آینده سینما و شیوع کرونا؛ تعطیل تا اطلاع ثانوی؟!
در فیلیمو شات نگاهی داریم به سناریوهای احتمالی درباره آینده سینما و تاثیر شیوع ویروس کرونا بر وضعیت صنعت نمایش و سرگرمی در سال پیش‌رو.
این روزها اگر در رسانه‌های سینمایی دنبال خبر بگردید با چیزی مواجه نمی‌شوید جز این که کدام بازیگرها به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند (مانند تام هنکس، ادریس البا، اولگا کوریلنکو و…)، نمایش کدام فیلم‌ها به تعویق افتاده (مانند «بیوه سیاه»، «مولان»، «سریع و خشمگین ۹» و…)، فیلمبرداری چه آثاری متوقف شده است (مانند «بتمن»، «جانوران شگفت‌انگیز ۳» و…) و درنهایت، این که سینماها و برنامه‌های نمایشی را در کدام کشور دیگر هم لغو کرده‌اند.
احتمالا از زمان جنگ جهانی دوم، دنیا هیچ‌گاه با چنین بحران فراگیری مواجه نشده بود که زندگی اجتماعی عموم مردم را تحت تاثیر قرار دهد و چرخ صنعت و اقتصاد را از حرکت باز دارد. بنا بر گزارش‌ها و تحلیل‌های رسانه‌های معتبری چون گاردین و سی‌ان‌ان، صنعت سینما بیشترین میزان ضرر و رکود را در بیست سال گذشته تجربه کرده و حتی با تصور این که اکران فیلم‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن پس از گذشت بحران کرونا دوباره از سر گرفته شود هم ۲۰۲۰ به نقطه‌ای تاریک در تاریخ صنعت نمایش تبدیل خواهد شد. اگر می‌خواهید بدانید که داریم از چه اعداد و ارقامی صحبت می‌کنیم، در نظر داشته باشید که کل بودجه اضطراری اختصاص‌یافته از سوی صندوق جهانی پول برای کمک و جبران خسارات کشورهای آسیب‌دیده از شیوع کرونا، ۵۰ میلیارد دلار است و نیمی از این بودجه فقط با فروش جهانی بیست فیلم در سال گذشته برابری می‌کند!
طبعا سینمای ایران هم از این قاعده مستثنا نیست و اتفاقا به دلیل وجود اقتصاد نحیف، اوضاع پیچیده‌تری دارد. حال سوال این است که با توجه به وضع موجود، چه برای تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و چه برای مخاطبان آثار سینمایی و تلویزیونی چه آینده‌ای پیش‌بینی می‌شود؟ در ادامه با فیلیمو شات همراه باشید تا مروری داشته باشیم بر سناریوهای مختلف.
ما و کرونا
قبل از این که به سراغ صنعت سرگرمی و نمایش برویم، اول باید ببینیم که سناریوهای پیش‌بینی‌شده در مورد وضعیت کنونی به چه صورت است؟ در خوشبینانه‌ترین حالت، اقدامات صورت گرفته از سوی دولت‌های مختلف برای مهار و کنترل شیوع جواب می‌دهد، گرمای هوا سرعت شیوع را کاهش می‌دهد، داروهایی برای کنترل و پیشگیری از بیماری شناسایی و کشف می‌شود و درنهایت یک عامل غیرمنتظره، مانند پایان فیلم «جنگ دنیاها» ساخته استیون اسپیلبرگ، باعث می‌شود که حدودا یک ماه دیگر اوضاع به حالت طبیعی برگردد. در سناریوی بدبینانه، تغییر فصل تاثیری روی سرعت شیوع ندارد و چه‌بسا به آن شدت هم ببخشد، مدام بر تعداد مبتلایان و قربانیان ویروس اضافه می‌شود و تا زمان دستیابی به واکسن قطعی که حداقل یک سال دیگر زمان لازم دارد، وضعیت اقتصاد بحرانی خواهد بود.
