بام بالا جادوی «دوستت دارم» را به بچه ها یاد می‌دهد

• شکل‌گیری ایده فیلم بام بالا چگونه بود و ضرورت انتخاب این موضوع چه بود؟

سیدجمال سیدحاتمی: نویسنده فیلم بام بالا آقای امیرمحمد عبدی است. من و آقای مفید تهیه‌کننده این فیلم قرار بود کار کودک بسازیم که این موضوع را با آقای عبدی مطرح کردیم و ایشان هم این ایده را پیشنهاد داد. این فیلمنامه، قصه خیلی کودکانه‌ای دارد و فیلمی برای کودکان است نه آن که مثل بعضی از فیلم‌ها بچه‌ها بازیگر آن هستند ولی فیلم برای بزرگسالان است. به همین دلیل ایده فیلمنامه برایم دلنشین بود چرا که مخصوص بچه‌ها بود و کودکان از دیدن آن لذت می‌بردند. این ایده‌ها قبلا هم امتحان پس داده بودند و دلیل مقبولیت آن‌ها هم همین ارتباط مستقیم آن با بچه‌هاست. من پیش از این موضوعات اجتماعی کار کرده بودم و فیلم قبلی من با عنوان لاک قرمز در یک حال و هوای متفاوتی بود و دوست داشتم کار بعدی من شبیه کارهای قبلی‌ام نباشد و بنابراین این تنوع موضوعی و تفاوت فضای کار باعث شد که سراغ ساخت این فیلم بروم.

• این فیلم ما را یاد فیلم پاتال و آرزوهای کوچک می‌اندازد و شباهت‌هایی با این فیلم دیده می‌شود آیا نگاهی هم به این فیلم داشتید؟

شاید شباهت‌هایی با فیلم پاتال و آرزوهای کوچک وجود داشته باشد. این فیلم را آقای مسعود کرامتی کارگردانی کرده بودند و اکنون هم در فیلم بام بالا به عنوان صداپیشه عروسک حضور دارند. با این حال از این جنس فیلم‌ها پیش از این هم در ایران و هم در دیگر کشورهای دنیا ساخته شده است و کاری نیست که تجربه نشده باشد. اما هر زمان که این گونه فیلم‌ها ساخته شده، موضوع آن برای بچه‌های همان دوران تازگی داشته و جذاب بوده است به همین دلیل از این کلیشه فرار نکردیم که چون قبلا کار شده پس ما سراغ آن نرویم. این کلیشه امتحان پس داده بود و می‌شد باز هم روی این موضوع کار کرد.

• در دهه‌های گذشته فیلم‌های خوب و به یاد ماندنی برای کودکان ساخته شد اما چرا سینمای کودک و فیلم‌هایی که برای کودکان است در سالیان اخیر از رونق افتاده و کمتر فیلمسازی سراغ این ژانر می‌رود؟

خیلی وقت است که برای بخش دولتی و همچنین سرمایه‌گذاران شخصی کار کودک در اولویت نیست. زمانی ساخت این آثار با حمایت‌های دولتی همراه بود و به همین دلیل نیز آثار درجه یکی ساخته شد از جمله فیلم‌های دزد عروسک‌ها، الو الو من جوجوام، کلاه قرمزی و … که یک تنوع موضوعی را در سینمای ایران به وجود آورده بودند اما اکنون این تنوع موضوعی کاهش پیدا کرده و همه فیلم‌های ما تقریبا یا اجتماعی و مربوط به طبقه متوسط و رو به پایین جامعه است یا فیلم‌های جنگی و سیاسی. تنوع موضوعی در سینمای ایران آنقدر اندک است که می‌توانید به راحتی تقسیم‌بندی کنید که امسال در چه ژانری فیلم‌ها ساخته شده است. این کمبود تنوع در سینمای کودک هم وجود دارد و با توجه به این که این آثار از هیچ گونه حمایت شخصی ودولتی هم برخوردار نیست، کمتر فیلمسازی سراغ آن می‌رود.

• در دهه‌های گذشته بخشی بزرگی از مخاطبان فیلم‌های کودک و نوجوان دانش‌آموزان مدارس بودند. در حال حاضر آموزش و پرورش چقدر از این فیلم‌ها حمایت می‌کند؟

