۵ دوبله شاهکار منوچهر اسماعیلی در فیلم های ایرانی

این روزها دوبله حال‌وروز خوشی ندارد. نسل طلایی صداپیشگان یا خانه‌نشین شده‌اند، یا همانند استاد منوچهر اسماعیلی یکی‌یکی از دنیا رفته‌اند. از طرفی وفور فیلم‌های زیرنویس‌دار باعث شده تا بسیاری از مخاطبان جدی سینما، قید تماشای فیلم با دوبله را بزنند و فیلم را با حس‌وحال واقعی‌اش تماشا کنند. فارغ از این‌که موافق دوبله باشیم یا نه، این هنر-فن یکی از مهم‌ترین شاخه‌های سینمای ایران بوده و از ابتدای ورود صوت به سینما، شانه به شانه همراه سینمای ایران آمده و درخشیده است.

به همین دلیل است پاسداشت دوبلورها و توجه به هنری که در طول سال‌ها به خرج داده‌اند اهمیت دارد. دوبله فارسی در دوره‌ای آن‌قدر در اوج و با فیلم‌ها عجین بود که به سختی می‌شد باور کرد بازیگران خارجی واقعا فارسی حرف نمی‌زنند. نقطه اوج این هنرمندی و هوش در عجین کردن صدا با کاراکتر را بدون شک می‌توان در آثار برجسته منوچهر اسماعیلی پیدا کرد. دوبلوری نیاز به هوش سرشاری دارد و اسماعیلی باهوش بود. دوبلور باید مانند یک مترجم زبردست، اصل اثر را جوری به فارسی برگرداند که حاصل کارش جوهر و خون داشته باشد. همان‌طور که ترجمه فقط نوشتن جملات خارجی به فارسی نیست، دوبله هم فقط فارسی حرف زدن به جای یک بازیگر و ادای جملات نیست. دوبلور باید بازیگری بلد باشد و کارش حتی از بازیگر هم سخت‌تر است، چرا که صورت و بدنش پیدا نیست و باید تمام حواس و هیجاناتش را تنها در قالب لحن و صدا و کلام در نقش جاری کند. از این منظر هم منوچهر اسماعیلی نمونه تمام‌عیار یک هنرمند بود.

بهترین دوبله های خارجی منوچهر اسماعیلی

قیصر | ۱۳۴۸

بهروز وثوقی خودش دوبلور بود. کمااین‌که در «گوزن‌ها» هم با هنرمندی جای خودش صحبت کرده، اما مسعود کیمیایی ترجیح داد تا در مهم‌ترین فیلم کارنامه‌اش، زمام امور را بسپارد دست دوبلورها. کیمیایی علاقه زیادی به دوبلاژ داشت و در کارنامه‌اش بارها با منوچهر اسماعیلی همکاری کرده بود.

صداپیشگی به جای شخصیت قیصر کار سختی بود. فیلم پر از دیالوگ است و بهروز وثوقی گاهی مسلسل‌وار در آن حرف می‌زند. اسماعیلی با گذاشتن یک لهجه تهرونی-لاتی روی این کاراکتر و استفاده از کلماتی مانند «میرفوخت» به جای «می‌فروخت»، «دآاش» به جای «داداش» یا «یوخده» به جای «یه خورده» موفق شد لحن قیصر را به خوبی دربیاورد و او را تبدیل کند به کاراکتری که هنوز نوع حرف زدن و تکیه‌کلام‌هایش در فرهنگ عامه چندین نسل بعد هم جاری‌ست.

مادر | ۱۳۶۸

معمولا هنگام تحلیل دوبله ساخته خاطره‌انگیز مرحوم «علی حاتمی»، حواس‌ها متوجه کمیت کار اسماعیلی است، نه کیفیت آن. طبعا این نکته که استاد در این فیلم جای ۳ کاراکتر حرف زده، محیرالعقول است و حواس‌ها را از ظرافت کار او در جان‌بخشی به این شخصیت‌ها پرت می‌کند.

نقل است که علی حاتمی به عنوان یکی از عشاق دوبله، دوبار فیلم می‌ساخت. یک‌بار سر صحنه و بار دوم در اتاق دوبلاژ. او همیشه در استودیو حاضر بود و بر ثانیه به ثانیه کار نظارت می‌کرد. حاتمی احتمالا وقتی مدیریت دوبلاژ «مادر» را به «ناصر طهماسب» سپرده بود، خودش هم فکرش را نمی‌کرد که طهماسب سه کاراکتر مهم فیلم را به اسماعیلی بسپارد: محمدابراهیم (محمدعلی کشاورز)، غلامرضا (اکبر عبدی) و برادر ناتنی (جمشید هاشم‌پور).

اما طهماسب این ریسک را کرد، آن‌هم در فیلمی که پر از دیالوگ‌های شعروار و سخت حاتمی‌وار است و دوبلور همزمان باید حواسش به سینک بودن صدا با تصویر، گرفتن حس بازیگر و خلق صدای متفاوت هر کاراکتر باشد! یک کاراکتر لات، یک کاراکتر خل‌وضع شاعرمسلک و یک شخصیت عرب تودار و غریبه. اسماعیلی نابغه‌وار از پس این چالش برآمد و جز افراد پیگیر دوبله، کمتر کسی متوجه شد که صداپیشه هر ۳ کاراکتر یک نفر است.

