واقعیت پرکششی که هدر شد
فیلم سینمای عنکبوت مثال واضحی از دل نمونه‌های متعدد آثار سینمای ایران است که مقهور ایده اولیه خودش شده و تصمیم گرفته با یک ایده اولیه ملتهب چند خطی یک فیلم سینمایی داستانی بسازد. داستان این فیلم در مورد قاتل سریالی ایرانی سعید حنایی است که ملقب به قاتل عنکبوتی بود. فیلمنامه را هم اکتای براهنی نوشته است. در اولین قدم باید پذیرفت سراغ گرفتن از این سوژه در دل اجتماع ایرانی کار ساده‌ای نیست.
تلاش نویسنده و کارگردان برای رسیدن به یک زاویه نگاه روشن در مورد فیلم به جایی نرسیده است. فیلم جایی میان سینمای جنایی و ترس و رویکردهای اجتماعی و انتقادی و حتی یک درام جنایی-روانشناختی معلق مانده است. اصل ماجرا این است که در قدم اول ما باید ابعاد درونی و بیرونی شخصیت قاتل را بشناسیم و شکل و شمایل شکل‌گیری انگیزهایش را درک کنیم و سپس تعیین هدف او را بپذیریم
حتما و قطعا پرداختن به قتل‌های سریالی به اسم دین و اعتقادات اسلامی و امر به معروف و نهی از منکر و نقد این دیدگاه نظرهای بسیاری را به خود جلب می‌کند و حساسیت‌های بسیاری را در پی خواهد داشت؛ که البته داشته است. اما این همه دلیلی بر این نیست تا به این موضوع مهم که منجر به تراژدی شده، پرداخت نشود؛ این سر جای خودش. اما وقتی سراغ تحلیل یک اثر سینمایی می‌رویم طبیعتا متر و معیار ما رخدادهای بیرونی نیست و ملاک خود اثر است. همانطور که در ابتدای این نوشته مطرح شد، فیلمنامه و فیلم سینمایی عنکبوت چیزی فراتر از یک ایده اولیه ملتهب نیست.
حتی تلاش نویسنده و کارگردان برای رسیدن به یک زاویه نگاه روشن در مورد فیلم به جایی نرسیده است. فیلم جایی میان سینمای جنایی و ترس و رویکردهای اجتماعی و انتقادی و حتی یک درام جنایی-روانشناختی معلق مانده است. اصل ماجرا این است که در قدم اول ما باید ابعاد درونی و بیرونی شخصیت قاتل را بشناسیم و شکل و شمایل شکل‌گیری انگیزهایش را درک کنیم و سپس تعیین هدف او را بپذیریم. در این فیلم همه آنچه در مورد حادثه محرک ابتدایی می دانیم آن است که سعید (با بازی محسن تنابنده) شخصیتی متعصب و تحت تاثیر مادرش است. در این بین در بزنگاهی یک راننده مسافرکش به همسر سعید (با بازی ساره بیات) تعرض می‌کند. پس پای یک مرد و مزاحمتش برای یک زن در میان است.
در ادامه اما طی فرایندی که برای مخاطب از دل فکت‌های درون فیلم قابل درک نیست، سعید تصمیم به پاکسازی شهر از زنان آسیب خورده خیابانی می‌گیرد. سوال اینجاست که چه پشتوانه‌ای منجر به انتقال خشم سعید از مردان مزاحم به زنان خیابانی شد؟ آیا دلایل روانشناختی در کار بود و خشم همیشگی عیان نشده سعید از مادر و تمام زنان اطراف روی زنان خیابانی برون‌فکنی شده است؟ آیا ناتوانی در کنترل هوسرانی مردان در شهر کار را به حذف صورت مسئله از نگاه سعید، یعنی زنان کشانده است؟ آیا تمایلات درونی سعید به زنان و مقاومت‌های درونی او که ریشه در اخلاقیات و باورهای مذهبی او دارد منجر به سرکوب خواسته‌ها و در نهایت تبدیل شدنش به خشم و ارتکاب به قتل شده است؟ آیا عقده حقارت و سرکوب هایی که از سوی مادر و اطرافیان متحمل شده باعث تصمیم به قتل‌های سریالی از سوی او شده است؟
تمام این سوالات در دل تک دیالوگ‌هایی که چندان قابل استناد نیستند، بر اساس برداشت‌های نه چندان منطبق بر اثر مخاطب قابل جست‌وجو است. اما هیچ یک از این اشارات تبدیل به شخصیت‌پردازی و موقعیت سازی و عیان شدن برای مخاطب نمی‌شود.
