هشت فیلم به‌یادماندنی با دوبله چنگیز جلیلوند

چنگیز جلیلوند خودشیفتگی خوشایندی داشت. تیتر مصاحبه‌اش با مجله فیلم در همان ویژه‌نامه خواندنی که برگرفته از متن صحبت‌هایش بود، این بود: «من نامبر وان هستم!» از قضا نامبر وان هم بود و باعث شد سینمادوستان ایرانی سال‌ها از نشستن صدای او روی بازی هنرمندانی بزرگ لذت ببرند. تعداد زیادی از فیلم‌هایی که در آن جلیلوند به عنوان صداپیشه حاضر شده از بهترین‌های تاریخ سینما هستند و انتخاب ۸ فیلم از بین آن‌ها سخت است، با این حال این سختی را به جان می‌خریم و به مناسبت سالروز تولد چنگیز جلیلوند، هشت فیلم برتری که او دوبله کرده را به شما معرفی می‌کنیم.

فیلم گربه روی شیروانی داغ | ۱۹۵۸ | Cat On a Hot Tin Roof

اقتباس سینمایی «ریچارد بروکس» از نمایشنامه درخشان «تنسی ویلیامز» به سرعت به یک کلاسیک محبوب تبدیل شد و نظر توامان تماشاچیان و منتقدان سینما را به خودش جلب کرد. فیلم داستان زندگی و چالش‌های مردی به نام «بریک» (پل نیومن) است که به خاطر افسردگی به الکل پناه آورده و با همسر و خانواده‌اش دچار مشکلات متعددی است.

این درام گرم و گیرا، پذیرای یکی از بهترین اجراهای پل نیومن است. مردی که در آستانه میان‌سالی افسرده است، الکلی شده و رابطه‌اش با همسرش به سردی گراییده. جلیلوند در این فیلم که سه بار به فارسی دوبله شده، کامل‌ترین نسخه هنرش را به اجرا گذاشته است. به صوت کشیدن فراز و فرودهای شخصیتی که عموما مست است و صدای شلی دارد کار سختی است که جلیلوند به بهترین شکل از عهده‌اش برآمده.

فیلم اتوبوسی به نام هوس | ۱۹۵۱ | A Streetcar Named Desire

باز هم اقتباسی سینمایی از یکی دیگر از شاهکارهای تنسی ویلیامز! در سال ۱۹۵۱، «الیا کازان» کارگردان جنجالی هالیوودی به سراغ نمایشنامه ویلیامز رفت تا آن را با حضور مارلون براندو و «ویوین لی» به فیلم سینمایی تبدیل کند. فیلم اولین فیلم مهم براندو بود که برایش نامزدی اسکار به ارمغان آورد و باعث شد تا جهان سینما، احتمالا بهترین بازیگر تاریخش را بشناسد.

مارلون براندو در این فیلم در نقش «استنلی کوالسکی» که یک کارگر قمارباز است، شمایلش به عنوان فردی یاغی و ناآرام را از همان اول در سینما تثبیت کرد. مدیر دوبلاژ فیلم با هوشمندی متوجه شد برای نشان دادن این «تخسی» براندو نیاز به صداپیشه‌ای دارد که به اندازه براندو تخس و ساختارشکن باشد و برای همین رفت سراغ جلیلوند و مارلون براندو را به او هدیه داد! مدیر دوبلاژ که بود؟ خود جلیلوند! صداپیشگی او در کنار صداهای جادویی بانوان جاویدنام دوبله ایران «تاجی احمدی» و «ژاله کاظمی»، یکی از بهترین دوبله‌های تاریخ سینمای ایران را شکل داده است.

چهره‌ها از نمای فیلیموشات

فیلم بیلیاردباز | ۱۹۶۱ | The Hustler

مگر می‌شود «ادی خوش‌دست» را بدون صدای جلیلوند تصور کرد؟ باز هم یک شخصیت تخس و پاکباخته و باز هم هنرنمایی جادویی جلیلوند با میکروفن در اتاق تاریک دوبلاژ. «ادی» بیلیاردباز نیمه‌حرفه‌ای است که می‌خواهد با «بشکه» سلطان بیلیارد مسابقه دهد و سرانجام بعد از ۳۶ ساعت بازی، به خاطر غرور و بی‌تجربگی به او می‌بازد و دوباره باید برگردد سراغ بازی با آماتورها.

این فیلم «رابرت راسن» به خاطر مضمون جذابش بلافاصله کالت شد و در ایران آن زمان (که بیلیارد درش محبوب بود) هم به محبوبیت قابل توجهی رسید.

فیلم در بارانداز | ۱۹۵۴ | On The Waterfront

چنگیز جلیلوند فقط در یک فیلم مهم براندو صداپیشه او نبود و دست بر قضا در مهم‌ترین فیلمش، «پدرخوانده»! وگرنه اگر کارنامه پربار براندو را مرور کنید، هرجا فیلم درجه یکی باشد، جلیلوند هم هم‌پای او هست. از جمله در ساخته دیگر الیا کازان که این بار اولین اسکار براندو را برایش به ارمغان آورد.

فیلم درباره «تری مالوی» یک شرخر آس‌وپاس است که در یک شهر بندری، برای رئیس اتحادیه کارگران کارهای نه چندان مسالمت‌آمیزی انجام می‌دهد. در این فیلم بود که جلیلوند به لحن منحصربه‌فردی برای صداپیشگی براندو دست پیدا کرد. صدایی تودماغی و خش‌دار که با حرف زدن خود براندو مو نمی‌زد.

