اکران نوروزی دهه ۹۰؛ سیر صعودی تا سقوط

اکران نوروزی سال ۱۳۹۰

با نمایش همزمان «جدایی نادر از سیمین» (اصغر فرهادی) و «اخراجی‌ها ۳» (مسعود ده‌نمکی)، اکران نوروزی سال ۹۰ به یک اکران جنجالی و مهم تبدیل شد. تقریباً تمام اخبار مربوط به اکران نوروزی آن سال پیرامون دوقطبی ایجادشده میان این دو فیلم می‌چرخید. در کنار این دو اثر، سه فیلم دیگر هم در نوروز ۱۳۹۰ اکران شدند: «یکی از ما دو نفر» (تهمینه میلانی)، «زن‌ها شگفت‌انگیزند» (مهرداد فرید)، و «سه درجه تب» (حمیدرضا صلاحمند).

وضعیت نمایش فیلم‌ها در آن سال با گلایه‌هایی از سوی دست‌اندرکاران سینما روبه‌رو شد. به‌عنوان مثال در گزارشی با عنوان «پرفروش‌ترین نوروز سینمای ایران» که روز ۱۴ فروردین ۱۳۹۰ در روزنامه جام‌جم منتشر شد، مصطفی شایسته – یکی از مسئولان شرکت هدایت‌فیلم که پخش دو فیلم «یکی از ما دو نفر» و «زن‌ها شگفت‌انگیزند» را بر عهده داشت، رفتار مسئولان سینمایی نسبت به این دو فیلم و شیوه توزیع فیلم‌ها در سینماهای تهران و شهرستان‌ها را زیر سؤال برد و آن را ناعادلانه دانست. او از جمله به این اشاره کرد که: «به‌طور مثال در محدوده خیابان شریعتی که از نقاط تأثیرگذار و پرفروش است، هیچ سینمایی نداریم درحالی‌که فیلم‌های دیگر هر کدام دو سالن دارند و این خلاف آیین‌نامه شورای صنفی نمایش است.»

این گلایه‌ها تأثیری بر وضعیت فروش فیلم‌ها نگذاشت. طبق آمار رسمی اعلام‌شده در «وبسایت معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی»، «اخراجی‌ها ۳» با ۲ میلیون و ۱۹۹ هزار و ۷۵۰ مخاطب به پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم سال تبدیل شد. «جدایی نادر از سیمین» با ۱ میلیون و ۱۴۵ هزار و ۱۵۵ مخاطب رتبه سوم فروش و تعداد مخاطب را از آن خود کرد. سه فیلم دیگر نتوانستند در جمع ده فیلم موفق سال ۹۰ قرار گیرند. «یکی از ما دو نفر» ۱۷۴ هزار و ۷۳۴، «سه درجه تب» ۱۴۷ هزار و ۸۶ و «زن‌ها شگفت‌انگیزند» ۷۲ هزار و ۳۵۲ مخاطب را جذب کرده و به ترتیب در رده‌های ۱۵، ۱۹ و ۳۳ پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال قرار گرفتند.

آمار ۱۴ میلیون و ۵۱۷ هزار و ۳۸۶ مخاطب در سال ۹۰ حاکی از رشدی ۳.۵ میلیون نفری نسبت به سال گذشته بود. از این بین، ۳ میلیون و ۷۳۹ هزار و ۷۷ مخاطب (۲۵.۷۵ درصد از کل مخاطبان سال ۹۰) به تماشای فیلم‌های اکران نوروز نشستند. طبیعتاً بخش عمده این آمار متعلق به دو فیلم «اخراجی‌ها ۳» و «جدایی نادر از سیمین» بود وگرنه سه فیلم دیگر روی هم کمتر از ۳ درصد از مخاطبان آن سال را جذب کردند.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۱

برای دومین سال پیاپی، اکران نوروزی با جنجال و حاشیه همراه بود. در نوروز ۹۱ پنج فیلم روی پرده رفتند: «خصوصی» (حسین فرح‌بخش)، «گشت ارشاد» (سعید سهیلی)، «فیتیله و ماه‌پیشونی» (آرش معیریان)، «قلاده‌های طلا» (ابوالقاسم طالبی)، و «انتهای خیابان هشتم» (علیرضا امینی).

عامل بروز جنجال در اکران نوروزی این سال، اکران دو فیلم «خصوصی» و «گشت ارشاد» بود. حاشیه‌های نمایش این دو فیلم حتی به نماز جمعه و راه‌پیمایی بعد از آن هم کشیده شد و نتیجه، پایان زودهنگام اکران هر دو فیلم بود. شاید نمایش عمومی زودهنگام این دو فیلم – یک ماه بعد از نمایش در جشنواره فجر – جدا از مسائل تبلیغاتی و رونق اکران نوروز، تلاشی برای جلوگیری از توقیف این دو فیلم هم بود که در نهایت به نتیجه نرسید.

به علت پایان زودهنگام نمایش «خصوصی» و «گشت ارشاد»، اکران نوروز ۹۱ از نظر آماری چندان پررونق نبود. «قلاده‌های طلا» موفق‌ترین فیلم اکران نوروز بود که البته حتی این فیلم هم به ۱ میلیون مخاطب نرسید و در نهایت با ۹۱۷ هزار و ۲۸۳ مخاطب به دومین فیلم پرتماشاگر و سومین فیلم پرفروش سال تبدیل شد. «گشت ارشاد» با ۴۱۶ هزار و ۹۸۶ مخاطب رتبه چهارم را در دو جدول پرفروش‌ترین و پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال به خود اختصاص داد. «انتهای خیابان هشتم» ۲۵۵ هزار و ۷۱۴ مخاطب داشت و هشتمین فیلم پرمخاطب و پرفروش سال شد. «فیتیله و ماه‌پیشونی» با ۱۳۷ هزار و ۸۳۶ مخاطب رتبه ۱۴ را در جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به خود اختصاص داد. «خصوصی» هم با ۹۱ هزار و ۱۷۲ مخاطب بیست‌وسومین فیلم پرتماشاگر سال شد.

