بیژن امکانیان؛ سناتور سینمای ایران

دهه ۶۰ | پولسازترین بیژن امکانیان سینما

بیژن امکانیان در ابتدای دهه ۶۰، فعالیت بازیگری خود را با بازی در ۳ فیلم ساخته مهدی صباغ‌زاده آغاز کرد: «آفتاب نشین‌ها» (۱۳۶۰)، «پرونده» (۱۳۶۲) و «سناتور» (۱۳۶۲). فیلم سوم برخلاف ۲ فیلم دیگر در گیشه سربلند بود. سناتور با هنرنمایی فرامرز قریبیان، عنایت بخشی، مظفر سلطانی، بهزاد رحیم‌خانی و پریدخت اقبالپور عنوان پرتماشاگرترین فیلم سینماهای تهران در سال ۱۳۶۳ را از آن خود کرد اما چون آمار دقیقی از تعداد تماشاگران این فیلم در سراسر ایران وجود ندارد، آن را در جدول تعداد تماشاگران فیلم‌های اکران شده امکانیان لحاظ نکردیم.

اقبال عمومی نسبت به سناتور امکانیان را در مرکز توجه سینماروها قرار داد و با اینکه جمشید مشایخی، داود رشیدی و پروانه معصومی او را در گل‌های داودی همراهی می‌کردند، اما امکانیان توانست با حضور در قامت یک نابینا تماشاگران بسیاری را در سال ۱۳۶۴ به سینماها بکشاند. بیش از دو میلیون و ۲۰۰ هزار مخاطب به دیدن ساخته رسول صدرعاملی رفتند و جایگاه سوم جدول پربیننده‌ترین فیلم سال به «گل‌های داودی» تعلق گرفت. در آن سال عقاب‌ها ساخته ساموئل خاچیکیان با ۳ میلیون و ۲۴۵ هزار تماشاگر در صدر قرار گرفت و تاراج به کارگردانی ایرج قادری با ۲ میلیون و ۳۴۸ هزار بیننده دوم شد.

امکانیان که دو سال متوالی، ۲ فیلم پرتماشاگر را بر پرده سینماها داشت، در سال ۱۳۶۴ در فیلمی نقش‌آفرینی نکرد و یک سال بعد با حضور در نقش یک دبیر که سابقه اعتیاد داشته و درگیر اعتیاد شاگردانش می‌شود بار دیگر گیشه سینماها را به تسخیر خود درآورد. دبیرستان ساخته اکبر صادقی و با هنرنمایی افسانه بایگان، صادق هاتفی، آزیتا لاچینی و حمید طالقانی اول خرداد سال ۱۳۶۶ اکران شد و حدود ۲ میلیون تماشاگر به دیدن آن رفتند و رتبه پنجم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به فیلم دبیرستان رسید. فصل درگیری روی پل ورسک همچنان پس از سال‌ها یکی از دیدنی‌ترین سکانس‌های فیلم است.

در سال ۱۳۶۵ امکانیان در یک فیلم دیگر هم بازی کرد با نام گمشدگان ساخته محمدعلی سجادی. بازیگرانی چون ولی شیراندامی، فاطمه معتمدآریا، علی شعاعی، حسن کسبیان، حمید لبخنده و رضا خندان همراه با امکانیان در گمشدگان بازی کردند. حدود ۴۶۴ هزار نفر از فیلم دیدن کردند و جایگاه ۴۵ جدول پرتماشاگرترین‌های سال به فیلم سجادی که در تاریخ ۱۲ مرداد اکران شده بود، تعلق گرفت. آن زمان جذب این تعداد تماشاگر به هیچ وجه برای یک فیلم سینمایی نه تنها موفقیت به حساب نمی‌آمد بلکه به نوعی شکست در گیشه را یادآور می‌شد. درست برخلاف امروزه و پس از گذشت ۴ دهه که این تعداد تماشاگر ضامن موفقیت یک فیلم سینمایی است.

