نگاهی به مستند کیهان : جهان های ممکن
مستند «کیهان : جهان های ممکن» پاسخ به سوالاتی است که شاید بخش اعظمی از مردم حتی از وجودشان هم آگاه نبوده‌اند. سوالاتی مثل اینکه آیا قمرهای مشتری جای مناسبی برای مأوا ابنای بشر است یا نه؟
شیوع بیماری کرونا ضربه مهلکی بود که شیوه زندگی ما انسان‌ها را دچار تغییر اساسی کرد. ویروسی که طبیعت برای ما به وجود آورده، حالا تمام جنبه‌های مختلف زندگی بشر (از سرگرمی تا اقتصاد، از سیاست تا جنگ) را تحت تاثیر خود قرار داده‌است. انسان‌ها شاید برای اولین بار در چند سال اخیر فهمیده‌اند که نیروهایی فراتر از جوامعی که آن‌ها ساخته‌اند وجود دارد و دنیا آنقدرها که تصورش را می‌کردند، زیر سیطره کامل آن‌ها نیست.
در چنین شرایطی و به ویژه با توجه به فرا رسیدن روز جهانی نجوم، دیدن سریال مستند «کیهان : جهان های ممکن» (با عنوان اصلی Cosmos: Possible Worlds) انتخاب بسیار خوبی است. مستندی که در فیلیمو شات قصد معرفی و بررسی آن را داریم.
کسانی که با مستندهای علمی آشنا هستند حتما کارل ساگان و کتاب تاثیرگذارش «کیهان» را می‌شناسند. کتابی که در دهه ۱۹۸۰ به مستندی تلویزیونی بدل شد که بسیاری آن را انقلابی در مستندسازی علمی و دلیل علاقه‌مند شدن خیل عظیمی از نوجوانان آن دوره به نجوم و ستارگان می‌دانند. زبان ساگان همچون یک قصه گوی ماهر و دلنشین بود که جنبه‌های مختلف هستی را با بیانی درخشان و موثر به نمایش می‌گذاشت.
اما در آغاز قرن جدید، نوع جدیدی از علم ستیزی در دنیا به‌راه افتاد. شاید باورتان نشود اما همین‌الان گروه‌هایی اینترنتی وجود دارند که مصرانه معتقدند زمین صاف است! در چنین شرایطی، بازسازی مستند «کیهان» در دستور کار قرار گرفت و «کیهان: ادیسه فضا-زمانی» در سال ۲۰۱۴، با اجرای اخترشناس شهیر آمریکایی نیل دگرس تایسون ساخته شد. اثری با جلوه‌های ویژه چشم‌نواز که تصویری از جایگاه بشر در تاریخ کیهان بود.
چرا باید مستند کرونا ویروس: تشریح‌شده را تماشا کنیم؟ خطر حی و حاضر
این مستند نه‌تنها درباره آن چیزی است که درباره گذشته و آینده کیهان می‌دانیم، بلکه نگاهی خلاقانه دارد به جایگاه انسان در این قصه چند میلیارد ساله.
حالا ادامه این مستند با نام «کیهان : جهان های ممکن» منتشر شده است. این بار مستند نه‌تنها درباره آن چیزی است که درباره گذشته و آینده کیهان می‌دانیم، بلکه نگاهی خلاقانه دارد به جایگاه انسان در این قصه چند میلیارد ساله. هر قسمت این مستند، روایتی درباره تاریخ کیهان است؛ از انفجار بزرگ تا زاده شدن زمین و یا دورانی که زهره سیاره مناسب برای سکونت در منظومه شمسی بود. اما همزمان، تایسون با نمایش بخش‌های مختلفی از تاریخ بشری، نگاهی به افراد موثر تاریخ می‌اندازد که این درک جدید از دنیا را مدیون آن‌ها هستیم. افرادی مانند باروخ اسپینوزا، آلبرت اینشتین و نیکولای واویلوف که هرکدام به نحوی نگاه جدیدی به جهان داشتند و با این نگاه جدید درک ما از کیهان را تحت تاثیر قرار دادند.