در این سال مجموعاً ۱۰ میلیون و ۶۲۱ هزار و ۱۰ قطعه بلیت فروخته شد که سهم اکران نوروز ۱ میلیون و ۸۱۸ هزار و ۹۹۱ بلیت (۱۷.۱۲ درصد از کل بلیت‌ها) بود.

وضعیت فروش فیلم‌ها در این سال‌ها چنان غم‌انگیز بود که فیلمی مثل «انتهای خیابان هشتم» با ۲۵۵ هزار مخاطب در جمع ده فیلم پرتماشاگر سال قرار می‌گرفت. برای پی‌بردن بیشتر به وضعیت فاجعه‌آمیز سینمای ایران در این سال‌ها، کافی است سال ۱۳۹۱ را با پررونق‌ترین سال سینمای ایران بعد از انقلاب مقایسه کنیم. در سال ۱۳۶۹ – سالی که آمار بیش از ۸۱ میلیون مخاطب را به ثبت رساند – فیلمی با ۲۵۵ هزار مخاطب حتی در جمع ۶۰ فیلم ایرانی پرمخاطب سال هم قرار نمی‌گرفت!

اکران نوروزی سال ۱۳۹۲

در نوروز ۱۳۹۲ پنج فیلم «حوض نقاشی» (مازیار میری)، «رسوایی» (مسعود ده‌نمکی)، «رژیم طلایی» (رضا سبحانی)، «قاعده تصادف» (بهنام بهزادی) و «تهران ۱۵۰۰» روی پرده رفتند.

در بدترین سال سینمای ایران پیش از شیوع کرونا، «رسوایی» (چهارمین فیلم ده‌نمکی که چهارمین اکران نوروزی را هم نصیب او کرد) با کمتر از ۱ میلیون (۹۶۳ هزار و ۷۳۹) مخاطب به پرتماشاگرترین فیلم سال تبدیل شد. «تهران ۱۵۰۰» با تنها ۳۸۲ هزار و ۶۷۲ مخاطب دومین فیلم موفق اکران نوروز و سومین فیلم پرتماشاگر سال لقب گرفت. «حوض نقاشی» ۳۵۱ هزار و ۴۶۴ تماشاگر را به خود جذب کرد تا پنجمین فیلم پرمخاطب سال باشد. «رژیم طلایی» (که با توجه به حال‌وهوای کمیک و فهرست بازیگرانش انتظار فروش بیشتری از آن می‌رفت) به شکست سنگینی تبدیل شد و با ۱۲۳ هزار و ۹۲۴ بیننده در جدول پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال رتبه‌ای بهتر از هفدهم کسب نکرد. «قاعده تصادف» هم کم‌تماشاگرترین فیلم اکران نوروز بود. تنها ۵۴ هزار و ۷۸۶ قطعه بلیت برای تماشای این فیلم به فروش رفت تا «قاعده تصادف» به بیست‌وهشتمین فیلم پرمخاطب سال تبدیل شود.

در سال ۱۳۹۲، برای اولین بار تعداد بلیت‌های فروخته‌شده در طول سال به کمتر از ۱۰ میلیون قطعه رسید. در این سال، مجموعاً ۹ میلیون و ۶۲۶ هزار و ۷۵۰ مخاطب به تماشای فیلم‌ها رفتند که از این میان ۱ میلیون و ۸۷۶ هزار و ۵۸۵ مخاطب (۱۹.۴۹ درصد از مخاطبان آن سال) سهم فیلم‌های نوروزی بود.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۳

مسعود ده‌نمکی ترک عادت نکرد و با «معراجی‌ها» برای پنجمین بار جایی در اکران نوروزی به دست آورد. چهار فیلم «چ» (ابراهیم حاتمی‌کیا)، «طبقه حساس» (کمال تبریزی)، «خط ویژه» (مصطفی کیایی) و «با دیگران» (ناصر ضمیری) دیگر آثار اکران عید ۱۳۹۳ را تشکیل می‌دادند.

روند نزولی مخاطبان آثار ده‌نمکی (بعد از اوجی همچون «اخراجی‌ها ۲») با «معراجی‌ها» ادامه یافت. «معراجی‌ها» اولین فیلم ده‌نمکی بود که نه‌تنها در رتبه اول فیلم‌های پرمخاطب سال قرار نمی‌گرفت بلکه در سال نمایش حتی به موفق‌ترین فیلم اکران نوروز هم تبدیل نمی‌شد. همچنین در سال ۹۳، در اتفاقی نادر، چهار فیلم از میان پنج فیلم اکران نوروزی در جمع ده فیلم پرمخاطب سال قرار گرفتند که می‌توانست نشان‌دهنده دست خالی سینمای ایران در طول سال باشد. در این سال، «طبقه حساس» با ۹۳۹ هزار و ۱۸۸ مخاطب به دومین فیلم پرمخاطب تبدیل شد. «معراجی‌ها» با ۷۹۹ هزار و ۱۴ مخاطب رتبه چهارم را در زمینه مخاطب و رتبه پنجم را در زمینه فروش از آن خود کرد. «خط ویژه» با ۵۹۶ هزار و ۹۵ مخاطب هفتمین فیلم پرمخاطب سال شد. «چ» هم با ۳۹۳ هزار و ۵۶ مخاطب در فهرست پرتماشاگرترین فیلم‌های سال ۹۳ رتبه نهم را به دست آورد. از سوی دیگر، تنها ۸ هزار و ۸۵۲ نفر به تماشای «با دیگران» نشستند تا این فیلم رتبه‌ای بهتر از چهل‌وپنجم را در فهرست ذکرشده به دست نیاورد.

