خاطرات خانه متروک

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری حوزه هنری، مراسم افتتاحیه اكران دانشجویی فیلم مستند «خاطرات خانه متروك» از محصولات مركز مستند حوزه هنری به بهانه صدمین سالگرد جنگ جهانی اول با حضور محسن یزدی تهیه كننده این مستند و مدیر مركز مستند حوزه هنری، سیروس سعدوندیان تاریخ دان و مدیر پژوهش این مستند و كاوه بیات استاد تاریخ، عصر دیروز سوم اسفندماه در تالار فردوسی دانشكده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.

كاوه بیات، پژوهشگر و استاد تاریخ، در نشست نقد و بررسی مستند «خاطرات خانه متروك» گفت: قطعا بیان كل وجوه متنوع یك دوره تاریخی در یك اثر مستند ممكن نیست، اما به نظر من می شد در این اثر با كاستن از غلظت برخی از بخش ها جا را برای بیان مسائلی كه در مستند «خاطرات خانه متروك» مورد پرداخت قرار نگرفته باز كرد.
وی با بیان برخی از اتقاقات و رویدادها كه در دوره تاریخی وقوع جنگ جهانی اول در ایران اتفاق افتاده و مستند «خاطرات خانه متروك» به آن ها نپرداخته است اظهار كرد: یكی از مهم ترین اتفاقاتی كه در این مستند مغفول مانده است، موضوع مهاجرت است كه خوب بود به آن اشاره می شد. یا مثلا مبارزات خوزستان و كرمانشاه و... هم در این مستند مورد پرداخت قرار نگرفته است و پرداخت به آن ها می توانست جامعیت این اثر را بیشتر كند.
این استاد تاریخ و پژوهشگر تاریخ معاصر گفت: یكی از مشكلات دوره كنونی در بازبینی های تاریخ معاصر این است كه در عموم این بازبینی ها یك نوع محوریت ویژه برای روحانیت در نظر گرفته می شود و نقش چهره های تاثیرگذار غیرروحانی نادیده گرفته می شود. این اتفاق تا حدی در «خاطرات خانه متروك» دیده می شود؛ از جمله در روایت مبارزه مردم خوی كه به جز دو روحانی این شهر چهره های دیگری هم نقش اساسی داشتند كه به آن پرداخته نشده است.
بیات افزود: همچنین تسلط نوعی بیگانه ستیزی فراگیر در بازبینی تاریخ معاصر از جمله مشكلات بازخوانی های ما از تاریخ است. مثلا در آن دوره تاریخی آمریكا هنوز جایگاه یك دشمن برای ایران را نداشته و این طبیعی است كه در آن دوران بتواند در بحرانی كه به واسطه كشورهای انگلیس و روسیه برای ایران ایجاد شده نقش یك نیروی سوم را بازی كند و تقریبا بی طرف قلمداد شود، اما تسلط نگاه بیگانه ستیز كنونی ما امكان دیدن آمریكا به عنوان نیروی بیرون از قائله را نمی دهد.
وی اظهار كرد: نگاه حاكم بر فیلم مستند «خاطرات خانه متروك» اندكی تیره و تاریك است؛ درست است كه ایران در آن برهه گرفتار چیرگی روسیه و انگلیس شد و این از پیشامدهای جنگ بین المللی اول بوده است و تجربه آن برای ایران هولناك بوده است، اما همین جنگ باعث شد كه یك نیرویی از دل این جنگ بیرون بیاید و مردم را به نوعی بیدار كند و تا حدی به آن ها اتحاد و سرزندگی اجتماعی ببخشد. از این نظر واقعه جنگ جهانی ایرانی در ایران واجد برخی خوش یمنی ها هم بود كه باعث شد بعدها ایران از ورطه نابودی نجات پیدا كند
این پژوهشگر تاریخ معاصر اظهار كرد: با همه این ها به طور كلی باید بگویم كه «خاطرات خانه متروك» اثر معتدلی است و با همه نقص ها و كمبودهایی كه در تصویر و آرشیو مستند آن دوره وجود داشته و سازندگان مجبور بودند تصاویر را بازسازی كنند، فیلم جذاب و دلنشینی شده است.
