بررسی دنیای سینمایی مارول و ۶ فاز آن تا سال ۲۰۲۵

«مارول استودیوز» فیلم‌های دنیای سینمایی مارول را در گروه‌هایی عرضه می‌کند که آن‌ها را «گام» یا همان «فاز» (Phase) می‌خواند. ۳ فاز اول روی هم با عنوان «حماسه ابدیت» (The Infinity Saga) شناخته می‌شوند و ۳ فاز بعدی با عنوان «حماسه چندجهانی» (The Multiverse Saga) تازگی معرفی شده‌اند.  این فرنچایز از نظر تجاری بسیار موفق بوده است و در کل، نقدهای مثبتی نیز بر آثارش نوشته شده‌اند. پس طبیعی است که الهام‌بخش سایر استودیوهای سینمایی و تلویزیونی شده باشد تا بکوشند جهان‌های مشترک مشابهی را بنیان بگذارند. علاوه بر این، پارک‌های تفریحی، یک نمایشگاه هنری، برنامه‌های ویژه تلویزیون، کتاب‌های راهنما برای هر فیلم، بازی‌های ویدیویی مرتبط با هم و آگهی‌های بازرگانی مختلفی نیز بر اساس و با الهام از این فرنچایز تولید شده‌اند.

فاز اول دنیای سینمایی مارول | ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲

فاز اول دنیای سینمایی مارول از سال ۲۰۰۸ و با نمایش عمومی فیلم «آیرن من» (Iron Man) آغاز شد و در سال ۲۰۱۲ با اکران «انتقام‌جویان» (The Avengers) به پایان رسید. کوین فایگی تمام فیلم‌های این فاز را (در مواردی به‌طور مشترک) تهیه‌کنندگی کرد. چهار فیلم دیگر این فاز شامل «هالک شگفت‌انگیز» (The Incredible Hulk)، «آیرن من ۲» (Iron Man 2)، «ثور» (Thor) و «کاپیتان آمریکا: اولین انتقام‌جو» (Captain America: The First Avenger) به‌ترتیب محصول سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۱۰، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۱ می‌شود. شش فیلم فاز اول که روی‌هم‌رفته با بودجه‌ای یک میلیارد دلاری ساخته شدند، بیش از ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار در گیشه‌های سراسر جهان فروختند.

ساموئل ال. جکسن با ۵ فیلم به عنوان بازیگر یا با حضورهای کوتاه افتخاری، پررنگ‌ترین حضور را در این فاز دارد؛ اما دیگر بازیگران اصلی فیلم‌های فاز اول، شامل رابرت داونی جونیور، کریس اوانز، مارک رافلو، کریس همزوورث، اسکارلت جوهانسن و جرمی رنر، قراردادهای بازی در فیلم‌های متعددی را امضا کردند.

«مارول استودیوز» ۳ فیلم کوتاه هم در طرح «یک‌دفعه‌ای‌های مارول» (Marvel One-Shots) تهیه کرد تا جهان سینمایی مارول را گسترش دهد. علاوه بر این، برای هر فیلم بلند فاز اول، کتاب‌های مصور و بازی‌های ویدیویی مرتبط یا اقتباسی تولید شدند.

فاز دوم دنیای سینمایی مارول | ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵

این فاز از سال ۲۰۱۳ با اکران «آیرن من ۳» (Iron Man 3) شروع شد و در ۲۰۱۵ با نمایش عمومی «اَنت-من» (Ant-Man) خاتمه یافت. کوین فایگی تهیه‌کننده تمام فیلم‌های فاز دوم هم بود. این شش فیلم که شامل «ثور: دنیای تاریک» (Thor: The Dark World)، «کاپیتان آمریکا: وینتر سولجر» (Captain America: The Winter Soldier)، «نگهبانان کهکشان» (Guardians of the Galaxy) و «انتقام‌جویان: عصر اولتران» (Avengers: Age of Ultron) به‌ترتیب محصول سال‌های ۲۰۱۳، ۲۰۱۴، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ هم می‌شوند، با بودجه‌ای ۱ میلیارد و ۱۷۹ میلیون دلاری تولید شدند و در گیشه به فروش کل ۵ میلیارد و ۲۶۹ میلیون دلار دست پیدا کردند.