گویی بنا بوده حرفی زده شود و همزمان زده نشود. نتیجه این می‌شود که مشخص نیست انگیزه اصلی سعید برای کشتن زنان در اثر حادثه محرک مزاحمت یک مرد برای همسرش از کجا آب می‌خورد. پس در ادامه ما شاهد قتل‌های متعددی هستیم که همگی به یک شکل تکراری و کم کشش رقم می‌خورد. در آن بین هم هر یک از زنان آسیب دیده و خیابانی چند دیالوگ کوتاه از بدبختی‌ها و همسران، پدران و برادران نااهل و سواستفاده‌گرشان می‌گویند که چیزی فراتر از بیان کلیشه‌ها در دل اجراهای تیپیکال و پلاستیکی بازیگران نیست. پس کل فیلم تشکیل شده از یک مقدمه سردرگم که منجر به درک انگیزه درونی و هدف اصلی قاتل نمی‌شود و بدنه‌ای مطول که پر است از قتل‌های مشابه با سر و شکلی مشابه و در نهایت دستگیری که آن هم پر تعلیق و پر کشش اجرا نمی‌شود و به راحتی آب خوردن تصویر می‌شود.
بهترین فیلم ها درباره قاتل های سریالی
فیلمنامه‌نویس و کارگردان حتی زحمت اینکه شیوه لو رفتن و دستگیری سعید را در قامت یک پایان‌بندی گره گشا و رهایی‌بخش برای روان مخاطب رقم بزنند را به خودشان نداده‌اند. انگار تمام تخم‌مرغ‌های آنها در سبد این برداشت که مخاطب تمام ماجرا را می‌داند! قرار داده شده است. خب سوال این است که اگر مخاطب کل داستان را می‌داند پس چه ضرورتی وجود داشته که این فیلم ساخته شود؟ آیا خواندن یک گزارش در روزنامه یا یک اثر مستند تمام این داده‌ها و بیشترش را به ما نمی‌داد؟ آیا چیزی بیشتر از ذوق‌زدگی و پناه گرفتن پشت یک ایده ملتهب و پر کشش برای پنهان کردن نابلدی و بی‌حوصلگی در فیلمنامه‌نویسی و دراماتیزه کردن موقعیت‌ها و ترسیم شخصیت‌ها و تبدیل کردن یک رخداد واقعی به یک درام پر کشش در کار بوده است؟
اصلا نمی‌توان پذیرفت که کم‌حوصلگی و خام‌دستی در نگارش و ساخت فیلم عنکبوت به دلیل نگرانی از دخل و تصرف در واقعیت‌های موجود و انتقادات احتمالی بعدی‌اش بوده است. حتما و قطعا میشد در مقدمه بهتراز اینها به لایه‌های فکری سعید پرداخت. میشد انگیزه‌اش را دقیق‌تر بیان کرد. میشد صحنه‌های قتل را بهتر پرداخت کرد. میشد سکانس منجر به لو رفتن و دستگیری را پرکشش‌تر بسط داد.
میشد خط و ربط ارتباط سعید با مادر و خانواده و گذشته‌اش را دقیق‌تر ترسیم کرد. میشد ماجرای مراودات درون خانوادگی سعید با همسر و فرزندانش را عمیق‌تر پرداخت کرد. میشد… داستان و ایده فیلم در این نمونه سینمایی که عرضه شده به کل تلف شده و قدر ندیده است. این ایده به راحتی قابلیت تبدیل شدن به یک درام روانشاختی استخوان‌دار و تو در تو را داشته است اما حیف…
فیلم برداشت بسیار خوبی بود. خوب نقد کرده و در متن فیلم به مشکلات فرهنگی و روانی خانواده ای که قاتل در اون بزرگ شده بود و رفتار نابهنجار و تربیت غلط مادرش اشاره می کرد. تحلیل خوبی هم از جنبه روانشناسی داشت.