آمار مخاطبان سال ۹۳ نشان‌دهنده رشدی هر چند اندک نسبت به سال گذشته بود. در این سال مجموعاً ۱۲ میلیون و ۶۹۰ هزار و ۲۴۴ قطعه بلیت در سینماها فروش رفت که ۲ میلیون و ۷۳۶ هزار و ۲۰۵ قطعه بلیت سهم فیلم‌های نوروزی بود (۲۱.۵۶ درصد از مجموع بلیت‌ها).

اکران نوروزی سال ۱۳۹۴

پنج فیلم «رخ دیوانه» (ابوالحسن داودی)، «استراحت مطلق» (عبدالرضا کاهانی)، «ایران برگر» (مسعود جعفری جوزانی)، «طعم شیرین خیال» (کمال تبریزی) و «روباه» (بهروز افخمی)، اکران نوروزی سال ۹۴ را تشکیل می‌دادند.

علی‌رغم این‌که فیلم‌های اکران نوروز ۹۴ از گونه‌های مختلفی برگزیده شده بودند، آمار تعداد مخاطبان آن سال به‌طرز نگران‌کننده‌ای کمتر از نوروز سال قبل بود (در نهایت اکران نوروزی ۹۴ به کم‌رمق‌ترین اکران نوروزی دهه ۹۰ تا آن سال تبدیل شد). در گزارشی که در فروردین ۹۴ در روزنامه قدس منتشر شد، چنین اشاره شده است: «باتوجه یا بی‌توجه به آمارهای یکباره افزایش‌یافته فروش نوروزی امسال، نمی‌توان مسأله افتِ ۵۳ درصدی و به قول برخی ۷۰ درصدی فروش را در اکران نوروزی ۱۳۹۴ نادیده گرفت… از آن‌جایی که هر کدام [از فیلم‌های اکران نوروز ۹۴] متعلق به ژانر متفاوتی بودند، عملاً برای هر نوع سلیقه‌ای، اثری ارائه شده بود، امّا بر اساس آمارِ اعلام‌شده؛ فیلم‌های مذکور، مجموعاً در ۱۵ روز ایام نوروز ۹۴ و پیش از آن، فروشی حدود ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان داشتند که این رقم در مقایسه با فروش ۸ میلیارد تومانی فیلم‌های نوروز ۹۳ نشان‌گر کاهشی چشمگیر بوده است؛ کاهشی که در ابتدای سال، زنگِ خطر را برای سینما در طول سال به صدا درمی‌آورد.»

نویسنده این گزارش، دلایل احتمالی این کاهش را چنین ذکر کرد: تقارنِ روزهای اول سال با ایام فاطمیه، شرایط اجتماعی کشور و مذاکرات لوزان، تبلیغات نامناسب و عدم همکاری رسانه ملی، ضعف کیفی فیلم‌ها، افزایش قیمت بلیت سینماها.

در چنین شرایطی، هر چند آمار منتشرشده در پایان سال نشان‌دهنده افزایش تقریباً ۷۰۰ هزار نفری کلّ مخاطبان سینمای ایران نسبت به سال گذشته بود اما وضعیت اکران نوروزی چندان مساعد به‌نظر نمی‌رسید. در اکران نوروزی ۹۴، فیلم «ایران برگر» با جذب ۸۶۴ هزار و ۲۴ مخاطب موفق‌ترین فیلم بود و در انتهای سال رتبه چهارم را در جدول پرمخاطب‌ترین و رتبه سوم را در جدول پرفروش‌ترین فیلم‌ها به دست آورد. «رخ دیوانه» با ۴۹۳ هزار و ۷۸۷ تماشاگر دیگر فیلم اکران نوروز بود که در جمع ده فیلم پرمخاطب سال (در رتبه هشتم) قرار گرفت. «استراحت مطلق» ۲۷۲ هزار و ۱۲۳ مخاطب را جذب کرد و سیزدهمین فیلم پرمخاطب سال شد. «طعم شیرین خیال» و «روباه» دو فیلمی بودند که حتی به آمار صد هزار تماشاگر هم نرسیدند و به‌ترتیب با ۹۴ هزار و ۴۱۲ مخاطب و ۲۷ هزار و ۲۳۶ مخاطب رتبه‌های ۲۵ و ۴۴ را در جدول فیلم‌های پربیننده سال به خود اختصاص دادند.

سینمای ایران در این سال ۱۳ میلیون و ۳۷۳ هزار و ۳۸ مخاطب داشت که از این میان ۱ میلیون و ۷۵۱ هزار و ۵۸۲ مخاطب (۱۳.۰۹ درصد از مجموع بینندگان) به تماشای فیلم‌های اکران نوروز نشستند.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۵

سال ۹۵ را می‌توان سال جهش ناگهانی سینمای ایران از نظر اقتصادی دانست. ضمن این‌که اکران نوروزی این سال هم در مقایسه با سال‌های گذشته با رشد قابل‌توجهی مواجه شد؛ صعودی که، از جمله، به ترکیب مناسب فیلم‌های اکران نوروزی مرتبط بود. در این سال چهار فیلم «ابد و یک روز» (سعید روستایی)، «۵۰ کیلو آلبالو» (مانی حقیقی)، «بادیگارد» (ابراهیم حاتمی‌کیا) و «کفش‌هایم کو؟» (کیومرث پوراحمد) در ایام نوروز روی پرده رفتند. ضمن این‌که فیلم «من سالوادور نیستم» (منوچهر هادی) هم کمی قبل و از ۵ اسفند ۹۴ روی پرده رفته بود و در همان مدت اندک باقی‌مانده از آن سال، با فروشی قابل‌توجه و جذب ۴۵۵ هزار و ۳۲۶ مخاطب توانسته بود خود را به جمع ده فیلم پرفروش و پرمخاطب سال ۹۴ برساند.