علاقه به نجوم و درک ابعاد کیهان از یکسو می‌تواند به عجز و بی‌عملی انسان منجر شود؛ اینکه شما بفهمید نقطه‌ای کوچک و بی‌اهمیت در سیاره زمین هستید خود یک بحران است، اما زمانی که در آسمان شب میلیون‌ها ستاره با فواصل میلیون‌ها سال نوری از زمین را می‌بینید، متوجه می‌شوید که سیاره شما، منظومه شمسی شما و حتی کهکشان شما یکی از میلیون‌هاست، این عجز می‌تواند بسیار بیشتر احساس شود. اما منجمان بزرگ تاریخ و البته خالقان «کیهان»، نگاه دیگری دارند. زمانی زمین هم پر بود از قاره‌های ناشناخته و پرخطر که بشر در مقابلش تنها احساس عجز می‌کرد. اما حالا تمام نقاط این سیاره با وسایل نقلیه ساخته‌ی تخیل بشر، زیر پای اوست و انواع سلاح‌ها و دستاوردهای مهندسی او را در مقابل خطرهای مختلف طبیعی ایمن کرده. بخش اعظمی از مستند «کیهان : جهان های ممکن» به تخیل درباره آینده همین دستاوردها اختصاص دارد؛ از سفینه‌هایی گرفته که با درصد قابل‌توجهی از سرعت نور حرکت می‌کنند تا انسان‌هایی که جاذبه را مانند نیروی الکتریسته رام خود کرده‌اند. حقیقت این است که اجداد ما با انجام دادن ریسک، با چیدن استراتژی و شیوه‌های علمی مانند رصد ستارگان و اختراع قطب‌نما، توانستند زمین را به تسخیر خود دربیاورند. پس چرا ما با همین رویکردها سیاره‌های دیگر، منظومه‌های دیگر و حتی کهکشان‌های دیگر را دور از دسترس می‌دانیم؟
«کیهان : جهان های ممکن» پاسخ به سوالاتی است که شاید بخش اعظمی از مردم حتی از وجودشان هم آگاه نبوده‌اند. سوالاتی مثل اینکه: زمانی که خورشید میلیون‌ها سال بعد به غول بزرگ سرخی بدل می‌شود و زمین را می‌بلعد، آیا قمرهای مشتری جای مناسبی برای مأوا ابنای بشر است یا نه؟ سوالی که شاید الان بیهوده به نظر برسد اما تاریخ نشان داده است که مشکلات بشر ناگهان به سراغ او خواهند آمد و آماده نبودن برای پاسخ دادن به این سوالات می‌تواند به قیمت نابودی بشر تمام شود. به همین دلیل است که به تخیلی از نوع «کیهان» نیاز داریم.
از سوی دیگر، امتیاز دو فصل آخر این سریال، جلوه‌های ویژه چشم‌نواز آن است. جلوه‌های ویژه‌ای که درون سیاه‌چاله‌ها، ابرنواخترها، ستارگان دوقلو و از سویی دیگر درون اتم‌ها و دنیای کوانتوم را برای ما به تصویر می‌کشند. این تصویرهای سحرانگیز شاید دلیلی دیگر برای تماشای «کیهان» و البته علاقه‌مند شدن به حوزه علم و دانش باشند.
تماشای «کیهان : جهان‌های ممکن» از این زاویه نه‌تنها به علاقه‌مندان نجوم و علم، که به همه انسان‌ها قابل توصیه است. این اثر می‌تواند نوجوانان را به علم علاقه‌مند کند و یا مدخلی باشد برای مطالعه کتاب‌های علمی برای بزرگسالان و سالمندانی که ناگهان در دوران کرونا زمان‌های خالی زیادی پیدا کرده‌اند.
پس در روزهای بحرانی مثل این، «کیهان» به ما نشان دهد که جایی که امروز در آن هستیم را مدیون چه چیزی هستیم و سلاحمان در مقابل تمام بحران‌های پیش رو چیست: سلاح تخیل و تجربه‌گرایی علمی. سلاحی که ما را به روزگار امروزمان رسانده و احتمالا در آینده، روزی ما را از این کره خاکی بیرون خواهد برد.
مستند علمی و جذاب «کیهان : جهان های ممکن» با روایت نیل دگراس تایسون هم‌اکنون بر روی فیلیمو قابل تماشاست.
