نقش سیمین بر پرده نقره‌ای
از روزگاری که جای شخصیت عروسکی وسواسی و لوس «نارنجی» در مجموعه تلویزیونی «مدرسه موشها» و سپس فیلم سینمایی «شهر موشها» صحبت کرد و تا به امروز که در فیلم «روزی روزگاری آبادان» در نقش مادر خانه دار آبادانی که روزهای اواخر سال درگیر اتفاقی غیرقابل پیش‌بینی می‌شود بازی کرد، ۴ دهه گذشته است. این مطلب، بزرگداشت یا یادداشت‌واره‌های معمول در ستایش یک بازیگر نیست بلکه نگاهی آماری و حاشیه‌ای است به بهانه تولد سیمین سینمای ایران.
فاطمه معتمدآریا در این ۴۰ سال، چه از زمانی که برای بازی در فیلم «برهوت» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را از هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر گرفت و تا سال ۱۳۷۲ تعداد سیمرغ هایش را به عدد ۴ رساند (مسافران، یکبار برای همیشه و همسر) و چه در نیمه دوم دهه نود که مجموع جوایز بین‌المللی‌اش به عدد ۶ رسید (نبات، بهمن، اینجا بدون من، بنفشه آفریقایی)، در اوج بوده است. از بازی در نقش زنان فرودست اما محکم و قدرتمندِ گرفتار در مناسبات اجباری جامعه و جنگ تا زن آزاد و مستقل طبقه متوسط شخصیت‌های متفاوت و متنوعی را بازی کرده است.
او زمانی که تنها ۳۳ سال داشت در نقش مادری ۷۰ ساله در حالی که کمرش خم شده و توانش را از دست داده اما همچنان از فرزندش که گرفتار عوارض پس از جبهه و جنگ شده مراقبت می‌کند، بهترین بازی عمرش را تا به امروز ایفا کرده است. نقش آفرینی تحسین برانگیزش در فیلم گیلانه (رخشان بنی‌اعتماد، محسن عبدالوهاب، ۱۳۸۳) تنها به نامزدی در سی و دومین جشنواره فیلم فجر و جشن خانه سینما ختم شد و قدر ندید. او با اینکه تالار افتخاراتش مملو از جوایز داخلی و خارجی است، اما از این دست هنرمندی‌های قدرنادیده در کارنامه سینمایی‌اش بسیار دارد: آباجان، جان دار، عامه پسند، بهمن، قصه ها، دختر شیرینی فروش، عینک دودی و …
جالب است بدانید معتمدآریا در ۲ فیلم سینمایی حضوری به شدت کوتاه تنها با صدایش داشته است. صدای او در فیلم «جهان پهلوان تختی» ساخته بهروز افخمی در نقش همسر تختی که به صورت تلفنی با کارگردان داستان (فریبرز عرب‌نیا) گفتوگو می‌کرد و همچنین در فیلم «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی‌اعتماد در نقش شخصیت گیلانه در گفت‌وگوی تلفنی با دکتر (شاهرخ فروتنیان) شنیده می‌شود.
فاطمه معتمدآریا | رکورددار دریافت سیمرغ فجر
معتمدآریا ۳ سال پیاپی از جشنواره فیلم فجر سیمرغ بلورین گرفت. در سال های ۱۳۷۰، ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲. در سال ۱۳۷۰ برای بازی در فیلم «مسافران» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را در حضور کوتاهش گرفت و در سال های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ به ترتیب برای بازی در فیلم های «یکبار برای همیشه» و «همسر» (دو نقش آفرینی متفاوت و دور از هم) سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن خودش کرد. او یک بار دیگر هم در سال ۱۳۶۷ برای بازی در فیلم «برهوت» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را به دست آورده بود.
از سال ۱۳۷۲ تا به حال، معتمدآریا با وجود نامزدی برای بازی در چند فیلم (اینجا بدون من، بهمن و بنفشه آفریقایی) با وجود کسب جایزه از جشن خانه سینما برای فیلم اینجا بدون من موفق به کسب سیمرغ بلورین بازیگری نشده است. معتمدآریا همچنین در سال ۱۳۸۷ از جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی جایزه ۳۰ سال فعالیت در سینما و یکی از پنج بازیگر برتر سینمای ایران همراه با پرویز پرستویی، رضا کیانیان، عزت‌الله انتظامی و خسرو شکیبایی را گرفت.
