اش ۳ سریال را هم کارگردانی کرد: «مرگ تدریجی یک رویا»، «تعبیر وارونه یک رویا» و «نهنگ آبی» که در اولی موفق بود در دومی ناموفق و سومی هم که حتی به پایان‌بندی و ارزشگذاری هم نرسید.

 

جدول تعداد مخاطبان آثار اکران شده فریدون جیرانی در سینمای پس از انقلاب