بیات در پایان افزود: جذاب و دلنشین درآوردن آثاری مستند بدون تصاویر اصلی كار كمی نیست و باید بگویم كه دست اندركاران ساخت مستند «خاطرات خانه متروك» در كار خود موفق بوده اند.
منبع: hhnews.ir

فیلم مستند «خاطرات خانه متروک» تازه ترین ساخته مهدی فارسی به تهیه کنندگی محسن یزدی، یکی از آثار برگزیده ششمین دوره جشنواره فیلم عمار است که به سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز راه یافت. این فیلم مستند برای نخستین بار به روایت وقایع منتهی به قحطی بزرگ ایران در دوران جنگ جهانی اول می پردازد. سال های دهه 1290 هجری شمسی، مطابق با آخرین سال های سلسله قاجار که سرزمین ما محل تاخت و تاز نیروهای انگلیسی، عثمانی و روسیه می شود صدها هزار ایرانی جان خود را از دست می دهند.
«خاطرات خانه متروک» یک فیلم مستند تاریخی است که براساس اسناد، وقایع یک قرن قبل کشورمان را روایت می کند. مستند تاریخی، یکی از دشوارترین انواع فیلم مستند است. چون در این نوع فیلم ها درباره موضوعاتی بحث می شود که ده ها و صدها سال از وقوع آن ها گذشته است. به همین دلیل هم معمولا سازندگان فیلم های مستند تاریخی برای تحلیل موضوع مدنظر خود، سراغ کارشناسان تاریخ می روند و از صحبت های آن ها استفاده می کنند. اما جالب است که در مستند «خاطرات خانه متروک» هیچ مصاحبه ای دیده نمی شود. آنچه به این اثر، شخصیتی ممتاز و متمایز داده این است که کل آن را اسناد دربر گرفته است. به طوری که طی 80 دقیقه زمان فیلم، صدها عکس کمتر دیده شده و فیلم های آرشیوی به جا مانده از حوادث مورد بحث در فیلم به نمایش در می آید. استفاده از نوشته ها، نامه ها و خاطرات مقامات و شخصیت ها نیز بار اسنادی فیلم را افزایش داده است.
این مستند به یکی از مهم ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران می پردازد. دوره ای ملتهب و دهشتناک، اما کمتر گفته شده که بازخوانی آن در این فیلم، می تواند برای شرایط کنونی نیز روشنگر و راهنما باشد. دورانی که می توان آن را زمانه تحمیل تحقیر و فلاکت به ایرانی ها از سوی بیگانگان دانست. متأسفانه بسیاری از افرادی که مسئولیت گفتن و بازگفتن برهه های مهم تاریخی این سرزمین را دارند، به ویژه روشنفکران و هنرمندان، به خاطر دلبستگی ها و وابستگی های خاص خود به همان هایی که عامل تحقیر ایران بودند، حاضر به سخن گفتن نیستند. این مسئولیت، امروز بر دوش هنرمندان نوخاسته و جوانی همچون مهدی فارسی است تا آزاد از هر گونه تقید و وابستگی به آن سوی مرزها، با ساخت آثاری چون «خاطرات خانه متروک» این سکوت را در هم شکنند؛ مردم را نسبت به گذشته خود آگاه کنند و جلوی تکرار تاریخ را بگیرند. آری! تاریخ، تنها مرور گذشته نیست. تاریخ، فراتر از قصه و حکایت است. گفتن و نوشتن و نمایش تاریخ، یعنی ساختن حال و آینده. ملتی که تاریخ و گذشته خود را به خوبی نشناسد، بدون تردید دچار بحران های پی در پی خواهد شد. اهمیت آثاری چون «خاطرات خانه متروک» هم به خاطر این است که گوشه هایی از تاریخ را ترسیم می کنند که امروز نیز امکان وقوع دوباره آن ها هست.
