قهوه‌خانه‌ها پر از این قصه‌هاست!
داستان «پوست» از افسانه‌های فولکلور محلی آذربایجان استخراج شد
بهمن و بهرام ارک برادران دوقلوی فیلمساز تبریزی‌اند که بر حسب اتفاق از دنیای شعر و شاعری به عالم سینما کشیده شدند و بعد از ساخت یک فیلم بلند و چند فیلم کوتاه و کسب تجربیاتی در فضای هنر هفتم که آوازه آن به جشنواره‌های بین‌المللی از جمله فستیوال کن نیز رسید، سراغ ساخت دومین فیلم بلند سینمایی خود با عنوان «پوست» رفتند که این فیلم نیز در جشنواره فیلم فجر موفق به دریافت جایزه بهترین موسیقی متن و سیمرغ بلورین بخش «هنروتجربه» شد و حالا این دوقلوهای تبریزی به عنوان فیلمسازان جوانی شناخته می‌شوند که آثار خلاقانه آن‌ها در سینما از سوی منتقدان سینمایی و مخاطبان دنبال می‌شود.
به بهانه اکران آنلاین فیلم «پوست» در فیلیمو با یکی از دو کارگردان این فیلم، بهمن ارک گفت‌وگوی کوتاهی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
- به عنوان یکی از ۲ کارگردان فیلم پوست و خالق آن، چطور شد که موضوع اولین فیلم بلندتان را بر اساس افسانه‌های محلی انتخاب کردید؟
داستان فیلم «پوست» مجموعه‌ای از افسانه‌های محلی را دربرمی‌گیرد و به عبارت دیگر داستان من و برادرم بهرام است که با افسانه‌های محلی آمیخته شده است. نمی‌توان گفت یک افسانه ویژه منطقه خاصی است بلکه مجموعه‌ای از افسانه‌های مختلفی است که در داستان فیلم ما، به هم پیوند خورده است.
- خب چرا سراغ این موضوع خاص رفتید؟
به خاطر علاقه‌ای که من و بهرام به مضامین فرهنگی داریم سراغ این موضوع رفتیم. ما دوست داریم در حوزه فرهنگ، تاریخ و تاثیرگذاری آن روی عموم مردم کار کنیم و به همین دلیل فیلم‌های ما به سمت این مضامین کشیده شده است.
- فیلمنامه این فیلم چطور شکل گرفت و روند نگارش آن چگونه پیش رفت؟
قصه این فیلم ابتدا قصه کوتاهی بود و بعد رفته رفته آن را گسترش می‌دادیم. داستان فیلم پوست برگرفته از ادبیات فولکلور شفاهی است که به صورت سینه به سینه از نسلی به نسل بعد منتقل شده و جایی مکتوب نشده است. ما از میان این قصه‌ها و افسانه‌های فولکلور شفاهی بخشی را که به کار داستان فیلم ما می‌آمد، استخراج کردیم و آن‌ها را رفته رفته گسترش دادیم و به نسخه نهایی داستان فیلم رسیدیم.
- حتما با تحقیقات به این افسانه‌ها رسیدید. تحقیقاتی چطور بود؟
بخشی از این افسانه‌ها و قصه‌ها را با کمک گرفتن از دوستان شاعری که داریم، یافتیم و بخش دیگری را نیز در طول نشست و برخاست‌هایی که با دوستان دیگرمان در حوزه‌های مختلف داریم، به دست آوردیم و بخشی از آن نیز برگرفته از زندگی خودمان در منطقه آذربایجان است که با آن آشنا بودیم. به هر حال قهوه‌خانه‌های اینجا پر از این قصه‌هاست و دوستان عاشیق ما در این منطقه نیز قصه‌ها و افسانه‌های زیادی را می‌دانند که بخشی از این افسانه‌ها را در گفت‌وگو با آن‌ها استخراج کردیم.
سابقه ارک‌ها
برادران ارک اولین فیلم سینمایی خود را با عنوان «سویوق» ساخته بودند که جوایزی را از رویدادهای سینمایی جهان از آن خود کرد و پس از آن که فیلم کوتاه آن‌ها با عنوان «حیوان» در جشنواره فیلم فجر و جشنواره بین‌المللی کن درخشید و جوایز پرافتخار این ۲ رویداد را از آن خود کرد، به سراغ ساخت دومین فیلم بلند سینمایی خود با عنوان «پوست» رفتند که این فیلم نیز توانست توجه منتقدان و مخاطبان حرفه‌ای سینما را به خود جلب کند و جایزه بهترین موسیقی متن و جایزه بهترین فیلم بخش «هنروتجربه» را در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر از آن خود کرد.