امکانیان که پس از موفقیت در گیشه با ۳ فیلم، به بازی در فیلم‌های متفاوت و متنوع به لحاظ ژانر و ساختار روآورده بود در صعود اولین ساخته سینمایی فریدون جیرانی که آن سال‌ها فیلمنامه‌نویس درجه یکی بود، ایفای نقش کرد و فیلم با وجود بهره‌مندی از ایرج طهماسب، صادق هاتفی، فرشته صدرعرفایی، مهری ودادیان و فرهنگ مهرپرور در گیشه موفق نبود و تنها ۲۶۱ هزار نفر از آن دیدن کردند و رده ۶۵ جدول پرتماشاگرترین‌های سال از آن فیلم صعود شد.

پس از عدم موفقیت گمشدگان و صعود نوبت به فیلم سیمرغ ساخته اکبر صادقی (کارگردان «دبیرستان») رسید. امکانیان در کنار بازیگرانی چون جمشید مشایخی، صادق هاتفی، جمشید لایق، مهری ودادیان، پروین سلیمانی، رضا توکلی و سیدجواد هاشمی در این فیلم هنرنمایی کرد. فیلم در بدترین شرایط و در تاریخ ۲ بهمن سال ۱۳۶۷ در سینماهای ایران به روی پرده رفت و نزدیک به ۶۷۰ هزار مخاطب را روانه سالن‌های نمایش دهنده کرد و در رتبه ۲۴ جدول پربیننده‌ترین‌های سال قرار گرفت.

با اینکه حضور در فیلم شب حادثه ساخته سیروس الوند و در کنار بازیگرانی چون پرویز پورحسینی، سوگند رحمانی و گوهر خیراندیش منجر به جذب نزدیک به ۸۶۰ هزار تماشاگر به سمت سینماها شد و جایگاه ۲۱ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال ۱۳۶۸ به فیلم الوند تعلق گرفت اما باز هم امکانیان در حسرت نقش‌آفرینی در یک فیلم پرتماشاگر بود.

صنوبرهای سوزان به کارگردانی عباس شیخ بابایی که در سال ۱۳۶۸ و با هنرنمایی بازیگرانی چون یبژن امکانیان، مرتضی احمدی، جمیله شیخی، عبدالرضا اکبری، بهزاد فراهانی، صدرالدین شجره، فریبا کوثری و … ساخته شد هم نتوانست امکانیان را دلگرم کند. فیلم در تاریخ ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۶۹ اکران عمومی شد و حدود ۲۳۰ هزار نفر از آن دیدن کردند و رتبه ۶۶ جدول پرتماشاگرترین‌های سال به فیلم شیخ بابایی تعلق گرفت.

۳ سال متوالی هیچ فیلمی با بازی بیژن امکانیان جزو ده فیلم پرتماشاگر سال حضور نداشت اما… هنرنمایی در ۲ فیلم اجتماعی تلخ و همگام با شرایط روز جامعه (شرایط پس از جنگ و اوضاع نابسامانی اقتصادی از یک طرف و عشق و ازدواج از طرفی دیگر) بار دیگر نام بیژن امکانیان را در انتهای دهه ۶۰ برجسته کرد: «در آرزوی ازدواج» و «آواز تهران».

امکانیان در سال ۱۳۶۹ در فیلم در آرزوی ازدواج ساخته اصغر هاشمی که سال قبلش فیلم زیر بام‌های شهر او با استقبال تماشاگران مواجه شده بود، ایفای نقش کرد. این فیلم که بازیگران بزرگی چون مهدی فتحی، اکبر عبدی، جمشید اسماعیل خانی و حمیده خیرآبادی و چهره جوانی چون کمند امیرسلیمانی در آن هنرنمایی می‌کردند، در تاریخ ۲۳ مرداد سال ۱۳۷۰ به روی پرده سینماهای ایران رفت و توانست بیش از ۲ میلیون و ۲۸۰ هزار مخاطب را روانه سالن‌های سینما کند و عنوان پرتماشاگرترین فیلم کارنامه سینمایی بیژن امکانیان را تا به امروز با خود یدک بکشد. رتبه سوم جدول پربیننده‌ترین‌های سال به فیلم در آرزوی ازدواج رسید و فیلم‌هایی چون عروس و سفر جادویی با هنرنمایی جذاب اکبر عبدی رده‌های اول و دوم را از آن خود کردند.

