فیلم پناهگاه در سرزمین برف و یخ، قارۀ جنوبگان
روند اصلی فیلم «پناهگاه» بر مبنای حرکتی است که در سازمان صلح سبز برای ایجاد منطقه‌ای حفاظت‌شده در دریای ودل متمرکز شده است.
خاویر باردم ابتدا به پروژۀ مذاکرات صلح سبز در قطب جنوب پیوست و سپس در تأمین منابع مالی فیلم زیست‌محیطی فیلم سینمایی پناهگاه با عنوان اصلی «Sanctuary» نیز مشارکت کرد. در مراسمی که به مناسبت شروع ساخت فیلم پناهگاه محصول ۲۰۲۰ برگزار شد، در میان تمامی اظهارنظرات، سخنان سخنگوی سازمان ناظر قارۀ جنوبگان جالب‌توجه بود. او گفت: «این پروژه متعلق به هیچ‌کس نیست و در عین حال متعلق به همه است.» این فیلم را، به‌حق، باید نگاهی واقع‌بینانه به جنوبی‌ترین قارۀ کرۀ خاکی دانست که با طرح سؤالی مهم، مستند کوتاه و زیست‌محیطی آلوارو لونگوریا را مستقیم و بی‌پروا به پیش می‌برد؛ فیلم سؤالی ساده را مطرح می‌کند: «در شرایطی که قلمروی خالی از سکنۀ امپراطوری یخ‌ها، فراتر از تملک انسان‌هاست، مسئولیت حفاظت و نگهداری از آن بر عهدۀ چه‌کسی است؟»
حضور خاویر باردم، ستارۀ اسپانیایی سینما، در این پروژه بسیار دلگرم‌کننده است. گرچه باردم خود را مبارزی زیست‌محیطی نمی‌داند، حضور او به‌عنوان چهره‌ای شناخته‌شده در رأس این پروژه، راه را برای اقدامات بزرگ‌تر و البته بی‌پرواتر هموار می‌کند. فیلم پناهگاه از ساختاری نسبتاً عمل‌گرا و واقع‌بینانه برخوردار است که می‌توان نقطه‌قوت آن را نلغزیدن در ورطۀ تملق‌گویی از افراد مشهور دربارۀ فعالیت‌های زیست‌محیطی آنان دانست. البته باید گفت فیلم دربارۀ روش‌هایی که روابط عمومی و پتانسیل‌های رسانه‌ای برای نجات محیطزیست کُرۀ زمین به‌کار می‌بندد به حد کفایت، نکته‌سنجی به خرج نمی‌دهد و وارد جزئیات نمی‌شود.
فیلم «پناهگاه» با همکاری سازمان صلح سبز ساخته شده است و در بیشتر قسمت‌ها، مانند اعلانی عمومی و مؤثر در پیشرفت بُرد اهداف این سازمان عمل می‌کند. لونگوریا، با استفاده از روشی مدون و آموزشی و با زبانی شیرین، توانسته حقایق تلخی را دربارۀ قارۀ جنوبگان برای مخاطب بازگو کند؛ همچنین از مناظر وسیع و صحنه‌های زیبای فراوانی از پنگوئن‌های دوست‌داشتنی در فیلم خود استفاده کرده است؛ حیواناتی که محبوب باردم نیز هستند. افزون بر همۀ این‌ها، از حضور خاویر باردم، در مقامِ شخصیت کلیدی پروژه، ماجراجویی غیرحرفه‌ای و البته راوی خوش‌گفتار فیلم نمی‌توان غافل شد.
روند اصلی فیلم «پناهگاه» محصول سال ۲۰۲۰ بر مبنای حرکتی است که در سازمان صلح سبز برای ایجاد منطقه‌ای حفاظت‌شده در دریای ودل متمرکز شده است؛ تلاشی ستودنی که در منطقه‌ای با مساحت بالغ بر ۱.۱ مایل مربع، بزرگ‌ترین منطقه را برای حفاظت هدف قرار می‌دهد. با وجود این، به‌نظر می‌رسد «پناهگاه» در عین به‌تصویر‌کشیدن زیبایی نفس‌گیر و رام‌نشدنی قارۀ جنوبگان، گرفتار بروکراسی قدیمی و تشریفات اداری خسته‌کننده‌ای است که فعالان عادی محیطزیست همواره به آن انتقاد کرده‌اند.