مستند «خاطرات خانه متروک» دقیقا به مسائلی می پردازد که مسئله امروز ما هستند. مسائلی چون نفوذ قدرت های بیگانه، مذاکره، تفرقه، اتحاد، جنگ، خلع سلاح و تحریم اقتصادی. به طور مثال در بخشی از فیلم روایت می شود که در دوران مبارزات استعماری مردم بوشهر به رهبری رئیسعلی دلواری، مستر چیک انگلیسی وقتی دید از راه نظامی نمی تواند بر مردم جنوب غلبه کند و دائم تلفات می دهد، از راه انسداد اقتصادی (بستن مبادی ورود کالا) و ایجاد آشوب و بلوا در میان مردم سعی کرد تا به اهداف خودش برسد. او در نهایت برای از بین بردن رئیسعلی، یکی از هموطنان خودمان را اجیر می کند تا او را بکشد.
در بخشی از فیلم، ماجرای نامه نمایندگان دولت موقت در سال 1296 به وودرو ویلسون رئیس جمهور وقت آمریکا برای حمایت از حقوق ملت ایران! بازگویی می شود. در این نامه خطاب به رئیس جمهور آمریکا آمده است: «جناب رئیس جمهور آمریکا! اعلامیه جدید جناب عالی راجع به حقوق مقدسه ممالک باالنسبه کوچک و ضعیف امیدواری را در قلب ایرانیان برای آینده خود برانگیخته است. ما از جانب ملت ایران از جنابعالی و ملت نجیب آمریکا ملتمس هستیم که نفوذ یگانه خود را برای بهره مند ساختن ایران از آن حقوق مقدسه که جنابعالی از فرط نوع خواهی شرط لازم صلح پایدار دانسته اید مبذول فرمایید.» خیلی جالب است که جنس و لحن نامه به اظهارات برخی از سیاستمدارهای امروز ما درباره آمریکا شبیه است. و کارگردان مستند به ظرافت، در حین خوانش تلگراف، عکسی را نشان می دهد که در آن یک گله گوسفند در برابر کاخ سفید صف بسته اند!
چند پلان جلوتر ، مخاطب می بیند که یک مسیونر آمریکایی به نام ویلیام شت، پس از مأمور شدن توسط دولت آمریکا به عنوان کنسول آن دولت، چه کشت و کشتاری را علیه مردم ارومیه در اسفند سال 1296 راه می اندازد. پس از مذاکره با این مأمور دولت آمریکا و کنار گذاشته شدن سلاح ها توسط ارومی ها، نه تنها کشتار متوقف نمی شود که افزایش هم می یابد.
«خاطرات خانه متروک» نشان می دهد که در اوج بلاهت دولتمردان ایرانی در برابر قوای بیگانه –روس و ترک و انگلیس- تلخ ترین روزهای تاریخ این کشور رقم می خورد و قحطی بزرگ در ایران ما فراگیر می شود. به همین دلیل هم می توان این اثر را هم جزو آثار تلخ سینمای کشور دانست. اما این تلخی، به خودآگاهی منتهی می شود.
البته در فیلم، نقاط روشنی هم روایت می شود. مثل واقعه خوی و نقش رهایی بخش روحانیان که موجب اتحاد و احیای مردم آن شهر می شوند. و یا ماجرای نهضت جنگل و خیزش میرزا کوچک خان که آغازی خوش و پایانی تلخ داشت. این مستند نشان می دهد که باز هم تفرقه در میان نیروها و نفوذ عوامل وابسته در صفوف مبارزه، یک شکست دیگر را در کارنامه جنبش های مردمی آن دوران ایجاد کرد.
منبع: کیهان