دهه ۷۰ | پرکار اما در میانه‌های جدول پرمخاطب‌ها

بیژن امکانیان در سال ۱۳۷۰ و پس از موفقیت در آرزوی ازدواج در گیشه در فیلمی از کامران قدکچیان با نام آواز تهران و در کنار ابوالفضل پورعرب که با «عروس» خوش درخشیده بود و بازیگرانی چون فریبا کوثری، چنگیز وثوقی، منوچهر حامدی و … بازی کرد. فیلم در تاریخ ۴ تیر ۱۳۷۱ اکران عمومی شد و بیش از یک میلیون و ۹۰۰ هزار بیننده را جذب سالن‌های نمایش دهنده کرد و عنوان چهارمین فیلم پرتماشاگر سال را به دست آورد. در آن سال دیگه چه خبر؟، جیب برها به بهشت نمی روند و گلها و گلوله‌ها با بیش از دو میلیون مخاطب رده‌های اول تا سوم را از آن خود کردند.

دیگر نه حضور در درام‌های اشک‌انگیز جواب می‌داد و نه فیلم‌های حادثه‌ای و پلیسی و درام‌های اجتماعی. تنها دو فیلم درام حادثه‌ای نابخشوده ساخته ایرج قادری و هنرنمایی بهزاد جوانبخش، افسانه بایگان، ماهایا پطروسیان و نسرین مقانلو که بلافاصله پس از موفقیت می‌خواهم زنده بمانم ساخته شده بود و همچنین دیوانه‌وار که پس از آواز تهران فیلم جدید کامران قدکچیان بود و در آن بازیگرانی چون جمشید هاشم‌پور، زیبا نادری، غلامحسین لطفی، احمد قدکچیان، شیوا خنیاگر و روح‌الله مفیدی بازی داشتند، توانستند بیش از یک میلیون تماشاگر را روانه سالن‌های نمایش دهنده کنند. نابخشوده که در تاریخ ۱۶ مهر سال ۱۳۷۶ اکران شده بود با جذب یک میلیون و ۳۳۰ هزار مخاطب در جایگاه چهارمی جدول پربیننده‌ترین‌های سال بایستد و دیوانه‌وار که ۱۵ آذر سال ۱۳۷۴ به روی پرده رفته بود با جذب یک میلیون و ۱۶۵ هزار نفر در رتبه دوازدهم جدول پرتماشاگرترین‌های سال قرار گرفت.

فیلم‌های بدنه‌ای و حادثه‌ای نچندان موفقی چون لبه تیغ (جمال شورجه)، راز گل شب بو (سعید خورشیدیان)، سال‌های بی‌قراری (مسعود نوابی)، خفاش (علی اصغر شادروان) و فرار از جهنم (شفیع آقامحمدیان) با جذب بین ۴۶۰ تا ۶۸۵ هزار تماشاگر، رتبه‌های میانه جداول پرمخاطب‌ترین‌های سال را از آن خود کردند و هیچ یک جایگاه در خور توجهی در کارنامه بازیگری بیژن امکانیان به دست نیاوردند. در این میان بازی در فیلم نسبتا خوش ساخت راه افتخار به کارگردانی داریوش فرهنگ و در کنار بازیگران بزرگی چون جمشید مشایخی، داود رشیدی، بهزاد فراهانی و آزیتا حاجیان که در سیزدهمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت دو جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین موسیقی متن (مجید انتظامی) شده بود هم نتوانست گیشه موفقی در پی داشته باشد. فیلم در تاریخ ۲۰ اردیبهشت سال ۱۳۷۴ اکران شد و تنها ۴۷۰ هزار نفر از آن استقبال کردند و جایگاه ۳۳ جدول پربیننده‌ترین‌های سال به فیلم داریوش فرهنگ تعلق گرفت.