در مدت یکساعت و چند دقیقه فیلم به خوب حق مطلب رو بیان کرد و با بازی درخشان محسن تبابنده، بسیار خوش ساختی بود.
آیا سعید حق دارد حتی وقتیذفقر و نداری قربانیان خودرا میفهم که آنها از روی ناچاری دست بکاری میزنند که بلدند و ناچارند میزنند جانشان را بگیرد او چکاره این جامعه است. اگر خواستی مفید باشی بدون چشمداشت کمک به اونها میکردی . صحبتهای این انسان مصلح و کارهای او دقیقا کپی اون قاتل خفاش شب است. کارگردان هم هیچ حرفی برای گفتن ندارد . لهجه جناب قاتل هم که معلوم نیست مربوط به کدام منطقه است
کی گفته سعید حنایی شده قهرمان؟ اگه قهرمان میشد که یه جوری بخاطر سوبقش و بیماری روانی که داشت حداقل حکمشو از اعدام تخفیف میدادن . اتفاقا این ادم افکار شبه داعش داشته توی فیلم به قاضی میگه من بر طبق روایات عمل کردم قاضی میگه کدوم روایات میگه نمیدونم خب دقیقا این ادم هیچی از دین نمیدونه و یه سری ذهنیات و تفکرات خودشو به اسم دین برای خودش موجه کرده . هرچند ک کلا فیلم ضعیفی بود علی الخصوص در شخصیت پردازی و وفاداری به واقعیت ولی اینکه بگید این فیلم و ساختن برای قهرمان جلوه دادن حنایی و امثال تفکر اون ب نظرم کاملا اشتباه و سطحی نگرانه است
فیلم ضعیفی بود منم با نظر بقیه موافیم و کاش می شد که کمی از زندگی اون خانم هارو هم نشان می دادند که چه خانواده هایی داشتند این جوری مخاطب بیشتر باهاشون احساس همدردی میکرد تا اینکه زندگی این قاتل وفقط نشان دهند و ما فقط ماجرای زندگی اون خانمارو از زبون خودشون یه چیزایی شنیدیم و بیشتر قاتل رو پر رنگش کردند ولی در کل خیلی فیلم هولناکی ضعف هایی داشت . آقای تنابنده هم بهتر بود بیشتر تمرین می کردند انگار شخصیت همون نقی معلولی رو داشت با این تفاوت که یه قاتل زنجیره ای شده بود یعنی تیپ بازیش نزدیک همون شخصیت نقی بود یکم متفاوت تر بازی می کردند انگار زیاد نتوانسته بودند نقش قاتل رو خوب در بیارند فقط عقایدو متعصب بودنش رو که اونم متعلق به نقش های قبلی شون بود رو هم در این نقش به کار برده بودند .
چرا باید داستان زندگی یه قاتل نوشته بشه به جای درمان درد های جامعه که باعث میشه یه عده رو بیارن به فحشا همین یه آدم میاد حکم میده میکشه قهرمانم میشه فیلمشم میسازن حتما جاشم تو بهشته فقط تو ایران از این افتخارات داریم هنرمندانیم که تن به بازی این نقش دادن فقط نان به نرخ روز خورن ادای اشخاص متمدن درمیارن هیج کس حق کشتن فرد دیگه رو نداره حتی اگه اون فرد خطاکاره
از نظر من ک هم ساره بیات و هم محسن تنابنده هردو خیلی خوب بازی کردن و نظر هایی که میبینم الکیه
مستندی زیرزمینی از همین ماجرا ساخته شده،در یک روز قبل از اینکه جلوی فیلمبرداری گرفته بشه، از طرف های مختلف بویژه خانواده سعید مطالب جالبی داره، اگر حرف تو دهنشون نگذاشته باشه، بنظرم فیلم اصل ماجرا رو تحریف کرده