سیمین معتمدآریا | پیشتاز در جوایز بین‌المللی
فاطمه معتمدآریا مشهور به سیمین ۶ جایزه بین‌المللی بازیگری هم دارد که برای ۴ فیلم «اینجا بدون»، «نبات»، «بهمن» و «بنفشه آفریقایی» به دست آورده است.
جالب اینجاست که معتمدآریا ۳ جایزه بین‌المللی را برای بازی در یک فیلم خارجی به دست آورده است: «نبات» ساخته الچین موسی اوغلو. او در سال ۲۰۱۱ از جشنواره مونترال برای بازی در فیلم «اینجا بدون من» موفق به دریافت جایزه شد. کسب جایزه جشنواره بین المللی بسفر استانبول برای بازی در فیلم «نبات» در آذرماه سال ۱۳۹۴ و کسب جایزه یک عمر فعالیت هنری (بابت تلاش در راستای ارتقاء حرفه سینما، حفظ ارزش های فرهنگی حرفه بازیگری و تعهد و حفظ حرمت روح هنر سینما اختصاص داده می شود ) که عنوان جایزه سینمایی «هانری لانگ لوا» را یدک می کشد و در حاشیه جشنواره ونسن در شهر پاریس به او اهدا شده است.
معتمدآریا همینطور از جشنواره داکا بنگلادش در بهمن ماه سال ۱۳۹۴ جایزه بهترین بازیگر را برای نقش آفرینی در فیلم «نبات» به دست آورد. همچنین جشنواره یوروسیای کشور قزاقستان برای بازی در «نبات» به فاطمه معتمدآریا جایزه داده است. همچنین معتمدآریا جایزه بهترین بازیگر زن را از جوایز سالانه آسیاپاسیفیک برای بازی در فیلم «بهمن» به دست آورده است. معتمدآریا به پاس ۴ دهه فعالیت مستمر و تاثیرگذار در سینما از جشنواره فیلمهای ایرانی زوریخ سوئیس جایزه منشور طلایی کوروش را دریافت کرد که او این جایزه را به موزه سینما اهدا کرد. (۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹)
سیمین همچنین در جشنواره بین‌المللی فیلم های ایران سانفرانسیسکو برای بازی در فیلم بنفشه آفریقایی جایزه بهترین بازیگر زن را از آن خودش کرد. (هفتم مهر ۱۴۰۰)
![بنر بنفشه آفریقایی]()
پرفروش ترین آثار فاطمه معتمدآریا
موفقیت معتمدآریا به عنوان یک بازیگر پولساز تنها در دهه ۷۰ بود. او در ۶ سال از دهه ۷۰ فیلمهای پرفروشی را بازی کرد که در رده‌های بالای جدول فروش سالیانه قرار گرفتند.
او در ۴ دهه فعالیت در سینما، در سال‌های ۱۳۷۳، ۱۳۷۶ و ۱۳۸۱ در ۳ فیلم پرفروش سال بازی کرده است. همچنین در سال ۱۳۷۳ در حالی که در پرفروش‌ترین فیلم سال (کلاه قرمزی و پسرخاله) حضور داشت، دومین فیلم پرفروش هم با بازی او روی پرده بود: «همسر». مردی که نمی‌تواند بپذیرد همسرش رئیسش باشد. تقابل این زوج با بازی معتمدآریا و مهدی هاشمی در کنار یک فیلمنامه درست و دقیق از نقاط قوت فیلم «همسر» بود.
«کلاه قرمزی و پسرخاله» رکوردهای فروش را یکی پس از دیگری شکست و با رقمی حدود ۳۰۰ میلیون تومان و با میانگین بهای بلیت ۷۰ تومنی، ۱۶۰ میلیون تومان بیشتر از «همسر» (دومین فیلم پرفروش همان سال) باز با نقش‌آفرینی معتمدآریا فروخت.
