نقد سریال پرونده های بی گناهی | عدالتی ناعادلانه!

سریال پرونده های بی گناهی (با نام اصلی The Innocence Files) محصول جدید کمپانی نت‌فلیکس است. این اثر، در عین سرعت مناسبِ روایت داستان و ارائۀ اطلاعات کافی، چنان هیجان‌انگیز است که می‌توان آن را یکی از بهترین سریال‌های جنایی دربارۀ پرونده‌های واقعی دانست. این مجموعه، با فراتر رفتن از قواعد همیشگی فیلم‌های پلیسی پُرهیجان، تصویری واضح از نقاط ضعف دستگاه قضایی آمریکا به‌دست می‌دهد که به‌خوبی کمک می‌کند ماجرای گرفتار‌شدن افراد بی‌گناه را درک کنیم. این سیستم قضایی ناعادلانه، با متکی‌بودن بر شواهد و مدارک ناقص یا فساد پیش‌روندۀ سیستماتیک، افراد بی‌گناه را سال‌ها در انتظار اجرای حکم اعدام در زندان محبوس می‌کند و خشم و بی‌اعتمادی عمومی را در قبال خود برمی‌انگیزد. این مجموعه، یادآور فیلم «خط آبی باریک» (با نام اصلی The Thin Blue Line) ساختۀ ارول موریس است؛ یکی دیگر از بهترین مستندهایی که دربارۀ بی‌عدالتی‌های دستگاه قضا ساخته شده و موجب تغییر نگرش مردم دربارۀ کل سیستم قضایی بوده است. خوشبختانه این مسیر در سریال «پرونده های بی گناهی» نیز دنبال شده است.

مسیری را که برای ساخت مجموعۀ «پرونده‌های بی‌گناهی» طی شده می‌توان نقطه‌قوت آن دانست. روال این مجموعه تمرکز بر افرادی است که بی‌گناه و به اشتباه مجرم شناخته شده‌اند و بعدها، با اعلام برائت به زندگی عادی خود بازگشته‌اند.

در ساخت مجموعۀ «پرونده های بی گناهی»، به عنوان مبنای اصلی کار، از فعالیت‌های گروه Innocence Project استفاده شده است؛ این گروه برای نجات بی‌گناهانی تلاش می‌کنند که به اشتباه روانۀ زندان شده‌اند. این خط اصلی، سپس به سه شاخه تقسیم می‌شود: مدارک، شاهدان و روند قانونی دادگاه. دربارۀ هر‌یک از این سه مبحث در روال دادرسی سه اپیزود ساخته شده است که برخی از آن‌ها خود یک فیلم بلند به‌حساب می‌آید؛ برای نمونه، اپیزود هفتم را به کارگردانی الکس گینبی خود به‌تنهایی مستندی ۸۱‌دقیقه‌ای است. در قسمت مدارک، که ساختۀ راجر راس ویلیامز و برخی کارگردانان دیگر است، پرونده‌هایی واکاوی می‌شود که در آن‌ها مدارک ناکافی، مستندات قطعی پرونده تلقی شده و به قضات عرضه شده‌اند؛ آن هم درحالی‌که این مدارک ناقص را به‌هیچ‌وجه نمی‌توان از نظر علمی تأیید کرد! در این قسمت، تمرکز اصلی بر پرونده‌ای است که در آن دو کودک به شکلی وحشتناک به قتل رسیده‌اند و کاملاً مشخص است که هر دو جنایت را یک تن انجام داده است. اما با در‌نظر‌گرفتن شواهدی از دو جای گاز‌گرفتگی، دو نفر در این ماجرا مقصر شناخته شده‌اند. این ایده که اثر گاز‌گرفتن مانند اثر انگشت یا DNA می‌تواند به یافتن قاتل منجر شود کاملاً بی‌اساس و نادرست است؛ اما وقتی کارشناسی در دادگاه این ادعا را مطرح می‌کند به‌سادگی می‌تواند قضات را مجاب کند! در سه قسمت ابتدایی، داستان به ماجرای غم‌انگیز مردی مربوط است که به‌درستیِ شهادت دندان‌پزشک خود اصرار می‌ورزد؛ حتی پس از آنکه نادرستی ماجرا به‌وضوح اثبات می‌شود. در این مورد، در واقع، حتی هیچ اثری از گاز‌گرفتگی وجود ندارد که بتوان دربارۀ آن بحث کرد!

فصل چهارم این مجموعه به شاهدان عینی می‌پردازد. در این بخش، توضیح داده می‌شود که تکیه بر شهادت شاهدان عینی در پرونده‌های جنایی تا چه اندازه موجب بروز خطاهای جبران‌ناپذیر دربارۀ افراد بی‌گناه خواهد شد. تماشای فیلم‌هایی با موضوع مسائل حقوقی و دیدن فضای دادگاه این احساس را در عموم مردم ایجاد کرده است که شاهدان عینی، بهترین مدرک در روند پرونده‌ها هستند؛ واقعاً چه مدرکی قدرتمندتر از شاهدی است که متجاوزی را در صحنۀ دادگاه به عموم معرفی می‌کند؟ اما در این بخش، که شامل اپیزودی درخشان، ساختۀ لیز گرباس است، متوجه می‌شویم که آنچه شاهدان بیان می‌کنند تا چه اندازه می‌تواند مبهم و غیردقیق باشد. وقتی به شخصی حمله می‌شود، فرد بیش از آنکه به چهرۀ مهاجم و جزئیات آن توجه کند، به اسلحه‌اش نگاه می‌کند و تمرکزش را بر جنگیدن برای نجات جان خود قرار می‌دهد. در واقع، ثابت شده است که از هر چهار شهادت شاهدان عینی در پرونده‌ها، یک شهادت صحیح نیست و به دلیل همین شهادت‌های احساسی و غلط، افراد بی‌گناه بسیاری هنوز پشت میله‌های زندان هستند. در این قسمت، به‌خوبی نشان داده می‌شود که نباید بر شهادت شاهدان عینی چنان که تصور می‌شود اعتماد کرد و بر اساس آن‌ها، رأی صادر نمود.