کریس اوانز بیش‌ترین حضور را در فیلم‌های فاز دوم داشت و در ۴ فیلم بازی کرد یا حضور کوتاهی داشت. «مارول استودیوز» دو فیلم کوتاه دیگر برای طرح «یک‌دفعه‌ای‌های مارول» ساخت و هر یک از ۶ فیلم این فاز، صاحب کتاب‌های مصور مرتبط با خودشان شدند. «آیرن من ۳»، «ثور: دنیای تاریک» و «کاپیتان آمریکا: وینتر سولجر» صاحب بازی‌های ویدیویی خود نیز شدند. به‌علاوه، بازی ویدیویی «انتقام‌جویان لِگو مارول» (Lego Marvel’s Avengers) عرضه شد که از خط داستانی چند فیلم فرنچایز اقتباس کرده است.

فاز سوم جهان سینمایی مارول | ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹

فاز سوم از سال ۲۰۱۶ با اکران فیلم «کاپیتان آمریکا: جنگ داخلی» (Captain America: Civil War) آغاز شد و ۳ سال بعد با نمایش عمومی «اسپایدر-من: دور از خانه» (Spider-Man: Far From Home) تمام شد. باز هم کوین فایگی، تهیه‌کننده اصلی و تنها فردی بود که در ساخت هر یازده فیلم این فاز – واقعا بزرگ – سهیم بود. نُه فیلم دیگر فاز سوم عبارتند از: «دکتر استرنج» (Doctor Strange) محصول ۲۰۱۶، «نگهبانان کهکشان قسمت دوم» (Guardians of the Galaxy Vol. 2)، «اسپایدر-من: بازگشت به خانه» (Spider-Man: Homecoming)، «ثور: رگناروک» (Thor: Ragnarok) هر سه محصول ۲۰۱۷، «بلک پنتر» (Black Panther)، «انتقام‌جویان: جنگ ابدیت» (Avengers: Infinity War)، «انت-من و واسپ» (Ant-Man and the Wasp) هر سه محصول ۲۰۱۸، «کاپیتان مارول» (Captain Marvel) و «انتقام‌جویان: پایان بازی» (Avengers: Endgame) هر دو محصول ۲۰۱۹.

۱۱ فیلم فاز سوم با بودجه تقریبی ۲ میلیارد و ۳۵۰ میلیون دلار تولید شدند و در گیشه به فروش مجموع ۱۳ میلیارد و ۵۰۵ میلیون دست یافتند. «انتقام‌جویان: پایان بازی» پس از اکران توانست برای چند ماه به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینما بدل شود اما اکران دوباره «آواتار» پس از مدتی، دوباره آن را به صدر جدول پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما برد (البته بدون در نظر گرفتن نرخ تورم و به‌روزرسانی فروش فیلم‌های کلاسیک).

کریس اوانز و تام هالند بیش‌ترین حضور را در این فاز داشتند و هر یک در ۵ فیلم از فاز سوم بازی کردند یا در آن‌ها حضور کوتاهی داشتند. «مارول استودیوز» برای این فاز، ۳ فیلم کوتاه از ژانر ماکیومنتری (مستندنما: فیلم‌های داستانی که با شمایل و زیبایی‌شناسی یک فیلم مستند ساخته می‌شوند) تولید کرد که همگی بر «ثور» تمرکز دارند. هر ۱۱ فیلم فاز سوم، صاحب کتاب‌های مصور خودشان شدند.

فاز چهارم جهان سینمایی مارول | ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲

فاز چهارم جهان سینمایی مارول علاوه بر فیلم‌های ابرقهرمانی، سریال‌هایی را هم شامل می‌شود که «مارول استودیوز» بر اساس شخصیت‌های فرعی کتاب‌های مصور مارول تولید می‌کند. به این ترتیب، این اولین فازی است که سریال‌های ابرقهرمانی را هم در بر می‌گیرد که برای پخش از «دیزنی پلاس» ساخته می‌شوند. برای همین بود که فاز چهار با سریال «وانداویژن» (WandaVision) آغاز شد که در ژانویه ۲۰۲۱ عرضه شد. اولین فیلم سینمایی این فاز، «بلک ویدو» (Black Widow) بود که در ماه ژوییه ۲۰۲۱ در سینماها به نمایش درآمد. فاز چهارم با برنامه ویژه تعطیلات «نگهبانان کهکشان» (The Guardians of the Galaxy Holiday Special) در دسامبر ۲۰۲۲ به پایان خواهد رسید. برنامه نمایش آثار فاز چهارم به دلیل شیوع جهانی کرونا چند بار تغییر کرد و با تاخیر همراه شد. کوین فایگی در این فاز نیز در تهیه‌کنندگی تمام فیلم‌ها نقش داشت و یکی از تهیه‌کنندگان اجرایی هر یک از سریال‌ها هم بود.

