پادشاه سینمای کلاسیک
شنبه‌ها؛ یک کارگردان
وقتی از آلفرد هیچکاک حرف می‌زنیم انگار درباره سینما و تاریخ و کارکردهایش می‌گوییم. در واقع شناخت سینمای هیچکاک، شناخت خود سینماست. سینما به مثابه فرم و زبان تصویری. هنوز هم شیوه دکوپاژ و میزانسن‌های هیچکاکی و سبک روایت و قصه گویی او در محافل آکادمیک سینما تدریس می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد گرچه هیچکاک و سینمایش برای بسیاری از مخاطبان آشناست اما سینمای او به آشنایی‌زدایی نیاز دارد. به شناخت عمیق و دقیق تر. از جمله اینکه اغلب هیچکاک را به عنوان استاد دلهره و وحشت در سینما می‌دانند که این نوعی تقلیل گرایی درباره اوست.
۱۰ حقیقت باورنکردنی درباره آلفرد هیچکاک
گرچه او در ایجاد ترس و تعلیق استاد بود اما آنچه در پس این مولفه‌ها در فیلم‌های او مهم است شاید روانکاوی سینمایی باشد. فیلم‌های او به شکل هنرمندانه‌ای به بازنمایی روان انسان در موقعیت‌های ملتهب و مضطرب زندگی دست زده و حتی بسیاری از آن‌ها مبتنی بر یافته‌های فروید در علم روانکاوی است. به این مورد باید قصه گویی را هم اضافه کرد. هیچکاک استاد قصه گفتن است و خلق موقعیت‌های جذاب دراماتیک که مخاطب را با تمام وجود با خود همراه می‌کند و پا به پای قصه و شخصیت‌هایش به تعقیب و تماشا وامی دارد.
تجربه‌های زیسته هیچکاک به خصوص در دوران کودکی نقش مهمی در شکل گیری نگاه او به سینما و ساختار فیلمهایش داشت. هیچکاک دوران کودکی‌اش را سال‌هایی همراه با تنهایی و انزوا خوانده و معتقد است که فیزیک نامتعارف او در آن سنین به گوشه گیری‌اش در محیط پیرامون دامن زده بود. در همان دوران کودکی بود که پدرش به جهت رفتار ناپسند او، آلفرد را به پاسگاه پلیس محله‌شان می‌برد و افسر کلانتری هم برای تنبیه آلفرد خردسال، او را به مدت ده دقیقه در اتاقی محبوس می‌کند.
به گفته خود هیچکاک آن دقیقه‌های جهنمی برای همیشه در گوشه‌ای از ذهن‌اش بایگانی شد و شاید تاثیر آن خاطره را بتوان در پلان به پلان بسیاری از فیلم‌های او مشاهده کرد. حتی برخی از مورخان اعتقاد دارند تنبیهاتی که مادر آلفرد در زمان کودکی و نوجوانی برای او در نظر می‌گرفت، تاثیر خود را به آشکارترین شکل ممکن در خلق شخصیت مشهور نورمن بیتس در فیلم بیمار روانی نمایان کرد. البته شکل گیری و رشد روانکاوی در دورانی که هیچکاک می‌زیست به خصوص اهمیت یافتن ضمیرناخودآگاه و نقش آن در رفتارشناسی انسان به شدت در سینمای هیچکاک تاثیر گذاشت و گزافه نیست که او را روانشناس سینما بدانیم. ضمن اینکه دلبستگی او به ادبیات داستانی و مساله اقتباس سینمایی را هم نباید دست گرفت.
فیلم «ربه کا» نمونه بارز این ویژگی در سینمای هیچکاک است یا فیلم «حق السکوت» در سال ۱۹۲۹ براساس نمایشنامه چارلز بنت ساخته شد او همچنین تحت تاثیر گفتمان هنری زمانه خود متاثر از سینمای اکسپرسیونیستی آلمان هم بود. فیلم «مستاجر» که داستانش در بریتانیای اواخر قرن نوزدهم و در زمان یکه تاری‌های قاتل زنجیره‌ای مشهوری به نام «جک قصاب» روایت می‌شد و به گفته خود هیچکاک نخستین اثر کامل او به شمار می‌آید نمونه‌ای از فیلم اکسپرسیونیستی هیچکاک است. هیچکاک همچنین دستی بر آتش فیلم‌های نوآر هم داشت و به اعتقاد بسیاری از منتقدان و مورخان سینمایی فیلم «بیگانگان در ترن» او مصداقی از یک نوآر جنایی ستایش برانگیز است.
در واقع نمی‌توان آلفرد هیچکاک را به یک ژانر خاص محدود کرد گرچه فراتر از خوانش ژانری از فیلم‌های او، سینمای هیچکاک را می‌توان تلفیق و توازنی از سرگرمی و آگاهی دانست. هیچکاک در بیست و نهم آوریل سال ۱۹۸۰ و در حالی که قرار بود لقب «سر» را به طور رسمی از ملکه الیزابت دریافت کند و در زمانی که همراه با ارنست لیمن مشغول کار بر روی فیلمنامه جدیدش با نام شب کوتاه بود، درگذشت. به گواه تاریخ سینما آلفرد هیچکاک فیلم سازی بود که اعتقاد داشت تنها باید برای سرگرم کردن تماشاگر فیلم ساخت، اما او هیچ گاه در فیلمهایش اسیر سطحی نگری و عوام پسندی نشد و به دام ابتذال نیفتاد. فیلم‌های او در عین اینکه سرگرم می‌کند و این قدرت روایتگری او را نشان می‌دهد، به تامل و تفکر هم وامی دارد.
می‌توان در آینه سینمای او بسیاری از واقعیت‌های روانی و اخلاقی و اجتماعی انسان معاصر را تماشا کرد. بر این مبنا حتی می‌توان سینمای هیچکاک را سینمای اکسپرسیونیستی هم دانست که در آن بسیاری از مسائل وجودی انسان مثل تنهایی و اضطراب در بستر قصه و درام بازنمایی می‌شود. حتی رگه‌هایی از طنز و شوخ طبی که در شخصیت واقعی او هم وجود داشت در آثارش جاریست. طنزی که به طنز انگلوساکسونی مشهور است. خوشبختانه در پلتفرم «فیلمو» مهمترین فیلم‌هایی که آلفرد هیچکاک ساخته را می‌توانید تماشا کنید. فیلم‌های مثل «روانی»، «سرگیجه»، «ربه کا»، «خرابکاری»، «پرندگان»، «طناب»، «شمال از شمال غربی»، «مرد عوضی»، «مردی که زیاد می‌دانست»، «مرد عوضی»، «جنون» و…تماشای این فیلم‌ها شما را نه تنها با دنیای جذاب آثار هیچکاک آشنا می‌کند که به سینمای کلاسیک و حرفه‌ای را در معرض نگاه شما قرار می‌دهد. فیلمسازی که هیچگاه جایزه‌ای از اسکار نگرفت اما نامش در تاریخ سینمای جهان ماندگار شد.