ناخدا خورشید | ۱۳۶۵

تصور کنید شاهکار «ناصر تقوایی» سر صحنه صدابرداری می‌شد و لحن و صدای نسبتا ولِ «داریوش ارجمند» می‌نشست روی چهره کاریزماتیک و عنق ناخدا. تصورش سخت است و خوشحالیم که این اثر یگانه، با وسواس تمام و با مدیریت خود اسماعیلی دوبله شد. این دوبله جاودانه حاصل هنرمندی توامان اسماعیلی و خود تقوایی بود.

به گفته داریوش ارجمند، صدابردارهای فیلم موقع فیلمبرداری از صحنه‌ها صدای شاهد گرفته بودند تا لهجه و لحن بازیگرها به عنوان یک راهنما در اختیار تیم دوبله قرار بگیرد و این ترفند کمک زیادی به اسماعیلی کرد. اسماعیلی در نقش ناخدا بسیار ساده، دلنشین و توام با تحکم و عمق صحبت می‌کند. استاد در حین مدیریت فیلم آن‌قدر حواسش به جزئیات بود که متوجه شد هیچ صداپیشه‌ای نمی‌تواند جنس لحن ویژه «سعید پورصمیمی» در نقش «ملول» را دربیاورد و به همین خاطر دوبله این نقش را به خود پورصمیمی سپرد.

سرب | ۱۳۶۷

مانند سابق، در یکی از آخرین فیلم‌های خوب مسعود کیمیایی، دوبله نقش مهمی در شکل گرفتن فضای فیلم دارد و این‌جا هم ستاره بی‌چون‌وچرای میدان کسی نیست جز منوچهر اسماعیلی که در این فیلم به‌یادماندنی همزمان جای سه کاراکتر صحبت می‌کند: دندان‌پزشک یهودی (جلال مقدم)، میرزاحسن (جمشید مشایخی) و نوری (هادی اسلامی).

اسماعیلی در این فیلم که توسط «خسرو خسروشاهی» دوبله شده نیز جای دو برادر حرف می‌زند: میرزاحسن و نوری و یکی از شاهکارهای او سکانس مکالمه دو برادر روبروی هم است که نمی‌دانیم آیا استاد آن‌ها را به صورت مجزا دوبله کرده یا همزمان و در زمان واقعی جای هردو حرف زده. اگر همزمان دوبله کرده باشد که باید همین الان ایستاد و برایش کف زد!

هزاردستان | ۱۳۶۷

بار دیگر اثری از علی حاتمی که به ضیافتی از حضور بهترین دوبلورهای سینمای ایران تبدیل شده است. مدیر دوبلاژ اثر چه کسی است؟ پدر دوبله ایران و معلم تمام دوبلورهای بزرگ: زنده‌یاد علی کسمایی.

هزاردستان را می‌توان بهترین دوبله بین آثار ایرانی دانست. اثری تاریخی و پرشخصیت که با وجود آن همه ستاره دوبله، بهشت یک مدیر دوبلاژ بود. کسمایی با فراغ بال و دست پر، تمام کاراکترها را با ظرافت پوشش داده و بهترین صداپیشگان تاریخ سینمای ایران را برای دوبله یکی از بهترین سریال‌های تاریخ تلویزیون ایران گرد هم آورده است تا یک شاهکار خلق شود.

چهره‌ها از نمای فیلیموشات

اسماعیلی این بار رکورد خودش را هم زده و جای ۴ شخصیت صحبت کرده است: رضا تفنگچی (جمشید مشایخی)، شعبون استخونی (محمدعلی کشاورز)، هزاردستان (عزت‌الله انتظامی) و جعفرقلی‌خان نشاط (جمشید لایق).

بازیگران را ببینید؛ ۵ ستاره بزرگ بازیگری تاریخ این سینما در این اثر حاضرند. ۵ الماس بازیگری که امروز فقط یکی از آن‌ها در قید حیات است: عزت انتظامی، محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، جمشید مشایخی و علی نصیریان. و تصور کنید که اسماعیلی یک‌تنه جای ۳ نفر از آن‌ها صحبت کرده است! تنوع لحن‌سازی و قدرت کار او در این اثر هم بی‌نظیر است. رضا تفنگچی یک هنرمند گوشه‌گیر است که روزگاری هفت‌تیرکش قهاری بوده، شعبون استخونی یک بزن‌بهادر دیوانه است و خان مظفر (هزاردستان) یک شخصیت مرموز، چندلایه و محوری.

طبق معمول به‌ سختی می‌توان فهمید که اسماعیلی در این سریال ۴ نقش اصلی و مهم را دوبله کرده و به سختی می‌توان زیرکی‌اش در صداسازی، توانش در درآوردن لحن و قدرتش در بازیگری را نادیده گرفت. یادش همیشه گرامی.