۶ فیلم دیگر فاز چهارم از این قرارند: «شانگ-چی و افسانه ده حلقه» (Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings)، «ایترنل‌ها» (Eternals) و «اسپایدر-من: راهی به خانه نیست» (Spider-Man: No Way Home) هر ۳ محصول ۲۰۲۱، و «دکتر استرنج در چندجهانی دیوانگی» (Doctor Strange in the Multiverse of Madness)، «ثور: عشق و تندر» (Thor: Love and Thunder) و «بلک پنتر: واکاندا تا ابد» (Black Panther: Wakanda Forever) هر سه محصول ۲۰۲۲.

سریال‌های تلویزیونی فاز چهارم هم پس از «وانداویژن» به این ترتیب ادامه می‌یابند: «فالکون و وینتر سولجر» (The Falcon and the Winter Soldier)، فصل اول «لوکی» (Loki)، فصل اول سریال انیمیشنی «چه می‌شود اگر…؟» (What If…?)، «مون نایت» (Moon Knight)، «میس مارول» (Ms. Marvel) و «شی-هالک: وکیل دادگستری» (She-Hulk: Attorney at Law).

برنامه ویژه هالووین که هنوز عنوانش اعلام نشده است و با حضور گائل گارسیا برنل برپا می‌شود و مجموعه فیلم‌های کوتاهی با عنوان «من گروت هستم» (I Am Groot) با صداپیشگی وین دیزل در نقش گروت (شخصیت درخت در فیلم‌های «نگهبانان کهکشان») از دیگر آثار تولیدی این فاز جهان سینمایی مارول هستند.

فاز پنجم جهان سینمایی مارول | ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴

این فاز تمام تولیدهای مارول استودیوز را در بر می‌گیرد که از ابتدای سال ۲۰۲۳ تا اواسط ۲۰۲۴ به نمایش درآیند؛ و همچون گذشته، «والت دیزنی استودیوز موشن پیکچرز» پخش‌کننده فیلم‌ها خواهد بود و سریال‌های ابرقهرمانی هم در «دیزنی پلاس» عرضه خواهند شد. اولین فیلم فاز پنجم «انت-من و واسپ: شیدایی کوانتومی» (Ant-Man and the Wasp: Quantumania) است که ماه فوریه ۲۰۲۳ روی پرده سینماها می‌رود. اولین سریال هم فصل دوم مجموعه انیمیشنی «چه می‌شود اگر…؟» است که اوایل سال میلادی آینده در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. کوین فایگی همچنان می‌خواهد تهیه‌کننده هر فیلم و تهیه‌کننده اجرایی هر سریال این فاز باشد.

دیگر فیلم‌های فاز پنجم دنیایی سینمایی مارول عبارتند از: «نگهبانان کهکشان قسمت سوم» (Guardians of the Galaxy Vol. 3)، «مارول‌ها» (The Marvels)، «بلید» (Blade)، «کاپیتان آمریکا: نظم دنیای نو» (Captain America: New World Order) و «تاندربولت‌ها» (Thunderbolts)؛ البته فیلم دیگری هم قرار است در فوریه ۲۰۲۴ اکران و به این مجموعه اضافه شود که هنوز عنوانش اعلام نشده است.

باقی سریال‌های تلویزیونی این فاز هم این‌ها هستند: «تهاجم مخفی» (Secret Invasion) با بازی ساموئل ال. جکسن و بن مِندِلسون، «اکو» (Echo) با بازی آلاکوا کاکس، فصل دوم «لوکی» با ایفای نقش تام هیدلستن، «آیرن‌هارت» (Ironheart) با حضور دامینیک تورن، «آگاتا: محفل آشفتگی» (Agatha: Coven of Chaos) با ایفای نقش کاترین هان و «دردویل: تولد دوباره» (Daredevil: Born Again) با حضور چارلی کاکس.