فیلم زنده‌باد زاپاتا | ۱۹۵۲ | Viva Zapata!

شاهکاری دیگر از ترکیب جادویی الیا کازان، مارلون براندو و چنگیز جلیلوند! فیلمنامه را چه کسی نوشته؟ «جان اشتاین‌بک»! داستان شورش «امیلیانو زاپاتا» شورشی و انقلابی مکزیک که در ابتدا با زبان خوش دیکتاتور فاسد کشور را نصحیت می‌کند و وقتی دیکتاتور زیر بار زبان آدمیزاد نرفت، همراه با هم‌قطارهایش علیه او قیام و او را در سالی خونین سرنگون می‌کند.

یک مارلون براندوی شورشی و یک جلیلوند در اوج. عکس‌های خبری زیادی از قیام واقعی زاپاتا علیه «پورفیریو دیاز» وجود داشته و همین عکس‌ها باعث شده بود تا کازان بتواند فضای بصری حقیقی و جذابی در این فیلم انقلابی خلق کند.

فیلم شمال از شمال غربی | ۱۹۵۹ | North by Northwest

فیلم معروف جاسوسی هیچکاک دوبار دوبله شد. دوبله اول آن که بعید است نسخه‌ای ازش موجود باشد مربوط به دورانی است که فیلم‌های ایران در ایتالیا دوبله می‌شدند. گفته می‌شود دوبلور «کری گرانت» در آن نسخه اول احتمالا «منوچهر نادری» بوده. بهرحال فیلم بار دیگر در ایران دوبله شد و این‌بار جلیلوند در نقش فردی صداپیشگی کرد که نه کج‌وکوجه و آس‌وپاس بود و نه یاغی، بلکه یک تبلیغاتچی کت‌وشلواری و مودب بود که کاملا ناخواسته و به‌اشتباه وارد یک ماجرای مرگبار جاسوسی می‌شود!

جلیلوند این بار نشان داد می‌تواند در نقش شخصیت‌های درون‌گراتر و معمولی‌تر هم گویندگی استاندارد و غیرخودنمایانه‌ای داشته باشد.

فیلم کندو | ۱۳۵۴

اوج هنر جلیلوند در دوبله فیلم‌های بهروز وثوقی را باید در ساخته تماشایی مرحوم «فریدون گله» تماشا کنید. دوبله جلیلوند در این فیلم بسیار اغراق‌شده و خودنمایانه به نظر می‌رسد، ولی اتفاقا چنین جنس دوبله‌ای کاملا انگ شخصیت نمایشی و لاف‌زن «ابی»ست!

فیلم درباره اعاده حیثیت کشتی‌گیر سابق ناکامی است که پس از گذراندن حبس به خاطر دله‌دزدی و خلافکاری‌هایی جزئی، به همراه هم‌بندش «آقاحسینی» مجددا وارد پایتخت بی‌رحم می‌شود تا سفری انتحاری را آغاز کند. جلیلوند کاراکتر «خل‌خلی» ابی را عالی در صدایش منعکس کرده. ابی جوری است که هیچکس او را جدی نمی‌گیرد، حتی روسپیان محله‌ای بدنام. اما حالا سر یک شرط‌بندی احمقانه و از سر بی‌عاری در یک قهوه‌خانه، می‌خواهد گذشته پر از ناکامی‌اش را رستگار کند. جلیلوند پابه‌پای وثوقی جلو می‌رود و در ساختن جزئیات درخشان شخصیتی ابی پا پس نمی‌گذارد.

فیلم گنج قارون | ۱۳۴۴

فردین و جلیلوند و ایرج یک مثلث جادویی هنری بودند که ترکیب‌شان در طول دهه‌های ۴۰ و ۵۰ میلیون‌ها تماشاچی ایرانی سینما را خنداند و گریاند و سرگرم کرد. خود جلیلوند نقل کرده بود بابت دوبله کارهای فردین، رقم نجومی ۳۰۰.۰۰۰ تومان را به عنوان دستمزد می‌گرفت و به ندرت تهیه‌کننده‌ای بود که جرات کند فردین را بدون صداپیشگی جلیلوند بفرستد جلوی دوربین!

آیا گنج قارون به لحاظ هنری ارزشمند است؟ خیر. ولی فیلم مهمی است، خیلی هم مهم است. چون موفق شد جریان‌سازی کند، تا همین امروز در فرهنگ عامه مردم حضور داشته باشد و ۸۰۰.۰۰۰ نفر از جمعیت یک میلیونی آن زمان تهران را بکشاند به سالن سینما. فیلم ملغمه دلپذیری از همه چیست: عشق، نفرت، غم، خنده و سرخوشی و انتقام. تمام فاکتورهای فیلمفارسی را در حد اعلا دارد: بزن و برقص، کتک‌کاری، عشق بین فقیر و غنی، آواز و گریه و همه چیز.

صدای شکیل جلیلوند روی چهره زیبای فردین غوغا می‌کند. معروف است بخش عمده‌ای از علاقه مردم برای شنیدن صدای او روی چهره فردین، به خاطر ترکیب لبخند مردانه جذاب فردین و صدای خنده منحصربه‌فردی بود که جلیلوند برای فردین ساخته بود. استاد در مصاحبه‌ای گفته بود حتی زمانی که فردین در یک وسترن ایتالیایی جلوی دوربین رفته و در فیلم نخندیده بود، خریداران فیلم در ایران به او گفته بودند وقتی دوربین از دور فردین را نشان می‌دهد، یک خنده معروف روی صورت او بگذارد.