- برخی منتقدان، فیلم شما را در ژانر وحشت گنجانده‌اند، نظر خودتان در این زمینه چیست و به نظرتان چرا فیلمسازان ایرانی کمتر به سراغ این ژانر می‌روند؟
چندان موافق این نیستم که فیلم پوست در ژانر وحشت است اما این فیلم مود وحشت دارد. در بحث تخصصی در زمینه ژانر، می‌توان گفت که «پوست» یک ملودرام عاشقانه است که مود وحشت هم دارد اما در ژانر وحشت نمی‌گنجد چرا که یک فیلم شاعرانه است که حالت‌هایی از ترس را هم با خود دارد. ما خیلی تمایل نداریم در ژانر خاصی کار کنیم و با وفاداری به قواعد خاص یک ژانر فیلم بسازیم. این کار به هر حال انجام شده است و ما که فیلم می‌سازیم باید بدانیم داریم چه می‌کنیم آیا می‌خواهیم کار کردن در ژانر خاصی را تکرار کنیم که فیلم ما در آن ژانر بگنجد!
- فیلم‌هایی که داستان آن بر اساس افسانه‌ها و اسطوره‌هاست می‌تواند برای مخاطب باورپذیر هم باشد؟
بیشترین ضربه‌ای که معمولا ما فیلمسازان می‌خوریم در زمینه باورپذریری و فضاسازی آن چیزی است که می‌خواهیم خلق کنیم و معمولا باورپذیر از آب درنمی‌آید به این دلیل که به راهکارهای باورپذیری آن فکر نمی‌کنیم. معمولا سینمای رئالیستی متکی بر قصه‌ای همراه با منطق است و بر اساس همین منطق پیش می‌رود و بازی‌ها هم باورپذیر است. اما وقتی وارد فضای دیگری در سینما می‌شوید که غیررئالیستی است باید که فضا و بستری را که قصه در آن اتفاق می‌افتد، نه رئالیستی بلکه باورپذیر خلق کنی. یعنی وقتی کاری غیررئالیستی در سینما انجام می‌دهید باز هم باید این کار برای مخاطب باورپذیر باشد. بنابراین باید به راهکارهایی فکر کرد که صحنه‌ها و فضای قصه را به گونه‌ای در ذهن مخاطب بکارید که برای او باورپذیر باشد.
- چرا خواستید که اولین فیلم بلندتان به زبان آذری باشد و این انتخاب آیا تاثیر منفی در جذب مخاطب داشت؟
زبان فیلم آذری نیست و ترکی است. آذری نوعی گویش از زیرشاخه‌های زبان ترکی است. زبان فیلم ترکی است چرا که قرار بود قصه فیلم را یک عاشیق روایت کند و عاشیق‌ها هم نمی‌توانند به زبان فارسی آواز بخوانند. از طرفی هم خودمان می‌خواستیم که فیلم حالت مستندگونه پیدا کند. به این فکر کردیم که باید این آوازها در فیلم، حالت شمنی و مغولی به خود بگیرد که این موضوع دلیل فرهنگی دارد. به خاطر اتفاقات تاریخی که بر ما ایرانیان گذشته است، این آواها برای ما ایرانی‌ها بُعد اهریمنی دارد. به هر حال تصمیم گرفتیم که زبان فیلم ترکی باشد و از بازیگرانی که چندان شناخته شده نیستند استفاده کنیم که به زبان ترکی صحبت می‌کنند. البته قرار است این فیلم علاوه بر زبان ترکی به صورت دوبله شده به زبان فارسی نیز از فیلیمو پخش شود.
- فیلم پوست در گذر میان زمان گذشته و حال و آینده است این رفت و آمد در زمان به ضرورت روایت داستان افسانه‌ای فیلم است؟
من و بهرام علاقه شدیدی به فرم داریم. یعنی این طور نیست که فقط قصه‌ای را تعریف کنیم بلکه فرم آن هم برایمان مسئله است. از سوی دیگر روایت افسانه‌ها و اسطوره‌ها نیز این ویژگی را دارد که زمان در آن‌ها سیال است. به طور مثال در افسانه هزارویک شب از یک روایت وارد روایت دیگری می‌شود و این سیال بودن زمان وجود دارد. شخصیت‌پردازی‌ها هم در افسانه به شکلی که در هنرهای دراماتیک اتفاق می‌افتد، نیست. شخصیت‌های افسانه‌ای نیازهای خاص خودشان را دارند و نمی‌توان زیاد به یک شخصیتی در افسانه‌ها و اسطوره‌ها نزدیک شد و تنها وجوهی از شخصیت را می‌بینیم. به همین دلیل ما سعی کردیم که به الگوهای افسانه و اسطوره و روایت افسانه‌ای پایبند بمانیم و در فرم قصه نیز زمان شکل سیال داشته باشد.
- استقبال مخاطبان چطور بود و چقدر جذب مخاطب و فروش گیشه برایتان اهمیت داشت؟
من خیلی راضی بودم. فکر می‌کنم فیلم پوست کار خودش را انجام داد با این که اکران آن در جشنواره و پس از آن در دوران شیوع کرونا اتفاق افتاد اما بازخوردهای بسیار خوبی را از اهل هنر، رسانه و مردم دریافت کردیم.