در میان فیلم‌های ذکر شده، دو فیلم به آمار بیش از ۲ میلیون مخاطب و دو فیلم دیگر به آمار بیش از یک میلیون مخاطب رسیدند. «من سالوادور نیستم» با ۲ میلیون و ۳۹۶ هزار و ۶ مخاطب به پرمخاطب‌ترین فیلم سال تبدیل شد و در جدول فروش هم، بعد از «فروشنده» (اصغر فرهادی) در رتبه دوم قرار گرفت. «۵۰ کیلو آلبالو» هم با ۲ میلیون و ۱۴۳ هزار و ۶۲۵ مخاطب چهارمین فیلم پرفروش و پر مخاطب سال شد. «ابد و یک روز» دیگر فیلم موفق اکران نوروز بود که ۱ میلیون و ۶۷۵ هزار و ۴۶۸ مخاطب را به خود جذب کرد و با کسب رتبه ششم پرمخاطب‌ترین و رتبه پنجم پرفروش‌ترین فیلم سال به کار خود پایان داد. «بادیگارد» هم با ۱ میلیون و ۱۴ هزار و ۸۳۴ مخاطب هفتمین فیلم پرفروش و پرمخاطب سینمای ایران بود. اما دو فیلم دیگر عملاً اکران ناموفقی را پشت سر گذاشتند. «خشم و هیاهو» با ۲۱۵ هزار و ۹۸۷ مخاطب بیست‌وهشتمین فیلم پرمخاطب سال شد و «کفش‌هایم کو؟» با ۹۳ هزار و ۵۰۹ مخاطب رتبه چهلم این فهرست را به دست آورد.

در سال ۹۵، سینمای ایران رشدی ۹۳ درصدی را در زمینه تعداد مخاطب نسبت به سال گذشته تجربه کرد. در این سال ۲۵ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۴۸۳ بلیت فروخته شد که ۷ میلیون و ۵۳۹ هزار و ۴۲۹ تماشاگر (۲۹.۱۶ درصد از مجموع مخاطبان سالیانه) برای تماشای فیلم‌های اکران نوروز به سینما رفتند.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۶

فهرست اکران نوروز ۹۶ از این فیلم‌ها تشکیل شده بود: «خوب، بد، جلف» (پیمان قاسم‌خانی) – اکران این فیلم از ۲۷ بهمن ۱۳۹۵ آغاز شد، «گشت ۲» (سعید سهیلی)، «ماجرای نیمروز» (محمدحسین مهدویان)، «سه بیگانه» (مهدی مظلومی) – این فیلم به‌علت همکاری مظلومی با شبکۀ ماهواره‌ای جِم بدون ذکر نام کارگردان اکران شد، «آبا جان» (هاتف علیمردانی) و «یک روز بخصوص» (همایون اسعدیان).

متأسفانه آمار ذکرشده در «وبسایت معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» در مورد وضعیت فروش و مخاطب فیلم‌های اکران‌شده در سال ۹۶ ناقص و نادرست – و بنابراین غیرقابل‌استناد – است. به‌عنوان مثال فروش فیلم «گشت ۲» در این وبسایت تنها ۱ میلیارد و ۶۷۶ میلیون تومان، تعداد مخاطبان این فیلم ۱۹۲ هزار و ۹۷۵ نفر، و رتبه این فیلم در جدول پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال، بیست‌وپنجم ذکر شده است! در‌حالی که این «گشت ۲» طبق آمار رسمی، سومین فیلم پرفروش سال بود. با استناد به آمار فروش سالیانه ثبت‌شده در سایت سینما تیکت، «گشت ۲» در آن سال ۱۹ میلیارد و ۷۸۱ میلیون و ۳۴۴ هزار تومان فروخته است. همچنین آمار فروش «سه بیگانه» در «وبسایت معاونت توسعه…» ثبت نشده است. طبق آمار سایت سینماتیکت، «سه بیگانه» با فروشی معادل ۲ میلیارد و ۱۱ میلیون و ۶۰۲ هزار تومان در رتبه ۲۱ جدول فروش سالیانه قرار گرفته است. جدا از این دو فیلم، آمار تعداد مخاطبان فیلم‌های اکران نوروزی به نقل از «وبسایت معاونت توسعه…» به این شرح است: «خوب، بد، جلف»: ۱ میلیون و ۲۱۵ هزار و ۹۸۷ مخاطب؛ «ماجرای نیمروز»: ۴۷۸ هزار و ۱۲ مخاطب؛ «آبا جان»: ۱۵۲ هزار و ۵۶ مخاطب؛ «یک روز بخصوص»: ۱۱۸ هزار و ۶۲ مخاطب.

با توجه به این آمار می‌توان فهمید که وضعیت اکران نوروزی علی‌رغم دو فیلم پرفروش، سقوط آشکاری را نسبت به اوج سال گذشته نشان می‌دهد.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۷

در نوروز سال ۹۷، هفت فیلم روی پرده رفتند: «مصادره» (مهران احمدی)، «لاتاری» (محمدحسین مهدویان)، «به وقت شام» (ابراهیم حاتمی‌کیا)، «لونه زنبور» (برزو نیک‌نژاد)، «فیلشاه» (هادی محمدیان)، «خرگیوش» (مانی باغبانی) و «فراری» (علیرضا داودنژاد).