وقتی قرار است یک فیلم کودک اکران شود باید آموزش و پرورش حمایت کند و دانش‌آموزان را برای دیدن این فیلم‌ها به سینماها ببرند به این دلیل که جامعه هدف و مخاطبان اصلی ما کودکان و دانش‌آموزان مدارس هستند. ما برای فیلم بام بالا خیلی تلاش کردیم که حمایت آموزش و پرورش را داشته باشیم ولی هیچ گونه حمایتی نکردند و زمانی که این حمایت‌ها نباشد، کار کودک ساخته نمی‌شود. چرا باید سرمایه‌گذار سرمایه شخصی خود را برای فیلمی بگذارد که امیدی به دیده شدن آن نیست و برای تبلیغات تلویزیونی آن هم ممکن است که تلویزیون تصمیم بگیرد آنونس آن را پخش نکند چون بودجه این فیلم‌ها به اندازه‌ای نیست که بتوان هزینه تبلیغات آن را به تلویزیون داد. بنابراین وقتی هیچ امیدی به حمایت‌های دولتی نیست، سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان هم سراغ این فیلم‌ها نمی‌روند. در دهه‌های گذشته فیلم‌های کودک به دلیل حمایت‌های دولتی بیشترساخته می‌شدند و حتی برخی سینماها آرم کودک داشتند که مخصوص نمایش فیلم‌های کودک بودند و هر کس می‌خواست فیلم کودک تماشا کند به سراغ این سینماها می‌رفت. اما اکنون اندک فیلم‌های کودک که سرمایه‌گذاران خصوصی دارند لابه‌لای فیلم‌های اجتماعی و کمدی به نمایش درمی‌آید. البته این به جز موارد استثناست که گاهی فیلم‌های کودک با حمایت دولتی و سرمایه کلان از سوی ارگان‌های خاصی تولید می‌شود و فروش آن هم از قبل با حمایت همان ارگان‌ها از پیش تضمین شده است.

• بدون حمایت آموزش و پرورش، میزان فروش بام بالا راضی کننده بود؟

سرمایه گذار فیلم بام بالا بنیاد سینمایی فارابی و بهروز مفید بودند و با وجود آن که آموزش و پرورش هیچ حمایتی از این فیلم نکرد اما فروش خوبی نزدیک به ۵ میلیارد تومان داشت که اگر حمایت آموزش و پرورش را هم داشتیم، فروش بسیار بیشتری می‌توانستیم داشته باشیم.

با توجه به این که بام بالا فیلم بسیار شاد و سرزنده‌ای است، بخشی از آن موزیکال است و برای بچه‌ها و خانواده‌ها حرفی برای گفتن دارد، بسیار به حمایت آموزش و پرورش امیدوار بودیم و فکر می‌کردیم فیلمی می‌سازیم که هم برای بچه‌ها لذت‌بخش است و نکات مفیدی یاد می‌گیرند، هم خودمان را راضی می‌کند و هم آموزش و پرورش موضوع آن را دوست خواهد داشت و نظر آنها را هم تأمین خواهیم کرد اما این طور نبود و به نظر می‌رسید که آموزش و  پرورش این مسائل جزو برنامه‌ها و اهدافش نبود‌ و از فیلمنامه استقبال نکرد.

• سینمای کودک باید جذابیت‌هایی هم برای بزرگترها داشته باشد که بچه ها را همراه خود به سینما ببرند. بام بالا چه اندازه برای بزرگترها جذابیت داشت؟

فیلم بام بالا این پتانسیل را داشت که بدون حمایت آموزش و پرورش و بدون حضور دانش‌آموزان مدارس این مقدار فروش داشته باشد و این نشان می‌دهد که خانواده‌ها فیلم را دوست داشتند و بازخوردهایی که وجود داشت نشان می‌داد که فیلم هم برای بچه‌ها و هم برای بزرگترهایشان جذابیت داشته است.

• در طراحی شخصیت عروسکی این فیلم چطور عمل کردید آیا به سلیقه کودکان امروز هم توجه داشتید ؟

طراح عروسک بام بالا خانم مرضیه محبوب بودند که برای طراحی این شخصیت بسیار با هم گفتگو کردیم و چندین بار اتود زدیم تا به نتیجه نهایی رسیدیم.  کارکتر اصلی ما یک پیرمرد است که می‌خواستیم شبیه هیچ  پیرمرد عروسکی دیگری که تاکنون ساخته شده است، نباشد و همچنین رنگ و لعابی داشته باشد که بچه‌ها دوست داشته باشند. این که عروسک بام بالا شبیه هیچ پیرمردی دیگری نبود، خودش یک ویژگی شد و زمانی که عروسک را به بچه‌ها نشان دادیم و مطمئن شدیم که همه آن را دوست دارند، عروسک نهایی ساخته شد.

• بازخوردها مخاطبان کودک و بزرگسال چگونه بوده است؟

فیلم بام بالا در جشنواره کودک و نوجوان جایزه تماشاگران کودک را علاوه بر جوایز دیگر به دست آورد که این جذاب‌ترین جایزه‌ای بود که من و آقای مفید تهیه‌کننده فیلم گرفتیم و این جایزه خیال ما را راحت کرد چرا که نشان داد بچه‌ها به عنوان مخاطبان اصلی این فیلم به خوبی با آن ارتباط برقرار کرده‌اند و آن را دوست داشته‌اند. در زمان اکران هم بازخوردها نشان داد که همه کسانی که فیلم را تماشا کردند، فیلم را دوست داشتند و هیچ کس ناراضی از سالن سینما بیرون نرفت و حتی بسیاری از بچه‌ها فیلم را چندین بار دیده بودند.

• فکر می کنید چرا آموزش و پرورش از این فیلم حمایت نکرد؟ نکته خاصی در فیلم شما بود که خوشایند آنها نبود؟

می‌توانم بگویم نه تنها آموزش و پرورش حمایتی از این فیلم نکرد بلکه انگار مورد غضب واقع شد. فیلمی که برای کودکان بسیار جذاب است و منتخب بچه‌ها بوده است، این طور نسبت به آن بی‌توجهی کردند. عروسک بام بالا در این فیلم برای جادو کردن جمله‌ای را به کار می‌برد که این جمله به نظر من می‌تواند برای بچه‌ها مفید باشد. وقتی بام بالا جمله دوستت دارم را استفاده می‌کند، جادو اتفاق می‌افتد و بچه‌ها جادوی جمله دوستت دارم را می‌بینند و یاد می‌گیرند که این جمله را در زندگی خود به کار ببرند و فکر می‌کنم آموزش و پرورش این بخش از فیلم را دوست نداشت.

• ساخت این فیلم چه تجربیاتی برای شما به همراه داشت آیا باز هم در کارهای بعدی سراغ ساخت فیلم کودک می‌روید؟

فیلم کودک باید فیلمنامه جذاب برای کودکان دهه نودی داشته باشد. یعنی نباید به این فکر کرد که با سلایق خودمان که مربوط به دهه شصت و هفتاد است، سراغ ساخت فیلم برای کودکان امروز برویم. بسیاری از فیلم‌های کودک به همین دلیل در گیشه شکست می‌خورند چون به روز نیستند و با سلایق بچه‌های امروز همخوانی ندارد. حتی بازیگران کودک در سینما فقط در یک دوره زمانی دو ساله می‌توانند بازیگر کودک باشند، بعد از آن بزرگتر می‌شوند و باید جایشان را به بازیگران جدید بدهند. فیلم کودک هم همین طوراست شاید همین فیلم بام بالا که برای کودکان امروز جذاب بوده است، هفت سال دیگر جذاب نباشد، چون نسل کودک عوض شده است.

• بازیگران این فیلم را چطور انتخاب کردید؟

ساخت فیلم کودک در مجموع کار بسیار سختی است و فیلم بام بالا علاوه بر این‌ها در دوران کرونا ساخته شد که این هم کار ما را سخت‌تر می‌کرد. خانم حمیده مقدسی برای انتخاب بازیگران این فیلم زحمت بسیاری کشید تا توانست این بچه‌ها را پیدا کند و سروکله زدن با تعداد زیادی از بچه‌ها برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب کار را سخت‌تر می‌کند و برای همین رغبت برای تولید این آثار کمتر است. بازیگران این فیلم در دورانی که مدارس به دلیل کرونا تعطیل شده و مجازی بود، از طریق مراجعه به آموزشگاه‌های زبان، ورزشگاه‌ها و مراکز دیگری که محل تجمع بچه‌ها بود یا از طریق فراخوان و تست دادن انتخاب شدند که این مسئله پروسه پیش تولید فیلم را طولانی‌تر کرد. بچه‌های فیلم بام بالا به جز خانم علی‌پور که تجربه بازیگری داشت، بقیه برای اولین بار در این فیلم بازی کردند.

• نکته آخر؟

ساخت فیلم کودک یک همت جمعی می‌طلبد و باید ارگان‌های دولتی از جمله وزارت ارشاد امکانات مالی در اختیار تهیه‌کننده‌ها قرار دهد، سخت‌گیری‌ها و ممیزی‌ها را نسبت به این آثار کاهش دهند و دست فیلمساز را در  انتخاب موضوع و خلق اثر باز بگذارند و آموزش و پرورش هم حمایت لازم را انجام دهد تا سینمای کودک سرپا بماند. در حال حاضر فیلم‌های جذابی در هالیوود و سینمای دنیا ساخته شده و یا در حال تولید است که فرهنگشان را به کودکان دیگر سرزمین‌ها منتقل می‌کنند. گاهی فکر می‌کنم که دولتمردان ما از این موضوع جا مانده‌اند و حواسشان نیست که موضوعات فرهنگی را باید از طریق سینما و تئاتر به بچه‌های سرزمین خودمان منتقل کنیم تا در دامان دیگر فرهنگ‌ها نیفتند. باید حمایت‌های مالی از ساخت آثار کودک صورت بگیرد تا آثار درجه یک و مورد علاقه کودکان‌مان ساخته شود تا به جای انتخاب انیمیشن‌های پر زرق و برق که با پول کلان ساخته شده است، فیلم‌های ایرانی را انتخاب کنند. فیلم‌ها و انیمیشن‌های غربی قاپ بچه‌های ما را به لحاظ فرهنگی می‌دزدند ولی ما این توانایی را در سینمای ایران داریم که اجازه ندهیم این اتفاق بیفتد.