اگر حجم بیشتر فروش ۲ قسمت اول «کلاه قرمزی» را به حساب عروسک‌های جذابش بگذاریم، اما حداقل بخش اعظم فروش «هنرپیشه» بر روی دوش ۲ بازیگر اصلی‌اش بود: فاطمه معتمدآریا و اکبر عبدی. معتمدآریا در فیلم هنرپیشه نقش «سیمین» همسر شخصیتی به نام «اکبر عبدی» (با بازی اکبر عبدی) را در فیلم ایفا می‌کند. زنی نازا که به شدت از محبوبیت همسرش می‌ترسد و قصد دارد هر طور که شده او را صاحب بچه کند. سیمین زنی کولی را برای اکبر انتخاب می‌کند. اکبر عاشق زن کولی می‌شود و سیمین به مرز جنون می‌رسد. معتمدآریا در «هنرپیشه» نقش سیمین را به زیبایی هرچه تمام‌تر ایفا می‌کند. او در جشنواره یازدهم فیلم فجر با خودش (در فیلم یکبار برای همیشه) رقابت کرد و در نهایت به خودش باخت و سیمرغ به معتمدآریای فیلم «یکبار برای همیشه» رسید.
مثلث عاشقانه فیلم «مرد عوضی» که سعی داشت خط قرمزها را کمی جابه‌جا کند هم دلیل اصلی فروش عجیب و غریب فیلم محمدرضا هنرمند بود: مثلث فاطمه معتمدآریا، پرویز پرستویی و افسانه بایگان که هر ۳ عالی و درجه یک ایفای نقش کردند.
معتمدآریا طی دهه ۹۰ و نیمه اول دهه ۸۰، آثار پرفروشی را بازی کرد. اما از سال ۱۳۸۵ تا به امروز فیلم‌هایی با نقش‌آفرینی او جزو آثار پرفروش نبوده‌اند.
فهرست پرفروش‌ترین فیلمهای معتمدآریا
- کلاه قرمزی و پسرخاله، پرفروش‌ترین فیلم اکران سال ۱۳۷۳
- مرد عوضی، پرفروش‌ترین فیلم اکران سال ۱۳۷۶
- کلاه قرمزی و سروناز، پرفروش‌ترین فیلم اکران سال ۱۳۸۱
- همسر، دومین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۷۳
- عینک دودی، سومین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۷۹
- روسری آبی، چهارمین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۷۴
- هنرپیشه، چهارمین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۷۲ (پرفروش‌ترین فیلم اکران تهران)
- دختر شیرینی‌فروش، پنجمین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۸۱
- زیر درخت هلو، پنجمین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۸۵
- تحفه‌ها، پنجمین فیلم پرفروش اکران سال ۱۳۶۷
مهم‌ترین کارگردانانی که با فاطمه معتمدآریا کار کرده‌اند
نقش‌آفرینی معتمدآریا در فیلمهای کارگردانان بزرگی چون بهرام بیضایی (مسافران)، رخشان بنی اعتماد (روسری آبی، بانوی اردیبهشت، گیلانه، قصه‌ها) و بهرام توکلی (اینجا بدون من) منجر به خلق شخصیت‌هایی ماندگار با بازی تحسین‌برانگیز او در کارنامه سینمایی‌اش شد.
از نقش‌آفرینی مستان در فیلم «مسافران» که فقط لرزش صدایش هنگام شنیدن خبر تصادف به یک سیمرغ بلورین می‌ارزید تا بازی سخت و پیچیده‌اش در نقش نوبر کردانیِ جوان آن هم روبه‌روی آقای بازیگر (عزت‌الله انتظامی در نقش رسول رحمانی) هم در روسری آبی و هم با حفظ راکورد در میانسالیِ نوبر هنگام خواندن نامه رسول رحمانی و بغض و گریه که هم در چهره‌اش و هم در صدایش دیده و شنیده می‌شد و دغدغه‌های بسیار معمولی مادر شاغل یک خانواده ۳ نفره که با یک دختر معلول و یک پسر عشق فیلم همه و همه در برابر دوربین کارگردانانی ثبت و ضبط شدند و در حافظه مخاطبان ماندگار شدند که یکی از ویژگی‌های کاری کارنامه فیلمسازی‌شان خلق شخصیت‌های ماندگار با نقش آفرینی‌های بازیگرانشان است.