دهه ۸۰ | ۵ فیلم، ۳ نامزدی و یک تندیس

بیژن امکانیان در دهه ۸۰ تنها ۵ فیلم بر پرده سینماها داشت که مجموع تعداد تماشاگران این پنج فیلم به یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر هم نرسید. اما در عوض برای نقش‌آفرینی در دو فیلم سربازهای جمعه و تقاطع از دو دوره جشنواره فیلم فجر کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل شد و برای هنرنمایی‌اش در فیلم تقاطع تندیس زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از دهمین دوره جشن خانه سینما به دست آورد.

سربازهای جمعه ساخته مسعود کیمیایی پس از اعتراض و با فاصله‌ای چهار ساله در سال ۱۳۸۲ ساخته شد و بازیگرانی چون محمدرضا فروتن، بهرام رادان، پژمان بازغی، پولاد کیمیایی، اندیشه فولادوند، مریلا زارعی و بهزاد جوانبخش در کنار بیژن امکانیان در آن ایفای نقش کردند. سربازهای جمعه اولین همکاری امکانیان با کیمیایی بود. فیلم پس از آنکه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن (مریلا زارعی) را از بیست و دومین جشنواره فیلم فجر به دست آورد، در تاریخ ۸ مرداد سال ۱۳۸۳ به روی پرده رفت و بیش از ۳۲۰ هزار نفر به دیدن آن رفتند و جایگاه ۱۳ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به فیلم کیمیایی رسید.

تقاطع به کارگردانی ابوالحسن داودی که در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر در ۸ بخش نامزد دریافت جایزه شد و در دهمین دوره جشن خانه سینما علاوه بر کسب تندیس بیژن امکانیان، تندیس زرین بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه، بهترین طراحی هنری (امیرحسین اثباتی) و بهترین جلوه‌های ویژه (محسن روزبهانی) را از آن خود کرد در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۵ در سینماهای ایران روانه اکران شد و بیش از ۴۳۰ هزار تماشاگر را به سالن‌های سینما کشاند و در نهایت رتبه ۱۵ جدول پربیننده‌ترین‌های سال به تقاطع رسید.

فیلم‌های غروب شد بیا (انسیه شاه حسینی)، قلقلک (مسعود نوابی) و قصه پریا (فریدون جیرانی) دیگر آثار اکران شده بیژن امکانیان در دهه ۸۰ بودند. همکاری دوباره با فریدون جیرانی پس از فیلم ناموفق صعود در قصه پریا به نتیجه خوبی منجر نشد. مصطفی زمانی، مهناز افشار و باران کوثری از بازیگران اصلی فیلم جیرانی بودند و امکانیان در نقش پدر یکی از کاراکترهای اصلی هنرنمایی می کرد.

قصه پریا که پس از سریال مرگ تدریجی یک رویا، برای جیرانی بازگشتی دوباره به سینما بود، در گیشه موفق نبود. حتی تعداد کمتری نسبت به فیلم صعود (حدود ۱۶۰ هزار نفر) برای دیدن قصه پریا به سینما رفتند و البته رتبه ۱۸ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال نصیب فیلم جیرانی شد.

دهه ۹۰ | یک فیلم جایزه بگیر و دیگر هیچ

بیژن امکانیان پس از تقاطع بار دیگر با ابوالحسن داودی در فیلم جذاب و خوش ساخت رخ دیوانه همکاری کرد. امیر جدیدی، ساعد سهیلی، صابر ابر، طناز طباطبایی، نازنین بیاتی و گوهر خیراندیش از بازیگران فیلم داودی بودند. رخ دیوانه در سی و سومین جشنواره فیلم فجر خوش درخشید و پنج سیمرغ بلورین فیلم منتخب تماشاگران، بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین جلوه‌های ویژه تصویری (وحید قطبی‌زاده) و بهترین صداگذاری (بهمن اردلان) را از آن خود کرد.

رخ دیوانه در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۹۳ به عنوان اکران نوروزی سال ۱۳۹۴ به روی پرده رفت و نزدیک به ۵۲۵ هزار تماشاگر را روانه سالن‌های سینما کرد و در رتبه ۸ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال ایستاد. رخ دیوانه تا به امروز آخرین فیلم با بازی بیژن امکانیان است که به اکران عمومی در می‌آید.

چهره‌ها از نمای فیلیموشات

تعداد تماشاگران آثار اکران شده بیژن امکانیان

نام فیلم	سال ساخت	تاریخ اکران	سال اکران	تعداد تماشاگران	رتبه
گلهای داودی	۱۳۶۳	۱۶ مرداد ۱۳۶۴	۱۳۶۴	۲,۲۳۱,۹۸۸	۳
دبیرستان	۱۳۶۵	اول خرداد	۱۳۶۶	۲,۰۰۹,۵۹۳	۵
گمشدگان	۱۳۶۵	۱۲ مرداد	۱۳۶۷	۴۶۴,۳۶۰	۴۵
صعود	۱۳۶۶	۲۵ آبان	۱۳۶۷	۲۶۱,۳۰۴	۶۵
سیمرغ	۱۳۶۶	۲ بهمن	۱۳۶۷	۶۸۸,۶۷۸	۲۴
شب حادثه	۱۳۶۷	۱۲ مهر ۱۳۶۸	۱۳۶۸	۸۵۹,۲۴۷	۲۱
صنوبرهای سوزان	۱۳۶۸	۱۹ اردیبهشت	۱۳۶۹	۲۲۹,۲۸۳	۶۶
در آرزوی ازدواج	۱۳۶۹	۲۳ مرداد	۱۳۷۰	۲,۲۸۴,۵۹۵	۳
آواز تهران	۱۳۷۰	۴ تیر ۱۳۷۱	۱۳۷۱	۱,۹۳۵,۸۷۳	۴
لبه تیغ	۱۳۷۱	۱۷ آذر	۱۳۷۲	۵۸۶,۵۷۸	۴۸
راز گل شب بو	۱۳۷۲	۱۶ خرداد	۱۳۷۳	۴۶۷,۶۷۰	۳۵
راه افتخار	۱۳۷۳	۲۰ اردیبهشت	۱۳۷۴	۴۶۹,۵۰۳	۳۳
دیوانه وار	۱۳۷۳	۱۵ آذر	۱۳۷۴	۱,۱۶۶,۶۰۱	۱۲
سال های بی قراری	۱۳۷۳	اول فروردین	۱۳۷۵	۵۱۹,۶۶۰	۲۳
فرار از جهنم	۱۳۷۴		۱۳۷۵	۶۸۵,۷۰۰	۱۴
نابخشوده	۱۳۷۵	۱۶ مهر	۱۳۷۶	۱,۳۲۹,۰۵۹	۴
خفاش	۱۳۷۶	۲۷ اسفند ۱۳۷۶	۱۳۷۷	۳۹۶,۴۶۸	۲۰
آخرین نبرد	۱۳۷۶	اول فروردین	۱۳۷۷	۳۶۰,۸۳۶	۲۱
سربازهای جمعه	۱۳۸۲	۸ مرداد	۱۳۸۳	۳۲۱,۵۰۳	۱۳
غروب شد بیا	۱۳۸۳	۳ اسفند	۱۳۸۴	۳,۹۰۸	۸۶
تقاطع	۱۳۸۴	۲۶ مهر	۱۳۸۵	۴۳۶,۶۲۲	۱۵
قلقلک	۱۳۸۴	۲۹ اردیبهشت	۱۳۸۶	۳۳۷,۲۵۶	۱۳
قصه پریا	۱۳۸۹	۲۵ خرداد	۱۳۹۰	۱۶۰,۴۶۳	۱۸
رخ دیوانه	۱۳۹۳	۲۰ اسفند ۱۳۹۳	۱۳۹۴	۵۲۳,۰۳۲	۸
		میانگین تعداد تماشاگر		۷۸۶,۵۵۹

 ده فیلم پرتماشاگر بیژن امکانیان به عنوان بازیگر

	نام فیلم	سال ساخت	تاریخ اکران	سال اکران	تعداد تماشاگران	رتبه
۱	در آرزوی ازدواج	۱۳۶۹	۲۳ مرداد	۱۳۷۰	۲,۲۸۴,۵۹۵	۳
۲	گلهای داودی	۱۳۶۳	۱۶ مرداد ۱۳۶۴	۱۳۶۴	۲,۲۳۱,۹۸۸	۳
۳	دبیرستان	۱۳۶۵	اول خرداد	۱۳۶۶	۲,۰۰۹,۵۹۳	۵
۴	آواز تهران	۱۳۷۰	۴ تیر ۱۳۷۱	۱۳۷۱	۱,۹۳۵,۸۷۳	۴
۵	نابخشوده	۱۳۷۵	۱۶ مهر	۱۳۷۶	۱,۳۲۹,۰۵۹	۴
۶	دیوانه وار	۱۳۷۳	۱۵ آذر	۱۳۷۴	۱,۱۶۶,۶۰۱	۱۲
۷	شب حادثه	۱۳۶۷	۱۲ مهر ۱۳۶۸	۱۳۶۸	۸۵۹,۲۴۷	۲۱
۸	سیمرغ	۱۳۶۶	۲ بهمن	۱۳۶۷	۶۸۸,۶۷۸	۲۴
۹	فرار از جهنم	۱۳۷۴		۱۳۷۵	۶۸۵,۷۰۰	۱۴
۱۰	لبه تیغ	۱۳۷۱	۱۷ آذر	۱۳۷۲	۵۸۶,۵۷۸	۴۸

 چند نکته درباره کارنامه بیژن امکانیان

• امکانیان طی دهه‌های ۶۰ و ۷۰ اغلب در نقش اصلی ایفای نقش می‌کرد و اغراق نیست اگر بگوییم که جذب تماشاگر در این دو دهه یکی از دلایل اصلی‌اش همین موضوع بود. اما در دهه‌های ۸۰ و ۹۰، نقش‌های کوتاه و مکمل به بیژن امکانیان پیشنهاد می‌شد.
• نکته جالب اینجاست که او برای بازی در این نقش‌ها، هم تندیس خانه سینما را به دست آورد و هم در دو دوره جشنواره فیلم فجر نامزد کسب سیمرغ بلورین شد. در واقع اگر او هرچقدر از گیشه دور و دورتر می‌شد، به نامزدی و جایزه نزدیک‌تر می‌شد.
• بیژن امکانیان که در آستانه ۳۰ سالگی فعالیت در سینما را آغاز کرد، تا پانزده سال در نقش جوان‌های بیست و چند ساله ظاهر می‌شد و گذر زمان بر چهره او گویا هیچ خط و خشی نمی انداخت!
• فیلم «غروب شد بیا» ساخته انسیه شاه حسینی با اینکه هنرمندانی چون بیژن امکانیان، لادن مستوفی، فرهاد اصلانی و علیرضا اوسیوند را در ترکیب بازیگرانش می‌دید در بدترین فصل سال (۳ اسفند سال ۱۳۸۴) در سینماهای ایران به روی پرده رفت و تنها نزدیک به ۴ هزار نفر از آن دیدن کردند و در جایگاه ۸۶ جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال و همچنین در قعر جدول پربیننده‌ترین آثار اکران شده بیژن امکانیان قرار گرفت.