نقد محمدرضا مقدسیان بر فیلم پوست
- انتخاب بازیگران چطور انجام شد؟
انتخاب بازیگران این فیلم کار خیلی سختی بود. از طرفی به ما توصیه می‌کردند که از بازیگران حرفه‌ای استفاده کنید و ما هم گزینه‌هایی را داشتیم و صحبت‌هایی هم با آن‌ها انجام دادیم از جمله آقای هادی حجازی فر و امیر آقایی که به نتایجی هم رسیده بود، اما بعد فکر کردیم که بهتر است فیلم ما حالت مستندگونه داشته باشد و به این لیست نهایی از بازیگرانی رسیدیم که برخی از آن‌ها بازیگرند، برخی دیگر بازیگر نیستند و اصلا در این وادی نبوده‌اند. مثلا یکی از آن‌ها معلم است و یکی دیگر از آن‌ها عاشیق محلی است و کنار هم قرار دادن این بازیگران در کنار هم و هدایت کردن آن‌ها، کار بسیار سختی بود چون تم بازی آن‌ها با هم متفاوت بود و با هر کدام باید به گونه متفاوتی صحبت می‌کردیم تا بازی مورد نظرمان را از آن‌ها بگیریم.
- همکاری شما با برادرتان برای ساخت فیلم چگونه است؟ تقسیم کار می‌کنید یا همه بخش‌ها را در کنار هم و با مشورت هم انجام می‌دهید؟
من و بهرام با هم فیلم را می‌سازیم مثلا بهرام کارهای تدوین را انجام می‌داد و من کارهای دیگری را بر عهده می‌گرفتم یا برای انتخاب بازیگران، بهرام از یک بازیگری تست می‌گرفت و برای من می‌فرستاد و من نظرم را می‌گفتم و در نهایت به یک نقطه مشترک در نظرات‌مان می‌رسیدیم.
- اختلاف نظر هم در جریان ساخت فیلم‌هایتان پیش می‌آمد؟ در این مواقع که هر کدام نظر متفاوتی داشتید چه می‌کردید؟
بله اختلاف نظر زیاد پیش می‌آمد و خیلی با هم دعوا می‌کردیم و همدیگر را به چالش می‌کشیدیم. گاهی اوقات هم به نتیجه نمی‌رسیدیم و به همین دلیل، دو پلان با دو مدل مختلف می‌گرفتیم تا تدوینگر درباره پلان بهتر و مناسب‌تر تصمیم بگیرد. ما همیشه همین‌طور کار کرده‌ایم و بعد از این هم همین‌طور خواهد بود.
- از دشواری‌های ساخت اولین فیلم‌تان و کارگردان فیلم پوست بگویید؟
همین که فیلم را به صورت مستقل می‌ساختیم، کارمان تا اندازه‌ای دشوار بود. چون وقتی بازیگر سرشناسی در فیلم نباشد، بودجه فیلم هم کمتر می‌شود و انتظار بازگشت سرمایه هم محدود می‌شود. از دیگر دشواری‌های ساخت این فیلم نیز شرایط آب و هوایی منطقه آذربایجان بود که سرمای شدید بسیار آزاردهنده بود به طوری که برخی از عوامل و بازیگران نمی‌توانستند این شرایط را تحمل کنند و به همین دلیل هم دو بار جریان تولید فیلم متوقف شد و سه ماه بعد کار را ادامه دادیم. پروسه ساخت این فیلم به دلیل همین شرایط سخت، حدود یک سال و نیم به طول انجامید.
- آیا برای ساخت فیلم بعدی‌تان برنامه‌ای دارید و برای فیلم بعدی باز هم به سراغ مضامین مشابه فیلم پوست خواهید رفت؟
با بهرام در حال گفت‌وگو درباره یک پروژه تاریخی درباره نقاشان دوران صفوی هستیم که داستان آن برگرفته از افسانه‌هاست اما این بار فقط شامل افسانه‌های محلی آذربایجان نیست و به طور کلی به تاریخ هنر نقاشی و نگارگری در ایران مرتبط می‌شود.
- به شخصیت‌های خاصی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران می‌پردازید؟
بله درباره شاه طهماسب اول و سلطان محمد نقاش و دیگر نقاشان دوران صفوی است.
فارغ از کیفیت فیلم ، همین که سراغ افسانه ها رفتند عالی است و امیدواریم در آینده هم سینمای ایران به سمت تاریخ و فرهنگ ایران رفته و از این فیلم های اجتماعی آپارتمانی ی سر و ته و کمدیهای دلقک وار دست ردارد.
تشکر بابت این گفت و گوی عالی. “پوست” الان روی فیلیمو عرضه شده؟
سلام
خیر متاسفانه. ایشالا به زودی عرضه میشه.