معتمدآریا همچنین با عباس کیارستمی در فیلم «شیرین» که تجربه‌ای گران‌بها و بسیار متفاوت برای تمام بازیگرانی که در این اثر عجیب و غریب مقابل پرده نقره‌ای یک سینمای خیالی تنها هنرشان ثبت عکس‌العمل (ری‌اکشن) بود.
معتمدآریا یک فیلم توقیفی هم دارد که امسال ۱۴ سال از عمر خاک خوردگی‌اش می‌گذرد: صد سال به این سال‌ها ساخته سامان مقدم. او در این فیلم نقش زنی به نام «ایران» را ایفا می‌کند که مخاطب شاهد سرگذشت او از جوانی تا سال‌خوردگی است.
بیشترین همکاری معتمدآریا با کارگردانان
ایرج طهماسب: معتمدآریا از همان شروع فعالیتش به عنوان عروسک‌گردان و گوینده با ایرج طهماسب همکار بوده است. این همکاری قدیمی منجر به اتفاقات خوبی در تاریخ سینمای ایران شد. چه آن زمان که دو قسمت اول «کلاه قرمزی» صدرنشین جدول فروش سال اکران خود شدند و چه آن زمان که معتمدآریا با هدایت طهماسب چه در پشت دوربین به عنوان کارگردان و چه در جلوی دوربین به عنوان بازیگر مقابل دو فیلم کمدی پرفروش ساخته شد: «دختر شیرینی فروش» (۱۳۷۹) و «زیر درخت هلو» (۱۳۸۴). شاید همکاری این دو در فیلم «یکی بود یکی نبود» تنها اثر ناموفق مشترک طهماسب و معتمدآریا باشد که حتی به فروش قابل توجهی هم دست پیدا نکرد.
رخشان بنی اعتماد: هر ۴ فیلمی که معتمدآریا با این کارگردان درجه یک سینمای ایران کار کرد، از درخشان‌ترین آثار سینمای ایران است: روسری آبی (۱۳۷۳)، بانوی اردیبهشت (۱۳۷۶)، گیلانه (مشترک با محسن عبدالوهاب، ۱۳۸۲)، قصه‌ها (۱۳۹۰).
سیامک شایقی: شاید تنها اثری که از همکاری مشترک شایقی و معتمدآریا در اذهان مخاطبان باقیمانده «جهیزیه برای رباب» (۱۳۶۶) باشد. فیلمی داستانی از یک ازدواج پرماجرا. اولین فیلم سیامک شایقی، بهترین فیلم کارنامه سینمایی او هم بود. ستاره و الماس (۱۳۶۷) و خواب زمستانی (۱۳۸۶) دیگر همکاری شایقی و معتمدآریا بودند که موفقیتی به دست نیاوردند.
محمدعلی طالبی: فاطمه معتمدآریا اولین سیمرغ بلورینش را برای سومین فیلم محمدعلی طالبی گرفت: برهوت (۱۳۶۷) و این همکاری در صورتی شکل گرفته بود که طالبی پیش از این کارگردان هنری شهر موشها را بر عهده داشت و معتمدآریا گوینده شخصیت نارنجی بود. در ابتدای دهه ۷۰ هم همکاری معتمدآریا و طالبی منجر به ساخت سریال گل پامچال شد که بسیار هم پربیننده بود. لهجه شیرین شمالی معتمدآریا در این سریال هنوز برای خیلی‌ها خاطره‌انگیز است.
محمدعلی سجادی (جدال، گمشدگان)، محسن مخملباف (ناصرالدین شاه آکتور سینما، هنرپیشه)، سیروس الوند (محموله، یکبار برای همیشه) کارگردانان ۲ فیلمهای هستند که با معتمدآریا همکاری کردند.
