بررسی ادعاهای تاریخی فیلم آمادئوس
۶ سپتامبر سالکرد اکران این فیلم مهم درباره موتزارت است
موتزارت اگر بهترین آهنگساز کلاسیک تمام تاریخ نباشد، لااقل یکی از بزرگ‌ترین‌هاست. این نابغه اتریشی به واسطه نبوغ و ویژگی‌های شخصیتی‌اش فراز و فرودهای زیادی را در طول زندگی کوتاهش تجربه کرد و نهایتا پس از برجای گذاشتن صدها قطعه درجه یک از خودش، در ۳۵ سالگی به دلیل بیماری از دنیا رفت. فیلم آمادئوس، این ساخته جذاب «میلوش فورمن» که حالا ۳۸ ساله شده، روایتی است دراماتیزه شده از دوره پرحاشیه اقامت موتزارت در وین و رقابتی که بین او و موسیقیدان هم‌عصرش «آنتونی سالیِری» برای جلب توجهات مردم در گرفته بود و البته وقایع منتهی به مرگ موتزارت در سال ۱۹۷۱. فیلم مجموعا نامزد ۵۳ جایزه شد و ۴۰ جایزه (از جمله هشت جایزه اسکار!) را درو کرد. منتقدان پس از اینکه آمادئوس بهترین فیلم اسکار شد، آن را «باشکوه، بی‌نقص، لطیف و بامزه» توصیف کردند.
به مناسبت سالگرد اکران این اثر جذاب، می‌خواهیم اتفاقات داخل فیلم «آمادئوس» را با وقایع حقیقی زندگی موتزارت مقایسه کنیم و ببینیم فیلم چقدر به تاریخ وفادار بوده است.
آیا سالیری از موتزارت متنفر بود؟
آمادئوس فیلم ابزوردی است و اساسا نمی‌توان آن را خیلی وفادار به تاریخ قلمداد کرد. فیلم براساس نفرت سالیری از موتزارت شکل گرفته، اما طبق اسناد و روایات تاریخی چنین نفرتی با این غلظت وجود نداشته است!
در نامه‌های متعددی از موتزارت، شواهدی هست که نشان می‌دهد گروهی ایتالیایی (احتمالا به سردستگی سالیری) در دربار «امپراطور ژوزف» تلاش می‌کرده‌اند تا از پیشرفت موتزارت در دربار و سوگلی شدنش جلوگیری کنند. اما شواهد مستقیمی مبنی بر تنفر سالیری از موتزارت یا توطئه‌اش علیه موتزارت یا تلاش او برای قتل این آهنگساز جوان پیدا نشده، هرچند اشاره به این ماجراها در فیلم باعث هیجان‌انگیزتر شدنش شده است.
در فیلم آمادئوس همچنین نشان داده شده که سالیری و بقیه ایتالیایی‌ها در تلاشند تا اثر «ازدواج فیگارو»ی موتزارت در دربار اجرا نشود، اما اینکه سالیری واقعا در پی چنین تلاشی بوده یا نه اثبات نشده است.
این موضوع به کنار، جالب این‌جاست که علیرغم رقابت شدید حرفه‌ای این دو نفر در وین، شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد موتزارت و سالیری در برهه‌ای اگر نگوییم بهترین دوستان، که حداقل در شرایط صلح‌آمیزی با یکدیگر بوده‌اند. برای مثال، در یکی دیگر از نامه‌های موتزارت، او به همسرش می‌گوید که چگونه سالیری و «مادام کاتارینا کاوالیری» را با خود برای تماشای اجرای اپرای «فلوت جادویی» برده است. موتزارت می‌نویسد که سالیری چقدر آشکارا از اپرا خوشش می‌آمد: «سالیری با دقت بیشتر گوش می‌داد و تماشا می‌کرد و از اوورتور تا آخرین کر، حتی یک‌بار هم نشد که نگوید براوو یا زنده‌باد!»
آیا این دو نفر رقیب عشقی هم بودند؟
صحبت از مادام کاتارینا کاوالیری است. وقتی اولین بار مادام را در فیلم می‌بینیم، مشخص است که سالیری به قول امروزی‌ها روی مادام کراش دارد! هرچند خودش می‌گوید که هرگز دست به مادام نزده و قبلا برای اثبات عفتش به خدا قسم خورده است. کمی بعد مادام را می‌بینیم که در حال خواندن یکی از نقش‌های اصلی یکی از اپراهای موتزارت است و فیلم روی این موضوع تاکید دارد که مادام این نقش را صرفا به دلیل ارتباط غیرافلاطونی‌اش با موتزارت به دست آورده و این ارتباط باعث شعله‌ور شدن آتش حسد و نفرت در سالیری شده است.
ویدیوکلوپ فیلیموشات | مرور فیلم‌های دوست‌داشتنی
اما طبق اسناد تاریخی، اتفاقا این کاتارینا و سالیری بوده‌اند که دست‌کم در بازه‌ای چند ساله عاشق و معشوق یکدیگر بوده‌اند و در همان دوره کاتارینا در یکی از آثار موتزارت ظاهر شده و این موضوع حاکی از این است که برای اجرا کردن در اپراهای موتزارت، نیازی نداشته تا موتزارت را اغوا کند. ضمنا موتزارت در همان دوران در نامه‌ای خطاب به پدرش نوشته که تابه‌حال با هیچ زنی رابطه جنسی نداشته است.
آیا نحوه اجرای موسیقی در آن دوره شبیه فیلم است؟
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های فیلم آمادئوس، بحث‌های مربوط به شیوه اجراهای هنری در آن دوران و وفاداری یا عدم وفاداری فیلم به جزئیات تاریخی آن اجراهاست. در تمام اجراهای فیلم (چه به رهبری موتزارت و چه سالیری)، رفتار رهبر ارکستر و نوازندگان دقیقا همان چیزی است که مخاطب مدرن امروزی با آن آشناست: رهبر ارکستر روی جعبه‌ای ایستاده و با تکان دادن چوب و دستش ارکستر را رهبری می‌کند.
اگرچه در آن زمان چوب رهبری اختراع شده بود، اما آلمانی‌ها (اتریش آن زمان جزئی از آلمان بود) در دوره موتزارت از کاغذ لوله شده نت یا دست خالی برای رهبری استفاده می‌کردند.