و ای کاش جرئت این رو داشتن که درفیلم شون نشون بدن که تعریف و تمجیدهایی که پلیس های اراذل در صحنه جرم از قاتل میکنن ، و اون و فردی شجاع به جای فردی پست فطرت توصیف میکنن باعث شده بود که سعید حنایی احساس افتخار پیدا کنه و قتل های بیشتری رو انجام بده که من صراحتا شنیدم که در مصاحبه ش این مسئله رو عنوان کرده و همین مسئله رو دقیقا خانومی که چند سال پیش تعدادی زیادی زن رو به قتل رسونده بود مستندش ساخته شده بود عنوان کرده بود ، اینها کارگردان نیستن فقط یک مشت آدم پولکی ترسو هستن
در ضمن ای کاش میتونستم روزی از نزدیک محسن تنابنده روببینم وبهش بگم تو هیچ هنری به جز اینکه ادای مازندرانی ها رو در بیاری نداری و در واقع تنها چیزی هست که بلدی و توی این فیلم هم کاملا همون نقی بود فقط با اسم سعید حنایی ، احتمالا کارگردان برای هزینه کمتر تنابنده و رو انتخاب کرده ، ای کاش این فیلم به واقعیت ها می‌پرداخت مانند موضوع مهدورالدم در اسلام که باعث شده بود یک خانواده قاتل مانند خانواده سعید حنایی و تمام همسایگان بستگانشان و پلیس هایی که حس افتخار رو در سعید حنایی تقویت کرده بودن
متاسفم برای این فیلم چون کسانی که مستند واقعی سعید حنایی رو دیده باشن متوجه ضعف این فیلم میشن چون کاملا دور از واقعیت بوده به این دلیل که خانواده سعید حنایی ، یعنی زن و مادر و فرزندش انقدر طرفدار سعید حنایی بودن و با افتخار از قتل هاش صحبت میکردن که احتمال خیلی زیادی وجود داشته که تمام قتل ها با همدستی خانواده ش بوده باشه و کاملا هوشیارانه با برنامه ریزی قبلی ، در هنگام دستگیری خانواده شو بی خبر جلوه داده و در واقع اونها اگر حتی دستشون به خون آغشته نبود ذهن های قاتلی داشتن و خودشون هم به نوعی آدمکش هایی هستن که به وضوح اعلام میکنن که قانون دست اونها رو برای قتل بسته
امسال فیلم دیگری به نام عنکبوت مقدس ساخته علی عباسی پخش می‌شود که خارج از ایران و بدون محدودیت‌های داخلی ساخته شده است. فیلمی که بر اساس همین قتل‌های سریالی ساخته شده است. یکی از معدود مواردی است که دو فیلم را با موضوعی مشابه که تقریبا همزمان پخش می‌شوند، با هم مقایسه کنید.
تا جایی که من مستندات رو دیدم و خوندم هم مادرش هم پسرش هم دخترش و هم زنش کاملاً ازش طرفداری میکردن و کارش رو درست میدونستن که تو فیلم زنش برعکسش رو نشون داد انگار خواستن یجوری ببندنش که زیادی هم مردم جو زده نشن هم دیگه رو بکشن تا جایی که میدونم درواقعیت خیلیا دنبال آزادیش بودن و میگفتن کارش درست بوده. درکل بخش دستگیریشو ول کردن تو فیلم یهو نشون دادن گرفتنش بخش دادگاه رو کم نشون دادن میشد حتی صحنه آخر رو ی شات بسته از پاهای آویزون شده به دار آویخته با زنجیر و یک دمپایی به پا ببندن بجای آتیش زدن خاطرات طرف.
درود بر شما
نقد به حقی بود، با توجه به اینکه مستند سعید حنایی رو پیش‌تر دیده بودم این فیلم واقعا با بازی افتضاح ساره بیات و حتی محسن تنابنده، هیچ حرفی برای گفتن نداشن، چه بسا که فیلمنامه و کارگردانی هم به شدت ضعیف و سطح پایین بود. جای مقایسه نیست ولی فیلم مهین (مستند) با وجود کارگردان جوانی که داشت و بازیگرهایی که شناخته شده نبودند، چندین سر و گردن از این فیلم با کارگردان و بازیگرهای شناخته شده‌اش بالا‌تر بود… تنها بازیگر خوب این فیلم درواقع شخصیت دختر بچه ی سعید حنایی بود.
ممنونم از نقد منصفانه ی شما.