فاز ششم دنیای سینمایی مارول | ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵

این فاز از دنیای سینمایی مارول شامل تمام تولیدهای مارول استودیوز می‌شود که پخش آن‌ها از اواخر ۲۰۲۴ شروع می‌شود و تا ۲۰۲۵ به طول می‌انجامد. پخش‌کننده‌های سینمایی و تلویزیونی همان قبلی‌ها خواهند بود و اولین فیلم فاز ششم، «چهار شگفت‌انگیز» (Fantastic Four) خواهد بود که اکرانش برای ماه نوامبر ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده است. کوین فایگی تهیه‌کنندگی تمام فیلم‌ها و تهیه‌کنندگی اجرایی تمام سریال‌ها را همچنان بر عهده خواهد داشت.

فیلم‌های «انتقام‌جویان: خاندان کانگ» (Avengers: The Kang Dynasty) و «انتقام‌جویان: جنگ‌های مخفی» (Avengers: Secret Wars) هم در این فاز – و احتمالا به عنوان نقطه اوج – عرضه خواهند شد. دو فیلم اعلام‌نشده هم برای اکران در سال ۲۰۲۵ در نظر گرفته شده‌اند که بخشی از این فاز جهان سینمایی مارول به شمار می‌روند.

تاریخچه مارول | یو سی ام چطور شکل گرفت؟

«مارول انترتینمنت» تا سال ۲۰۰۵ به این نتیجه رسیده بود که باید فیلم‌های خودش را به‌طور مستقل تولید کند و به‌واسطه کمپانی «پارامونت پیکچرز» آن‌ها را پخش کند. مارول پیش از آن، چند فیلم ابرقهرمانی را با مشارکت کمپانی‌های «کلمبیا پیکچرز»، «نیو لاین سینما» و… تهیه کرده بود و مثلاً قراردادی هفت‌ساله با کمپانی «فاکس قرن بیستم» داشت. مارول به‌نسبت سود کمی از قراردادهای فروش مجوز اقتباس از آثارش با دیگر استودیوها کسب می‌کرد و می‌خواست پول بیش‌تری به دست بیاورد و از سوی دیگر، کنترل هنری بیش‌تری روی پروژه‌ها و نحوه پخش‌شان داشته باشد.

اَوی آراد، رییس بخش فیلم مارول، از ساخت فیلم‌های اسپایدر-من به کارگردانی سام ریمی در «سونی پیکچرز» راضی بود اما از باقی پروژه‌ها چندان رضایت نداشت. در نتیجه تصمیم گرفت «مارول استودیوز» را شکل دهد که پس از «دریم‌ورکس» اولین استودیوی فیلم‌سازی مستقل مهم در هالیوود می‌شد. کوین فایگی، معاون آراد، متوجه شد که بر خلاف «اسپایدر-من» و «افراد ایکس» (X-Men) که حقوق اقتباس سینمایی‌شان به‌ترتیب به سونی و فاکس واگذار شده بود، مارول هنوز مالک حقوق شخصیت‌های مرکزی «انتقام‌جویان» است. فایگی که خودش را «پسرک طرفدار کتاب‌های مصور» توصیف می‌کند، رویای ساخت جهانی مشترک را در سر می‌پروراند، درست همان کاری که استن لی و جک کربی در اوایل دهه ۱۹۶۰ با کتاب‌های مصورشان کردند.

استودیو برای کسب سرمایه لازم به سراغ کمپانی «مریل لینچ» (بزرگ‌ترین کارگزار مالی جهان) رفت و رقمی ۵۲۵ میلیون دلاری را جذب کرد. طرح مارول، ساخت و نمایش فیلم‌های اختصاصی درباره شخصیت‌های اصلی‌اش و سپس حضور همگی آن‌ها در یک فیلم مشترک بود. آراد از این استراتژی مطمئن نبود اما شهرتش به تامین سرمایه اولیه کمک کرد. با این حال، او یک سال بعد استعفا داد تا کوین فایگی در ۳۳ سالگی و سال ۲۰۰۷، رییس استودیوی مارول شود. «مارول استودیوز» به منظور حفظ تمامیت هنری‌اش، یک هیأت هنری شامل شش نفر آشنا به دانش کتاب‌های مصورش را تشکیل داد: فایگی، لوییز دِاِسپوزیتو (دیگر رییس کمپانی)، دن باکلی (رییس انتشارات)، جو کوئسادا (کارشناس هنری ارشد مارول)، برایان مایکل بندیس (نویسنده) و آلن فاین (رییس «مارول انترتینمنت») که وظیفه نظارت بر کار هیات را هم بر عهده گرفت. فایگی در اصل به پیوستگی روایی و دنیای داستانی مشترک فیلم‌های مارول با عبارت «جهان سینمای مارول» (Marvel Cinema Universe) اشاره می‌کرد که بعدا آن را به «جهان سینمایی مارول» (Marvel Cinematic Universe) تغییر داد. از آن‌جایی که این فرنچایز در سایر رسانه‌ها هم گسترش پیدا کرده است، برخی این عبارت را فقط برای اشاره به فیلم‌های بلند مارول استفاده می‌کنند.