اکران همزمان هفت فیلم جدید در سینماها باعث ایجاد بحث‌هایی با محوریت این پرسش شد که آیا سینمای ایران اساساً ظرفیت اکران همزمان این تعداد فیلم را دارد یا نه. اما وضعیت فروش فیلم‌ها در نوروز ۹۷ نشان داد که حداقل پنج فیلم می‌توانند به‌طور همزمان اکران شده و به موفقیت نسبی برسند به‌طوری که در این سال پنج فیلم از میان آثار نوروزی در میان ده فیلم پرمخاطب سال قرار گرفتند. در این میان «لاتاری» با ۱ میلیون و ۶۴۷ هزار و ۵۲۰ مخاطب و قرار گرفتن در رتبه سوم پرمخاطب‌ترین و رتبه چهارم پرفروش‌ترین فیلم‌های سال، از دیگران موفق‌تر بود (البته این فیلم در جدول فروش، پایین‌تر از «مصادره» قرار گرفت). «به وقت شام» با ۱ میلیون و ۵۸۷ هزار و ۲۰ مخاطب رتبه چهارم جدول مخاطب و رتبه ششم جدول فروش سالیانه را به خود اختصاص داد. «مصادره» با ۱ میلیون و ۵۳۷ هزار و ۹۶۶ تماشاگر پنجمین فیلم پربیننده و دومین فیلم پرفروش سال شد. «فیلشاه» ۱ میلیون و ۱۵۵ هزار و ۷۹۲ مخاطب را به خود جذب کرد و در دو جدول پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های سال به‌ترتیب در رتبه‌های هفتم و نهم قرار گرفت. «لونه زنبور» هم ۹۳۹ هزار و ۸۶۶ مخاطب داشت و توانست رتبه نهم پربیننده‌ترین و رتبه هشتم پرفروش‌ترین فیلم‌های سال را کسب کند. اما دو فیلم دیگر، آمار نا امیدکننده‌ای از خود به جا گذاشتند. «خرگیوش» ۱۷۲ هزار و ۹۳۲ مخاطب داشت و سی‌وچهارمین فیلم پرمخاطب سال شد. «فراری» هم با آمار نازل ۵۲ هزار و ۶۴۱ بیننده رتبه‌ای بهتر از ۴۹ را در جدول آثار پرتماشاگر سال کسب نکرد.

در این سال ۲۸ میلیون و ۵۳۷ هزار و ۴۱۰ مخاطب به سینماها رفتند که در این میان سهم فیلم‌های نوروزی آمار قابل توجه ۷ میلیون و ۹۳ هزار و ۷۳۷ مخاطب بود (۲۴.۸۵ درصد از مجموع مخاطبان سال ۹۷).

اکران نوروزی سال ۱۳۹۸

طبق سنت جدید سینمای ایران، در نوروز ۹۸ هم هفت فیلم روی پرده رفتند: «متری شیش و نیم» (سعید روستایی)، «رحمان ۱۴۰۰» (منوچهر هادی)، «چهار انگشت» (حامد محمدی)، «غلامرضا تختی» (بهرام توکلی)، «پیشونی سفید ۳» (جواد هاشمی)، «ژن خوک» (سعید سهیلی) و «زندانی‌ها» (مسعود ده‌نمکی). اکران تمام این فیلم‌ها به‌جز «متری شیش و نیم» از ۲۵ اسفند ۹۷ آغاز شد و «متری شیش و نیم» یک روز دیرتر روی پرده رفت. درام سیاسی «دیدن این فیلم جرم است» (محسن زهتابچیان) هم از گزینه‌های اکران نوروزی بود که ظاهراً به‌دلیل مشکل در اخذ پروانه نمایش از فهرست نهایی حذف شد.

اکران نوروزی ۹۸ از چند جنبه بحث‌برانگیز شد. یکی از این جنبه‌ها، شکست سنگین «غلامرضا تختی» بود که پس از نمایش در جشنواره فجر به یکی از فیلم‌های موردعلاقه گروهی از منتقدان تبدیل شده بود. ناکامی «غلامرضا تختی» بحث‌هایی را پیرامون شرایط انتخاب فیلم‌ها برای اکران نوروزی ایجاد کرد. نرگس عاشوری در گزارشی با عنوان «چه کسی تختی را کشت؟!» در روزنامه ایران (۱۹ فروردین ۱۳۹۸) به علل شکست این فیلم در اکران پرداخت. امیرحسین علم‌الهدی (مدیر سابق گروه هنر و تجربه) در این گزارش در مورد این شکست چنین گفت: «مردم ایران ثابت کرده‌اند که به فیلم‌های کمدی چه کیفی و چه غیر کیفی بیشتر علاقه دارند. طیف کسانی که فیلم‌های کمدی را می‌بینند هم یک پژوهش جدی می‌خواهد. سطح سواد، میزان درآمد، توجه‌شان به سینما و… را باید بررسی کرد. تا این پژوهش درنیاید ما نمی‌توانیم به دلیل متقن دسترسی پیدا کنیم». او، جای دیگری از همین گزارش، به این نکته مهم هم اشاره کرد که به‌طور کلّی اکران همزمان هفت فیلم در ایام نوروز یک اشتباه استراتژیک است: «سینمای ایران در عید باید نهایتاً ۵ فیلم اکران کند چون ظرفیت بیش از این را ندارد». این ادعا (که با نگاهی به وضعیت فروش نوروزی سال‌های اخیر قابل‌تأمل به‌نظر می‌رسد)، فعلاً از سوی مدیران و تصمیم‌گیرندگان سینمای ایران مورد توجه قرار نگرفته است. گروهی از منتقدان و کارشناسان سینمای ایران هم حضور فیلمی مثل «غلامرضا تختی» را در اکران نوروزی غیرقابل‌توجیه دانستند و اعتقاد داشتند که این فیلم در صورت اکران در زمان مناسب‌تر می‌توانست به فروش بالاتری دست پیدا کند.