مسلما معقول‌ترین سناریو نه خوش‌بینانه است و نه بدبینانه؛ از سه ماه دیگر سرعت و دامنه گسترش شیوع بعد از اقدامات کنترلی و بازدارنده عمومی کم می‌شود و مردم هم یاد می‌گیرند که با رعایت اصول بهداشتی به زندگی اجتماعی بازگردند و طی این مدت، چرخ اقتصاد به‌آرامی شروع به گردش می‌کند و احتمالا اواخر تابستان هم داروهایی برای کنترل و پیشگیری از آلودگی ویروسی در دسترس خواهد بود. با این سناریو هم نمی‌شود از آثار مخرب این بحران و تلاش مضاعف در ماه‌های آینده برای جبران آن غافل بود.
حال با در نظر گرفتن واقع‌گرایانه‌ترین سناریو، دوباره می‌رویم به سراغ صنعت سرگرمی و سرنوشت سینما دربحران کرونا.
خانه امن است
استودیوهای فیلمسازی، شبکه‌های تلویزیونی و پلتفرم‌های اینترنتی در حال حاضر در دو جبهه با بحران مواجه شده‌اند: پخش و تولید. در مرحله اول، بیشمار محصول آماده در نوبت اکران قرار دارد که در حال حاضر، شرایط برای پخش آن‌ها فراهم نیست؛ برای مثال استودیوی دیزنی در ریسکی کم‌سابقه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار بر روی «مولان» سرمایه‌گذاری کرده، فیلمی با ستاره‌های تماما چینی و هنگ‌کنگی و با هدف‌گذاری بازار آسیای شرقی و مخاطبان اصالتا آسیایی در نقاط مختلف دنیا که فروشی نزدیک به ۱.۵ میلیارد دلار برای این اثر اقتباسی از یک افسانه چینی پیش‌بینی شده است. در شرایط کنونی، بازگشت سرمایه برای «مولان» در نمایش جهانی به‌هیچ‌وجه قابل تضمین نیست. درنتیجه تعداد زیادی از آثار این‌چنینی فعلا باید بایگانی شوند تا زمان اکران مناسب فرابرسد.
در مقابل، استودیوهای یونیورسال و وارنر، آثار در حال نمایش یا به‌تازگی اکران‌شده خود را زودتر از موعد مقرر بر روی پلتفرم‌های آنلاین منتشر می‌کنند: «پرندگان شکاری»، «جنتلمن‌ها»، «اما» و «مرد نامرئی» از جمله آثاری هستند که همین ماه جاری نیز در حال نمایش بودند ولی نسخه دیجیتال رسمی آن‌ها ظرف چند روز آینده منتشر خواهد شد.
مسلما این دوگانه انتشار سریع فیلم‌ها به‌صورت آنلاین یا تعویق زمان نمایش عمومی، بحث اصلی و روز در اتاق فکر اکثر استودیوهای سینمایی است. نکته غیرقابل کتمان این است که قطعا در مقایسه با گذشته، کفه ترازو بیشتر به سمت پلتفرم‌های آنلاین و نمایش خانگی سنگینی خواهد کرد؛ چراکه بعد از پایان بحران کرونا در چند ماه آینده، بعید نیست که هم فعالیت‌های اجتماعی کاهش چشمگیری پیدا کند و هم تعداد کاربران پلتفرم‌های آنلاین رشد قابل‌توجه. درنتیجه، کاهش ظرفیت نمایش در سالن‌های سینما و افزایش قدرت VODها ناگزیر خواهد بود و چه‌بسا بحران کرونا به این روند شتاب بیشتری هم ببخشد.
بازگشت به صحنه
از بحث پخش که بگذریم، بحران تولید به یک اندازه استودیوها و شبکه‌ها را درگیر کرده. در حال حاضر ضبط تمام فیلم‌ها و سریال‌ها متوقف شده و بعید است که به این زودی هم از سر گرفته شود. احتمالا در صورت مهار سرعت شیوع بیماری طی یک ماه آینده، مرحله اول بحران پشت سر گذاشته می‌شود و بعد از آن تولیدات سینمایی و تلویزیونی به‌صورت کاملا کنترل‌شده و ایمن ادامه پیدا خواهد کرد. این تاخیر یک تا دوماهه، جدا از بحث اکران که پیش‌تر به آن پرداخته شد، در درجه اول جداول پخش شبکه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما تکلیف پروژه‌هایی که در آستانه تولید یا پیش‌تولید قرار داشتند چه خواهد شد؟ پروژه‌های بزرگ را خطر چندانی تهدید نمی‌کند اما ضرر چند ماه تعطیلی سینماها ممکن است تعدادی از پروژه‌های کوچکتر را تحت تاثیر قرار دهد و شاهد تعویق زمان تولید آن‌ها باشیم.