زوج های سینمایی دوست داشتنی
زوج موفق فاطمه معتمدآریا – ایرج طهماسب و همچنین فاطمه معتمدآریا – پرویز پرستویی در فیلمهای سینمایی بسیاری در خاطره علاقه‌مندان لحظات ماندگاری را ثبت کرده است. همانطور که در بالا شرحش رفت، طهماسب و معتمدآریا در ۲ قسمت کلاه قرمزی، عینک دودی، یکی بود یکی نبود، دختر شیرینی‌فروش و زیر درخت هلو و همچنین زوج پرستویی – معتمدآریا در فیلمهای مرد عوضی، شوخی، عزیزم من کوک نیستم و صد سال به این سال‌ها و همچنین سریال‌های زیر تیغ و آشپزباشی بازی‌های ماندگاری را از خود به جا گذاشته‌اند.
اما اگر بخواهیم رده‌بندی بیشترین همکاری مشترک معتمدآریا با بازیگران را لیست کنیم باید به صورت زیر آن را تفکیک کنیم:
- ایرج طهماسب؛ ۷ فیلم: جهیزیه برای ارباب (سیامک شایقی، ۱۳۶۶)، کلاه قرمزی و پسرخاله (۱۳۷۳)، عینک دودی (محمدحسین لطیفی، ۱۳۷۸)، یکی بود یکی نبود (۱۳۷۹)، دختر شیرینی فروش (۱۳۷۹)، کلاه قرمزی و سروناز (۱۳۸۰)، زیر درخت هلو (۱۳۸۴)
- حمید جبلی؛ ۷ فیلم: تحفه‌ها (ابراهیم وحیدزاده، ۱۳۶۵)، ستاره و الماس (سیامک شایقی، ۱۳۶۷)، کلاه قرمزی و پسرخاله (ایرج طهماسب، ۱۳۷۲)، مرد آفتابی (همایون اسعدیان، ۱۳۷۴)، دختر شیرینی فروش (ایرج طهماسب، ۱۳۷۹)، زیر درخت هلو (ایرج طهماسب، ۱۳۸۴)
- باران کوثری؛ ۷ فیلم: روسری آبی (رخشان بنی اعتماد، ۱۳۷۳)، بانوی اردیبهشت (رخشان بنی اعتماد، ۱۳۷۶)، گیلانه (رخشان بنی اعتماد، ۱۳۸۲)، تقاطع (ابوالحسن داودی، ۱۳۸۳)، می زاک (حسینعلی لیالستانی، ۱۳۸۷)، قصه‌ها (رخشان بنی اعتماد، ۱۳۹۰) و عامه پسند (سهیل بیرقی، ۱۳۹۸)
- پرویز پرستویی؛ ۵ فیلم و ۲ سریال: مهر مادری (کمال تبریزی، ۱۳۷۶)، مرد عوضی (محمدرضا هنرمند، ۱۳۷۶)، شوخی (محمدرضا هنرمند، ۱۳۷۸)، عزیزم من کوک نیستم (محمدرضا هنرمند، ۱۳۸۰)، صد سال به این سال‌ها (سامان مقدم، ۱۳۸۶) و سریال زیر تیغ (محمدرضا هنرمند، ۱۳۸۵) و سریال آشپزباشی (محمدرضا هنرمند، ۱۳۸۸)
درخشش فاطمه معتمدآریا در قاب شیشه‌ای تلویزیون
فاطمه معتمدآریا جدا از فعالیت به عنوان عروسک‌گردان و گوینده مجموعه‌های تلویزیونی (مدرسه موشها، خونه مادربزرگه، خاله قورباغه، زاغچه کنجکاو) در ۴ دهه فعالیت، تنها در ۴ مجموعه تلویزیونی نقش‌آفرینی کرد که همه‌شان جزو پربیننده‌ترین سریال‌های تلویزیونی دوران خود بودند: آرایشگاه زیبا (مرضیه برومند، ۱۳۶۹)، گل پامچال (محمدعلی طالبی، ۱۳۷۰)، زیر تیغ (محمدرضا هنرمند، ۱۳۸۵) و آشپزباشی (محمدرضا هنرمند، ۱۳۸۸).
هرچند که حجم بازی معتمدآریا در «آرایشگاه زیبا» زیاد نبود، اما در ۳ سریال دیگه یکی از ارکان اصلی جذب مخاطب بازی دلنشین او بود.
حاشیه‌های یک بازیگر
- فاطمه معتمدآریا به دلیل حضور بدون‌حجاب در جشنواره کن در خردادماه ۱۳۸۹ ممنوع‌التصویر شد. در حالی که با فیلم «اینجا بدون من» در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر (بهمن ۱۳۸۹) حضور داشت و نامزد دریافت سیمرغ بلورین هم شد. فاطمه معتمدآریا تا زمستان سال ۱۳۹۲ ممنوع التصویر بود تا اینکه ۲ فیلم «قصه‌ها» و «پریناز» با بازی او پروانه نمایش گرفتند.
- در برنامه هفت در هشتم بهمن ۱۳۸۹ مصاحبه‌ای با فریماه فرجامی پخش شد که در بخشی از آن، فرجامی درباره فاطمه معتمدآریا چنین گفت: «از معتمدآریا خوشم نمی‌یاد. خیلی تلخه. خیلی از خودش متشکره.» امین تارخ که در آن برنامه به عنوان مهمان حضور داشت در حضور فریدون جیرانی نسبت به برنامه هفت اظهار تأسف کرد. اظهار نظر فریماه فرجامی و پخش آن از صداوسیما اعتراض‌های وسیعی را در جامعه هنری به همراه داشت که فریدون جیرانی (مجری وقت برنامه هفت) را در برنامه هفته بعد وادار به عذرخواهی کرد.
- در بهمن سال ۱۳۹۴ فاطمه معتمدآریا همراه با کاوه ابراهیم‌پور، کارگردان فیلم «یحیی سکوت نکرد» برای نمایش و جلسه پرسش و پاسخ فیلم راهی کاشان شدند که در بدو ورود به سالن سینما با تجمع اعتراض‌آمیز عده‌ای مواجه شدند که خواستار خروج معتمدآریا از شهر کاشان بودند. جلسه با همراهی نیروی انتظامی برگزار شد و معتمدآریا حتی خواستار حضور معترضان شد تا با یکدیگر گفتوگو کنند اما آنها حاضر به این کار نشدند. حضور معتمدآریا در کاشان واکنش امام جمعه شهر را نیز در پی داشت. او در جلسه تفسیر قرآن پیرامون این موضوع گفته بود: این شهر تحمل برگزاری مجالس لهو و لعب را ندارد و به مسئولان این شهر تذکر داده است. آن زمان فاطمه معتمد آریا در گفتوگو با روزنامه شرق در این رابطه گفت: «ببینید من با اینکه کسی با کار من و حرفه‌ام و حتی خود من مخالف باشد مشکلی ندارم ولی رفتارهای تهاجمی، توهین، بی‌احترامی، دروغ، تهمت و بی‌قانونی را نمی‌پذیرم و این اتفاقی است که در آنجا افتاد و من علاقه‌ای هم به بیان و شرح جزئیات اتفاقات ناخوشایند ضدفرهنگی ندارم.»
فیلمهای آینده فاطمه معتمدآریا
حالا که معتمدآریا وارد پنجمین دهه فعالیت بازیگری‌اش شده همچنان سرحال و قبراق آماده نقش‌آفرینی است. او هنوز ۲ فیلم به نمایش درنیامده دارد: «مجبوریم» (رضا درمیشیان) و طمه «عامه‌پسند» (سهیل بیرقی).
از فیلم درمیشیان اطلاعاتی در دسترس نیست اما بازی معتمدآریا در «عامه‌پسند» هم دیدنی است و اتفاقا به انتخاب نویسندگان و منتقدان سینمایی یکی از بهترین نقش آفرینی های جشنواره سی و هشتم فیلم فجر بود که البته باز هم با بدسلیقگی داوران حتی نامزد جایزه هم نشد.