لیست فیلم‌های سینمایی مارول

«مارول استودیوز» تا سپتامبر ۲۰۱۵ با «والت دیزنی استودیوز» یکی شد تا فایگی به جای گزارش دادن به مدیر عامل «مارول انترتینمنت» به آلن هورن رییس «والت دیزنی استودیوز» گزارش کاری خود را بدهد. با وجود این، هیات هنری استودیوی دیزنی دخالت «جزیی» در ساخت فیلم‌های مارول داشته است ولی در خصوص تولیدهای «مارول تِلِویژِن» همفکری می‌کنند و سهم بیش‌تری دارند. تمام تصمیم‌های مهم سینمایی را فایگی، داسپوزیتو و ویکتوریا آلونسو می‌گیرند. در این سال‌ها بود که فایگی اشاره کرد «انتقام‌جویان: پایان بازی» (۲۰۱۹) این فرنچایز را به قبل و بعد از خودش تقسیم خواهد کرد.

فایگی در ژوییه ۲۰۱۸ به مذاکره‌هایی برای بهره‌برداری هرچه بهتر از سرویس پخش مجازی و آنلاین «دیزنی پلاس» اشاره کرد چون آن را بخش مهمی برای کمپانی می‌دانست. در سپتامبر همان سال هم اعلام شد که «مارول استودیوز» در حال کار روی چند سریال کوتاه با تمرکز بر شخصیت‌های فرعی فیلم‌های جهان سینمایی مارول است؛ شخصیت‌هایی که بعید بود روزی صاحب فیلم‌های خودشان شوند. انتظار می‌رفت هر یک از این سریال‌های کوتاه، شش تا هشت قسمت داشته باشند و به جای «مارول تلویژن» به تهیه‌کنندگی «مارول استودیوز» ساخته شوند و خود فایگی دستی در تولید هر یک از این سریال‌ها هم داشته باشد. او درباره ساخت این سریال‌ها گفت: «هدف ما روایت داستان‌هایی است که نمی‌توانیم در قالب تجربه سینمایی آن‌ها را روایت کنیم چون قالب روایی طولانی‌تری را طلب می‌کنند.» او در ضمن اضافه کرد که دیزنی از وی خواسته است که این سریال‌ها هر کسی در «مارول استودیوز» را از نظر خلاقه به وجد بیاورد تا آن‌ها بتوانند با رسانه جدیدشان و دور انداختن قواعد ساختاری و قالبی، خودی نشان بدهند و حرفی برای گفتن داشته باشند.

کوین فایگی در ماه آوریل ۲۰۲۲ هم اعلام کرد که او و «مارول استودیوز» در حال بحث و برنامه‌ریزی برای ساخت فیلم‌های جهان سینمایی مارول در ده سال آینده هستند. در ماه ژوییه نیز فایگی اسامی بعضی از فیلم‌ها و سریال‌های فازهای پنجم و ششم را در رویداد «کامیک-کان سن دیئگو» اعلام و فاش کرد که سه فاز بعدی، روی هم با عنوان «حماسه چندجهانی» شناخته خواهند شد. او توضیح داد که «مارول استودیوز» در جریان توسعه فاز چهارم به این نتیجه رسید که فازهای تازه باید متفاوت از سه فاز اول باشند و پروژه‌های بیش‌تری را در مدت زمانی کوتاه‌تر پوشش دهند. این تصمیم حاصل «تجربه خلاقه» پایان دادن به فاز سوم با فیلم‌های «انتقام‌جویان: جنگ ابدیت» و «انتقام‌جویان: پایان بازی» هم بود. بنابراین، به جای این‌که هر ده ماه با یک فیلم از سری «انتقام‌جویان» به اوج برسند، تصمیم بر این شد که اوج داستان‌ها و نبرد نهایی در پایان «حماسه چندجهانی» اتفاق بیفتد و همه فیلم‌ها و آثار سه فاز دوم به فیلم‌های «انتقام‌جویان: خاندان کانگ» و «انتقام‌جویان: جنگی‌های مخفی» منتهی شوند.