جشن‌ها و جشنواره‌ها
مهم‌ترین رویداد سینمایی پیش‌رو، جشنواره فیلم کن است که احتمال لغو آن به‌مراتب بیشتر از برگزاری خواهد بود. رویدادهای مهم سینمایی و سرگرمی دیگری هم داریم که قرار بود در هفته‌ها و ماه‌های آینده برگزار شوند اما فعلا لغو شده‌اند. با این حساب، باید دید که تا زمان برگزاری جشنواره ونیز و جشنواره تورنتو در روزهای پایانی تابستان، شرایط به حالت طبیعی نزدیک شده یا نه. در صورت برگزاری این رویداد دیگر با جرئت می‌توان گفت که فصل جوایز طبق روال به‌کار خود ادامه می‌دهد و شاید اکران دیرهنگام تعدادی از بلاک‌باسترها در پاییز، روی سلیقه محافل سینمایی هم تاثیر بگذارد. اما اگر خبری از شیر طلایی و دیگر رویدادهای مهم سینمایی نباشد، که محل اصلی برای ارائه و درخشش آثار جدید سینمایی هستند، احتمالا کسادی بازار سینما و پیامدهای شیوع کرونا، گلدن گلوب و اسکار را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.
سینمای ایران
آنچه که تا به اینجا موردبحث قرار گرفت درباره صنعت سینما در سطح جهان بود که فراتر از هالیوود، اروپا و آسیا را هم در برمی‌گیرد. گرچه به‌صورت کلی، سازوکارها و بحران سینمای ایران هم خارج از سینمای جهان نیست، اوضاع در ایران کمی سخت و پیچیده‌تر است؛ چون سینما نه کاملا وابسته به اقتصاد دولتی است و نه کاملا محصول اقتصاد مستقل خصوصی و فراتر از آن، پیش از شیوع کرونا هم سینمای ایران از نظر اقتصادی وضعیت کاملا به‌سامانی نداشت و نیازمند ورود سرمایه‌های جدید و خارج از چرخه فعلی تولید و پخش بود.
تولیدات سینمایی فعلا متوقف شده و سینماها نیز تعطیل‌اند. احتمالا این روند تا نیمه یا شاید اواخر بهار ادامه داشته باشد که درنتیجه آن، یک‌چهارم از ظرفیت کلی اکران در سینمای ایران سوخته و آثار در صف انتظار اکران و در آستانه تولید برای ماه‌های باقیمانده رقابت سختی خواهند داشت که مسلما در این میان فیلم‌های زیادی قربانی خواهند شد. همین مسئله، کار شورای پروانه ساخت و پروانه نمایش را دشوار می‌کند و شاید با محدودیت و سهمیه‌بندی در هر دو بخش مواجه شویم. علاوه بر این، باید کاهش قدرت ریسک سرمایه‌گذاران را هم در نظر گرفت.
بر این اساس، راه چاره سینمای ایران هم چندان دور از صنعت سرگرمی در تمام دنیا نیست: اتکای بیشتر به نمایش خانگی و انتشار نسخه آنلاین. علاوه بر نمایش فیلم‌ها به‌صورت آنلاین، احتمالا در ماه‌های آینده تقاضای تولید محصولات نمایشی برای پلتفرم‌های آنلاین از سوی تولیدکنندگان سینما بیشتر خواهد شد و این امر می‌تواند به تغییرات اساسی در ساختار سینمای ایران منجر شود. پس فعلا باید منتظر باشیم و ببینیم که داستان در فصل‌های بعدی سریال پر از استرس کرونا چگونه پیش خواهد رفت!