مدت‌زمان فیلم «پناهگاه» ۷۴ دقیقه است. در نتیجه، فیلم برای پرداختن به تمام مسائل مطرح‌شده به‌سختی زمان می‌یابد و نمی‌تواند تمام مسائل را چنان که باید به نتیجه برساند. این فیلم مطالب و گزارش‌های علمی فراوانی را با زبان بسیار ساده ارائه می‌دهد که با تصاویر بسیار زیبایی از قارۀ جنوبگان همراه شده است. این تصاویر، گرچه در مقایسه با تصاویر دیوید اتنبرو سطح پایین‌تری دارند، به شیوۀ فیلم‌های نشنال جئوگرافی تهیه شده‌اند و در حد خود چشمگیرند. در کل، می‌توان گفت به‌عنوان محصولی ویدیوئی، این فیلم از ایجاز و اختصار کافی برخوردار است و به‌خوبی با بیننده ارتباط برقرار می‌کند. «پناهگاه» رسالت خود را برانگیختن توجه مخاطبی تعریف می‌کند که از راه دور و در منزل در جریان امور این منطقه از کرۀ زمین قرار می‌گیرد؛ اما علاوه‌بر آن، در جشنواره‌های پاییزی سال گذشته نیز حضور پررنگی داشته است.
استفاده از روشی ترکیبی در ساخت «پناهگاه» نیز به‌نوبۀ خود جالب‌توجه است؛ در این شیوه، از مصاحبه‌های خبری، همراه با روایت خاطرات تصویری از حضور یک‌ساله در پروژۀ دریای ودل استفاده شده است. البته باید خاویر باردم و برادرش کارلوس باردم (که در اواخر سال ۲۰۱۷ به‌عنوان تهیه‌کننده و نویسندۀ همکار در پروژۀ فیلم حضور داشت) را نیز به این معجون اضافه کرد. خاویر باردم و به تبع او بینندگان فیلم، در طی داستان، مطالبی جالب دربارۀ تنوع زیستی این منطقۀ مهم می‌آموزند؛ این منطقه در معرض خطراتی است که زنجیروار به یکدیگر متصل‌اند؛ خطراتی که سرمنشأ آن‌ها از گرم‌شدن زمین تا ماهیگیری صنعتی را در بر‌می‌گیرد. در این راستا، سازمان صلح سبز درصدد جمع‌آوری ۱.۸ میلیون امضای عمومی برای بیانیه‌ای است که حفاظت از این منطقه را تضمین کند و باردم برای کمک به این سازمان در رسیدن به هدف خود، از تمام قدرت تبلیغاتی و نفوذ رسانه‌ای‌اش بهره برده است. خوشبختانه آمار و نتایج به‌دست‌آمده، از موفقیت در نیل به این هدف در ماه‌های اخیر خبر می‌دهند.
فعالیت زیست‌محیطی مانند نبردی است که بیش از آنکه به پیروزی ختم شود، محکوم به شکست است.
مدت‌زمان چشمگیری از فیلم به فعالیت‌های اعضای صلح سبز و به‌خصوص رهبر سوئدی پروژه، فریدا بنگتسن، اختصاص یافته است. با وجود این، بیشترین حجم فیلم را سفر برادران باردم به قارۀ جنوبگان تشکیل می‌دهد. خاویر باردم، به‌عنوان راوی فیلم به زیبایی عمل می‌کند؛ حس شگفت‌زدگی و دلسوزی او، زمانی‌که از زاویه دید دوربین فابیو فاسیمنتو به دستۀ پنگوئن‌ها می‌نگرد، به‌خوبی، به اثرگذاری صحنه می‌افزاید. سپس، باردم به آن‌ها ملحق می‌شود و در درخشان‌ترین بخش فیلم، در سفری به اعماق دریا، جمعیت عظیم ساکنان کف اقیانوس را به تصویر می‌کشد که در تلألؤ روشنایی کم‌رنگ آن، چون یاقوت‌هایی رنگارنگ، در برابر الماس یک‌دست سفید سطح آن می‌درخشند.
در این شیوۀ فیلم‌سازی، کارگردان باید به منابع مالی کافی دسترسی داشته باشد تا به ساخت فیلمی با کیفیت متوسط دست یابد. فیلمی که با وجود موانع سیاسی، که کیلومترها با این سرزمین یخ‌زده فاصله دارند، در نهایت کار چندانی از پیش نخواهد برد. تمام افرادی که اخبار محیط‌زیستی موجود در رسانه‌ها را دنبال می‌کنند به‌خوبی می‌دانند که پیشنهاد سازمان صلح سبز برای حفاظت از این محدودۀ دریایی را عملاً نمی‌توان محقق کرد؛ زیرا در اواخر سال ۲۰۱۸، دربارۀ حفاظت منابع زندۀ دریایی قطب جنوب، مصوبه‌ای در کنوانسیون بین‌المللی تصویب شده است. بنابراین نمی‌توان به پایان خوش فیلم، چنان که انتظار می‌رود، دل بست. با وجود این، فیلم «پناهگاه» محصول سال ۲۰۲۰ با پیامی جدی و تلخ به پایان می‌رسد: فعالیت‌های زیست‌محیطی مانند نبردی است که بیش از آنکه به پیروزی ختم شود، محکوم به شکست است؛ اما مدافعان محیطزیست باید به تلاش خود ادامه دهند تا در نهایت، روزی شاهد پیشرفت اهدافشان باشند. همچنان که ما امیدواریم دوباره باردم را در ادامۀ سری فیلم‌های مستند زیست‌محیطی ببینیم!
منبع: Variety