اما دیگر بحث داغ اکران نوروزی به فروش دو فیلم «متری شیش و نیم» و «رحمان ۱۴۰۰» برمی‌گشت. درحالی‌که گروهی از مخاطبان در فضای مجازی سعی می‌کردند یک دوقطبی دیگر را (به‌سبک دوقطبی ایجادشده بین «جدایی نادر از سیمین» و «اخراجی‌ها ۳» در اکران نوروز ۹۰) ایجاد کنند، «رحمان ۱۴۰۰» و «متری شیش و نیم» با اختلافی نه‌چندان زیاد در رتبه‌های اول و دوم فروش نوروزی قرار داشتند. در چنین شرایطی، پایان ناگهانی اکران «رحمان ۱۴۰۰» یک شوک زودهنگام به اکران ۹۸ وارد کرد. نمایش این فیلم، پس از چهار هفته اکران و درحالی‌که کماکان پرفروش‌ترین فیلم روی پرده بود، به‌علت تخلف سازندگانش و وجود تفاوت میان نسخه دارای مجوز با نسخه در حال اکران متوقف شد.

این اتفاق باعث شد تا «متری شیش و نیم» به یکه‌تاز اکران نوروزی تبدیل شود. این فیلم با ۲ میلیون و ۳۱۷ هزار و ۴۴۵ مخاطب، به سومین فیلم پرتماشاگر و دومین فیلم پرفروش سال ۹۸ تبدیل شد. «رحمان ۱۴۰۰» در همان چهار هفته ۱ میلیون و ۷۹۷ و ۱۸۴ مخاطب را به خود جذب کرد تا رتبه چهارم هر دو جدول مخاطب و فروش سالیانه را به دست بیاورد. «چهار انگشت» با ۸۷۱ هزار و ۱۰۳ مخاطب، نهمین فیلم پرمخاطب و هشتمین فیلم پرفروش سال شد. «زندانی‌ها» با جذب ۴۶۲ هزار و ۸۹ مخاطب هجدهمین فیلم پربیننده سال شد که نشان‌دهنده فاصله‌ای معنی‌دار با مهم‌ترین فیلم‌های ده‌نمکی بود. «پیشونی سفید ۳» ۳۴۷ هزار و ۵۸۷ مخاطب را جذب کرد تا به بیستمین فیلم پرمخاطب سال تبدیل شود. «ژن خوک» با ۲۷۷ هزار و ۱۰۸ تماشاگر بیست‌وچهارمین فیلم پربیننده سال شد و «غلامرضا تختی» با تنها ۱۵۴ هزار و ۱۰۰ مخاطب رتبه‌ای بهتر از سی‌ودوم در جدول فیلم‌های پرمخاطب سال کسب نکرد.

در این سال مجموعاً ۲۶ میلیون و ۳۱۰ هزار و ۳۸۴ قطعه بلیت فروخته شد که از این میان ۶ میلیون و ۲۲۶ هزار و ۶۱۶ بلیت (۲۳.۶۶ درصد از مجموع بلیت‌ها) به تماشای فیلم‌های نوروزی اختصاص داشت.

اکران نوروزی سال ۱۳۹۹

«خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری» (پیمان قاسم‌خانی)، همچون قسمت اول این مجموعه، بلافاصله بعد از جشنواره فجر روی پرده رفت تا اولین فیلم اکران نوروز ۹۹ لقب گیرد. در ادامه هم فهرست فیلم‌های زیر به‌عنوان دیگر انتخاب‌ها برای اکران در نوروز ۹۹ اعلام شد: «شنای پروانه» (محمد کارت)، «لامینور» (داریوش مهرجویی)، «لاله» (اسدالله نیک‌نژاد)، «بازیوو» (امیرحسین قهرایی)، «پسرکشی» (محمدهادی کریمی)، و «زن‌ها فرشته‌اند ۲» (محمدحسین فرح‌بخش).

در این میان، چند نام کنجکاوی‌برانگیز به‌چشم می‌خورد. از یک طرف قابل‌حدس بود که «خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری» می‌تواند به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سال ۹۹ تبدیل شود. از سوی دیگر، استقبال قابل‌توجه منتقدان و تماشاگرانِ سی‌وهشتمین دوره جشنواره فجر از فیلم «شنای پروانه» (از جمله رسیدن سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به این فیلم) باعث شده بود تا خیلی‌ها به فروش بالای «شنای پروانه» (به‌خصوص با توجه به شباهت حال‌وهوای عمومی فیلم به آثار موفقی چون «ابد و یک روز» و «مغز‌های کوچک زنگ‌زده») امیدوار باشند. حضور فیلمی از داریوش مهرجویی پس از چند سال، از دیگر نکات کنجکاوی‌برانگیز برنامه درنظرگرفته‌شده برای اکران نوروزی ۹۹ بود (گرچه چند فیلم اخیر مهرجویی به فروش‌های قابل‌توجهی دست پیدا نکرده‌اند). از طرفی، گرچه فیلم‌های تولیدشده توسط محمدحسین فرح‌بخش چند سالی می‌شود که نتوانسته‌اند موفقیت محبوب‌ترین آثار او را تکرار کنند اما نمی‌توان از کنار نام او به‌سادگی گذشت.