فصل بعدی سریال «پرونده های بی گناهی» را می‌توان ناراحت‌کننده‌ترین بخش آن دانست. این بخش دربارۀ مقامات فاسد و مدارک اغراق‌شدۀ آن‌هاست که سبب تغییر مسیر دادگاه شده یا با هدفی خاص و در راستای منافع خود، بر رأی دادگاه تأثیر می‌گذارند. اپیزودهای این بخش نیز با تأکید بر قربانیان و اختصاص‌دادن بیشتر زمان اپیزودها به آن‌ها و کسانی که از این دام‌ها نجات یافته‌اند، بسیار هوشمندانه ساخته شده است. در این بخش، پرونده‌های افرادی مرور می‌شود که خود، قربانیان این بی‌عدالتی قضایی بوده‌اند و زندگی‌شان را در راه استیفای حقوق از‌دست‌رفته‌شان از دست داده‌اند.
مسیری را که برای ساخت مجموعۀ «پرونده‌های بی‌گناهی» طی شده می‌توان نقطه‌قوت آن دانست. روال این مجموعه تمرکز بر افرادی است که بی‌گناه و به اشتباه مجرم شناخته شده‌اند و بعدها، با اعلام برائت به زندگی عادی خود بازگشته‌اند. در عین حال، فیلم از قضات و قربانیان این جنایات نیز غافل نمانده است؛ در این مستند، دادستان‌ها و مأموران پلیس به دلیل اشتباهات پیش‌آمده، برای تحریک احساسات مخاطب، محکوم نمی‌شوند؛ بلکه روند داستان در مواقعی که آن‌ها به اشتباه خود پی می‌برند، نوعی حس همدردی را القا می‌کند. مسلماً، همۀ ما در جامعه شاهد داستان‌های بی‌عدالتی بوده‌ایم، اما جمع‌آوری این تعداد داستان، در قالب مستندی یکپارچه، با دقت فراوان و استناد به جزئیاتِ مدارک، کاری بزرگ است که نه‌تنها داستانی جذاب برای مخاطب به‌شمار می‌آید، کل سیستم دادرسی را نیز به چالش می‌کشد.

سریال پرونده های بی گناهی چه پیامی دارد؟

پیام مهم این مستند آن است که محکومیت ناحق، تنها به یک فرد آسیب نمی‌رساند، بلکه قربانیان جنایات نیز از گرفتار نشدن مجرم واقعی و تأخیر در اجرای عدالت عذاب می‌کشند. در حقیقت، عزیزان و خانوادۀ فرد بی‌گناهی که به اشتباه به زندان افتاده نیز گرفتار آسیب‌های جدی خواهند شد. فراتر از همه، این اتفاق به مجرم اصلی فرصت می‌دهد آزادانه به جنایات خود ادامه دهد و جامعه را هرچه بیشتر در معرض خطر و آسیب قرار دهد؛ برای نمونه، در اپیزود اول، اگر دربارۀ محل گازگرفتگی به شواهد و مدارک نادرست بسنده نمی‌شد، جنایت دوم هرگز رخ نمی‌داد و قاتل پیش از آن به دام می‌افتاد.
نکتۀ مهم دربارۀ فیلم‌سازی در حوزۀ مستند آن است که این فیلم‌ها در کُنه خود قدرت و توانایی ایجاد تغییر دارند. بنابراین، می‌توان امیدوار بود که وجدان عمومی جامعه، با دیدن مجموعۀ «پرونده‌های بی‌گناهی»، برای تغییر اوضاع تلاش کند، با شواهد ظاهراً علمی، اما بی‌اساس مقابله نماید و به پرونده‌سازی‌ها و حضور افراد نالایق و بی‌کفایت در مسند امور پایان دهد. این مجموعه می‌تواند کمکی به گروه Innocence Project باشد تا با قدرت بیشتری پرونده‌های این‌چنینی را دنبال کنند و به صدها انسان بی‌گناهی که به دلیل چنین ناداوری‌هایی پشت میله‌های زندان به‌سر می‌برند، زندگی دوباره ببخشند. مجموعۀ «پرونده‌های بی‌گناهی» با جلب‌توجه مردم و سیستم قضایی می‌تواند در کاستن از تعداد پرونده‌های این‌چنینی در آینده مؤثر واقع شود.

این مجموعه نه‌قسمتی پانزدهم آوریل ۲۰۲۰ در نت‌فلیکس به نمایش درمی‌آید، اما شما می‌توانید پیش از آن تریلر سریال مستند «پرونده های بی گناهی» را در فیلیمو شات ببینید: