بر مدارِ مادر

اتفاق به مراتب عجیب و غریب‌تر از ویژگی‌های موسیقی «خانواده فیبلمن» این بود که خبر آمد جان ویلیامز بعد از عمری ساختن موسیقی فیلم‌های اسپیلبرگ، احتمالا دیگر برای سینما آهنگسازی نخواهد کرد. از آن خبرها بود که غمی به غم‌های آدمیان و عشاق سینما و موسیقی اضافه می‌کرد. فکرش را بکنید در حالیکه دارید آخرین ساخته اتوبیوگرافیکال اسپیلبرگ را می‌بینید و به رنجی که کشیده تا به این قله در هالیوود برسد فکر می‌کنید و همزمان از موسیقی ویلیامز لذت می‌برید، به این هم فکر کنید که دیگر قرار نیست نواهای جادویی آهنگساز‌ای تی و فهرست شیندلر و آرواره‌ها خاموش شود.

معرفی و نقد فیلم خانواده فیبلمن

همینطور که در حال غم خوردن هستید، ویلیامز می‌آید وسط و اجازه نمی‌دهد ماجرا بیشتر از این ادامه پیدا کند. اعلام رسمی می‌کند که برای همیشه ممکن است بازنشسته شود اما نه برای اسپیلبرگ که بیش از ۳۰ فیلم با هم کار کرده‌اند و ۵۰ سال آزگار است که این داستان بین این ۲ بزرگوار ادامه دارد. اسپیلبرگ هم از آنطرف اعلام می‌کند که نه تنها نمی‌تواند بدون ویلیامز فیلم‌هایش را تصور کند بلکه تصمیم دارد تا توسط کمپانی‌اش «امبلین تلویژن» مستند زندگی‌نامه جان ویلیامز را هم بسازد و کارگردانی آن را هم به «لورنت بوزرو» بسپرد که تاکنون ساخت چند اثر مستند و فیلم پشت صحنه صدها فیلم از جمله آثار خود اسپیلبرگ را هم بر عهده داشته است.

خب حالا که اینها را فهمیدیم و خیالمان راحت شد از ماندن ویلیامز در جهان اسپیلبرگ برویم مستقیم سراغ موسیقی خانواده فیبلمن. موسیقی این فیلم طبیعتا همچنان که خود فیلم می‌طلبد از جنس یک درام خانوادگی است که گهگاه رنگ رویا و در جاهایی رنگ توهم به خود می‌گیرد. ویلیامز هم از همین حس و حال برای موسیقی‌هایش استفاده کرده است. او اگرچه تنها ۲۲ دقیقه برای کل فیلم موسیقی نوشته است اما چنان استادانه از موسیقی‌های دیگر لابلای کار خودش استفاده کرده که انگار تمام فیلم را آهنگسازی کرده است.

داستان «خانواده فیبلمن» همانقدر که به داستان دستیابی به رویای سینماگر شدن پسر خانواده می‌پردازد، به همان اندازه هم به زندگی عجیب و غریب مادر خانواده و احوالات نادر او برمی‌گردد. مادر خانواده زنی است که سالیان سال آواز می‌خوانده ساز می‌زده و می‌رقصیده و حالا در حصار زندگی خانوادگی، فرزندان، شهر جدید و عشق جدید گیر کرده است. مادری که هر از گاهی دستی به پیانو می‌برد و گاه پیش می‌آید که در سفر کمپی که می‌روند از حال خود بیخود شده و زیر نور روشن چراغ ماشین دست‌افشانی می‌کند. برای احوالات او موسیقی‌هایی که خود می‌نوازد به صورتی ادامه دار استفاده شده است. موسیقی‌های کلاسیکی از باخ، هایدن، کلمنتی و… که همه آن‌ها تنها با ساز پیانو که ساز اصلی مادر است و چندین بار در فیلم نواخته می‌شود آمده است. همین استفاده از موسیقی‌های کلاسیک، موسیقی‌های ساخته شده توسط ویلیامز را هم در همین حس و حال نگه‌داشته‌اند و حسی که نهایتا از موسیقی او بر روی فیلم گرفته می‌شود هم یک موسیقی وزین، ارکسترال با تونالیته کلاسیک است. تمامی پیانوهای فیلم را ووآن پیرس مارتین، پیانیست اصلی ارکستر فیلارمونیک لس‌آنجلس نواخته که تکنوازی‌های پیانو‌اش شهره است.

ویلیامز به اعتقاد بسیاری از منتقدان یکی از تکنیکی‌ترین موسیقی‌هایش را برای «خانواده فیبلمن» نوشته است انگار ادای دینی را که تمام این سال‌ها دوست داشته به شخص استیون ابراز کند را در حال خوش این موسیقی آورده است. موسیقی ویلیامز در آخرین ساخته اسپیلبرگ قلب تپنده خانواده است، انگار مادری است که حالا کم کم قصد جدایی از خانواده را کرده اما همچنان بودنش و حتی نبودنش بیشترین تاثیرگذاری را دارد. داستان میتزی، مادر خانواده به موسیقی گره خورده است، ویلیامز هم همین ربط معنادار را تبدیل کرده است به درونمایه اصلی موسیقی‌اش. همین شده که روح موسیقی ویلیامز گره خورده است به احوالاتی حول و حوش مادر و تاثیر مستقیم او بر خانواده. حتی احوالات سمی پسر خانواده که تلاش برای فیلمسازی دارد و به نوعی شخصیتش بر پایه شخصیت خود اسپیلبرگ نوشته و ساخته شده است هم تحت تاثیر مادر است. بنابراین موسیقی‌ای که برای او و شخصیتش هم استفاده می‌شود با اینکه سرحال‌تر و شاداب‌تر است اما در همان حال و هوای دراماتیک-کلاسیک باقی می‌ماند.

یکی از بیادماندنی‌ترین لحظات موسیقی «خانواده فیبلمن» قطعه دوئت گیتار و پیانو «مادر و پسر» است. ویلیامز برای سمی صدای گیتار را در نظر گرفته و برای مادر پیانو را. همراهی این ۲ شخصیت اصلی، تنش‌های میان این ۲، فاش شدن راز مادر در فیلم مستند پسر از کمپ، غصه‌های پدر و…همه در ملودی بسیار قوی این قطعه خلاصه شده است. ویلیامز روح لطیف و توانمند اسپیلبرگ را درک کرده و برای شخصیت سمی موسیقی‌ای لطیف نوشته است. خط ملودی «خانواده فیبلمن»، یک خط ملودی آرام و دراماتیک است که میان غم و شادی در حرکت است، آنگونه که داستان زندگی برت (پدر خانواده) و میتزی (مادر خانواده و سم و خواهرهایش میان غم و شادی در نوسان است.

موسیقی متن این فیلم به‌صورت دیجیتال در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۲ توسط شرکت سونی کلاسیک و در فرمت سی‌دی فیزیکی در ۹ دسامبر ۲۰۲۲ منتشر شد. شاید دانستن این نکته هم بد نباشد که ضبط موسیقی این آلبوم در مارس ۲۰۲۲، پس از اجرای کنسرت ویلیامز همراه با فیلارمونیک وین آغاز شد و در ماه ژوئن تصاویری از جلسات ضبط توسط یکی از عوامل فیلم به بیرون منتشر شد که نشان می‌داد آهنگسازی این فیلم در حال انجام است.

این را هم بگوییم که ویلیامز برای پنجاه‌ودومین بار برای ساخت موسیقی «خانواده فیبلمن» نامزد اسکار هم شد که بعد از والت دیزنی دومین شخص جهان با بیشترین نامزدی اسکار است. نامزدی گلدن گلوب را هم داشت که البته جایزه را به بابیلون واگذار کرد. البته برای آهنگسازی که ۲۵ بار جایزه گرمی، هفت بار جایزه بفتا، پنج جایزه اسکار و چهار بار برنده جایزه گلدن گلوب را برنده شده است، بعید می‌دانم بردن یا نبردن چندان تفاوتی داشته باشد آن هم بعد از ۶-۷ دهه حضور فعال و طلایی در سینما.