در شرایطی که به‌نظر می‌رسید اکران نوروزی ۹۹ می‌تواند شامل لااقل دو فیلم پرفروش و دو فیلم با فروش متوسط یا قابل‌قبول باشد، وقوع یک حادثه پیش‌بینی‌نشده همه‌چیز را به هم ریخت. شیوع جهانی ویروس کرونا منجر به تعطیلی سالن‌های سینما و مراکز فرهنگی و هنری شد و بنابراین سینمای ایران در سال ۹۹ برای اولین بار از سال ۶۷ و زمان موشک‌باران تهران در دوران جنگ تحمیلی، اکران نوروزی نداشت.

اکران نوروزی سال ۱۴۰۰

اکران نوروز ۱۴۰۰ را می‌توان – با اختلاف زیادی – عجیب‌ترین اکران نوروزی تاریخ سینمای ایران دانست. پنج فیلم «خورشید» (مجید مجیدی)، «خون شد» (مسعود کیمیایی)، «لاله» (اسدالله نیک‌نژاد)، «تکخال» (جواد منافی) و «هفته‌ای یک بار آدم باش» (شهرام شاه‌حسینی) در شرایطی در نوروز امسال روی پرده رفتند که مدیران سینمایی مدام سعی می‌کردند از زنده بودن سینمای ایران و لزوم روشن نگاه‌داشتن چراغ‌های سالن‌های سینما صحبت کنند. با این حال، طبیعی بود که توزیع‌کنندگان فیلم‌هایی با پتانسیل فروش بالا، تمایلی به اکران فیلم خود در آن شرایط بحرانی نداشتند. این، نکته‌ای بود که مرتضی شایسته (رئیس شورای صنفی نمایش) در گفت‌وگویی با برنامه رادیویی «سینما معیار» اعلام کرد. با این حال، او سعی کرد وضعیت گزینش فیلم‌ها را مطلوب جلوه دهد و، با اشاره به حضور دو فیلم کمدی در این فهرست، به این اشاره کرد که «فیلم‌های حاضر در نوبت اکران نوروز ۱۴۰۰، از نظر شورای صنفی نمایش فیلم‌های پرفروش و پرمخاطب هستند». جدا از این که فهرست فیلم‌های انتخاب‌شده چنین ادعایی را تأیید نمی‌کند، وضعیت نامشخص سینما و تداوم تعطیلی و بازگشایی سالن‌های سینما در چند ماه اول سال باعث شد تا آمار فروش فیلم‌های نوروزی ۱۴۰۰ آن‌قدر پایین باشد که می‌توان از آن با عناوینی چون غم‌انگیز یا اسف‌بار یاد کرد.

طبق آمار ثبت‌شده در سمفا (سامانه مدیریت فروش و اکران سینما)، آمار مخاطبان فیلم‌های نوروزی به این شرح است:

• «خورشید»: ۷۱ هزار و ۱۲۲ مخاطب؛ رتبه دوازدهم جدول پرمخاطب‌ترین فیلم‌های ۱۴۰۰
• «هفته‌ای یک بار آدم باش»: ۶۹ هزار و ۹۹۴ مخاطب؛ رتبه سیزدهم
• «تک‌خال»: ۵۰ هزار و ۱۹۴ مخاطب؛ رتبه چهاردهم
• «خون شد»: ۸ هزار و ۶۵۱ مخاطب؛ رتبه بیست‌وششم
• «لاله»: ۴ هزار و ۳۶۶ مخاطب؛ رتبه سی‌وسوم

طبعاً در صورت اکران در زمان مناسب‌تر، این فیلم‌ها می‌توانستند به آمار بهتری دست پیدا کنند. با تثبیت وضعیت سینماها، گسترش واکسیناسیون عمومی، و اکران دو کمدی نسبتاً موفق («دینامیت» و «گشت ۳») وضعیت فروش کلّی فیلم‌ها اندکی بهبود یافت. با این وجود، آمار و ارقام فروش و تعداد مخاطب سینماها نشان‌دهنده این است که سینمای ایران هنوز در مرحله بحرانی به‌سر می‌برد. طبق اعلام سمفا، مجموعاً ۷ میلیون و ۸ هزار و ۱۰ مخاطب در این سال به تماشای فیلم‌های سینمایی نشسته‌اند که سهم فیلم‌های نوروزی ۲۰۴ هزار و ۳۲۷ مخاطب (۲.۹۱ درصد از کل تعداد مخاطبان سینمای ایران در سال ۱۴۰۰ تا تاریخ ذکرشده) بوده است.

و اما اکران نوروزی سال ۱۴۰۱

وضعیت تصمیم‌گیری‌ها در سینمای ایران آن‌قدر بی‌ثبات و غیرقابل‌پیش‌بینی است که اکران نوروزی ۱۴۰۱ از همان ابتدا حاشیه‌ساز شد. طبق فهرست اولیه‌ای که اوایل اسفند اعلام شد، هفت فیلم «روز صفر» (سعید ملکان)، «موقعیت مهدی» (هادی حجازی‌فر)، «مرد بازنده» (محمدحسین مهدویان)، «قدغن» (مجید مافی)، «شادروان» (حسین نمازی)، «لامینور» (داریوش مهرجویی) و «علفزار» (کاظم دانشی) به‌عنوان فیلم‌های اکران نوروزی ۱۴۰۱ معرفی شدند. با توجه به این بحث که شاید سینمای ایران اساساً قابلیت اکران هفت فیلم را به‌صورت همزمان نداشته باشد، به‌نظر می‌رسید از بین این آثار دو یا (در حالت خوش‌بینانه) سه فیلم قابلیت حضور در جمع فیلم‌های پرفروش سال ۱۴۰۱ را داشته باشند و یک یا دو فیلم دیگر هم به آماری قابل‌قبول (یا لااقل متوسط) دست پیدا کنند. اما کمی بعد از اعلام نام این فیلم‌ها، حرف‌وحدیث‌هایی در مورد دو فیلم «علفزار» و «لامینور» ایجاد شد. در نهایت هر دو فیلم از جمع آثار اکران نوروز ۱۴۰۱ کنار گذاشته شده و جای خود را به «سگ‌بند» (مهران احمدی) و «گل‌به‌خودی» (احمد تجری) دادند. بدین ترتیب «لامینور» به یک فیلم – احتمالاً – منحصربه‌فرد در تاریخ سینمای ایران تبدیل شد: فیلمی که دو سال (۱۳۹۹ و ۱۴۰۱) در فهرست اولیه اکران نوروزی قرار گرفت و در هیچ‌کدام از این دو مورد امکان نمایش در ایام نوروز را پیدا نکرد! از سوی دیگر، اکران نوروزی از ۱۸ اسفند با نمایش تنها سه فیلم («موقعیت مهدی»، «گل‌به‌خودی» و «قدغن») شروع شد. سعید خانی پخش‌کننده «شادروان» درباره اکران نشدن این فیلم به ایسنا گفت: «ما منتظر  اعلام رسمی فیلم‌های اکران نوروز بودیم که دیر اتفاق افتاد. شورای صنفی گفته است که می‌توانیم فیلم‌ها را از این هفته (۱۸ اسفند) اکران کنیم ولی تاکنون نه تلویزیون همکاری کرده است و نه تبلیغات محیطی داریم. اگر قرار باشد فیلم‌ها بدون اطلاع‌رسانی اکران شوند با این افزایش قیمت بلیتی که اتفاق افتاده، فیلم‌ نمی‌تواند اکران موفقی داشته باشد؛ بنابراین ترجیح دادیم از هفته آینده «شادروان» را اکران کنیم که تا آن موقع اطلاع رسانی بیشتری صورت گیرد.» از سوی دیگر، تفاوت در امکاناتی که برای تبلیغات در اختیار فیلم‌ها قرار گرفته و شائبه حمایت از یک فیلم خاص، باعث بروز حواشی دیگری شد. تا جایی که حتی محمدحسین مهدویان هم به این شرایط اعتراض کرد. با این وضعیت آشفته، اگر معتقد به ضرب‌المثل «سالی که نکوست از بهارش پیداست» باشیم، چشم‌انداز اکران ۱۴۰۱ چندان روشن به‌نظر نمی‌رسد.

در چنین شرایطی، طبق آمار اعلام‌شده در سامانه مدیریت فروش و اکران سینما (سمفا) تا ابتدای روز ۱۱ فروردین ۱۴۰۱، وضعیت فروش و تعداد مخاطبان اکران نوروزی به شرح زیر است:

• سگ‌بند (مهران احمدی)/ تاریخ اکران: ۲۵ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۲۷۱ هزار و ۱۹۴ قطعه/ فروش: ۱۰ میلیارد و ۶۴۱ میلیون و ۸۰۰ هزار و ۵۰۰ تومان
• موقعیت مهدی (هادی حجازی‌فر)/ تاریخ اکران: ۱۸ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۱۵۸ هزار و ۴۶۵ قطعه/ فروش: ۵ میلیارد و ۴۷۵ میلیون و ۱۰۳ هزار و ۷۵۰ تومان
• شادروان (حسین نمازی)/ تاریخ اکران: ۲۵ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۱۱۷ هزار و ۶۷۶ قطعه/ فروش: ۴ میلیارد و ۵۳۷ میلیون و ۳۹۵ هزار و ۵۰۰ تومان
• روز صفر (سعید ملکان)/ تاریخ اکران: ۲۵ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۷۱ هزار و ۴۲۷ قطعه/ فروش: ۲ میلیارد و ۷۸۴ میلیون و ۶۶۹ هزار تومان
• مرد بازنده (محمدحسین مهدویان)/ تاریخ اکران: ۲۵ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۶۷ هزار و ۷۷۳ قطعه/ فروش: ۲ میلیارد و ۷۹۶ میلیون و ۶۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان
• گل‌به‌خودی (احمد تجری)/ تاریخ اکران: ۱۸ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته شده: ۸ هزار و ۶۸۹ قطعه/ فروش: ۳۱۸ میلیون و ۴۶۰ هزار و ۵۰۰ تومان
• قدغن (مجید مافی)/ تاریخ اکران: ۱۸ اسفند ۱۴۰۰/ تعداد بلیت‌های فروخته‌شده: ۴ هزار و ۹۹۴ قطعه/ فروش: ۱۷۳ میلیون و ۶۴۳ هزار  و ۵۰۰ تومان

 

نتیجه‌گیری

در شرایطی که وضعیت عمومی سینمای ایران هنوز به ثبات نرسیده، شاید صحبت از وضعیت اکران نوروزی بی‌معنی به‌نظر برسد. شرایط سینمای ایران پیچیده‌تر و مبهم‌تر از آن است که بتوان در مورد آینده آن با اطمینان اظهارنظر کرد. طبعاً اکران عجیب و خاص نوروز ۱۴۰۰ با فیلم‌هایی که –به جز دو فیلم – ربط چندانی به حال‌وهوای این ایام نداشتند (و آن دو فیلم هم از کیفیت مطلوبی برخوردار نبودند) نمی‌تواند به‌معنای سقوط کلی جایگاه اکران نوروزی باشد. روند حرکت اکران عید در دهه ۹۰ تا پیش از کرونا نشان می‌داد که جایگاه این دوره به‌عنوان مهم‌ترین دوره اکران سالیانه تثبیت شده است. اما وقتی در اکران ۱۴۰۰ تنها دو فیلم (هر دو هم کمدی) از مرز یک میلیون مخاطب گذاشتند می‌توان فهمید که سینمای ایران در وضعیت نابسامانی به‌سر می‌برد.