با مهاجرت گسترده هر روز فقیرتر می‌شویم
با ۵ فیلمساز انیمیشن گفت‌وگو کرده‌ایم؛ بهرام عظیمی، اشکان رهگذر، هادی محمدیان، مریم کشکولی‌نیا و حامد جعفری
نقش بزی در حال پریدن که روی یک جام سفالین، نقش بسته و از دل گوری ۵ هزار ساله در شهرسوخته در جنوب شرقی ایران بیرون کشیده شد، توانست نام ایران را به عنوان دارنده کهن‌ترین انیمیشن جهان ثبت کند. اما امروز انیمیشن در مسیر رشد خود معنای دیگری یافته و به عنوان یک هنر-صنعت در سطح دنیا مطرح است و غول‌های بزرگ انیمیشن‌سازی دنیا از جمله دیزنی، پیکسار و… با تجاربی بیش از صد سال، در این حوزه همچنان حضور فعال دارند و کمتر کشوری می‌تواند پابه‌پای آنها به رقابت برخیزد.
ایران که به لحاظ تاریخی، افتخار داشتن نخستین و کهن ترین اثر انیمیشن جهان را در اختیار دارد، تا دهه ۶۰ و ۷۰ شمسی، تنها پخش‌کننده انیمیشن‌های خارجی شرکت‌های برتر دنیا بود و بخشی از خاطرات مشترک کودکان آن روزگار را نیز با همین کارتون‌ها ساخت، اما در طول یکی دو دهه اخیر به لطف حضور هنرمندانی مستعد و با ذوق، توانست گام‌هایی را در زمینه انیمیشن‌سازی حرفه‌ای به معنای امروزی آن بردارد و رفته رفته با تولید فیلمهای کوتاه انیمیشن و نمایش آنها در جشنواره‌های برتر خارجی، توجه جهانیان را به سوی خود جلب کرد و جوایزی را از این رویدادهای معتبر جهانی به خود اختصاص داد. به شکلی که امروز انیمیشن ایران تنها با فیلمهای کوتاه در سطح دنیا شناخته می‌شود.
با این حال، انیمیشن ایران به ویژه در بخش آثار سینمایی هنوز در ابتدای راه است و با استانداردهای جهانی فاصله معناداری دارد که دلایل آن را در گفت‌وگوهایی با ۵ نفر از فیلمسازان و تهیه‌کنندگان آثار انیمیشن در ایران جویا شده‌ایم.
اشکان رهگذر: اکران نامطلوب به جرم انیمیشن بودن
اشکان رهگذر یکی از فیلمسازان سرشناس در زمینه ساخت فیلمهای سینمایی انیمیشن است که اخیرا فیلم سینمایی «آخرین داستان» ساخته این کارگردان توانسته در سطح جهانی به موفقیت‌هایی دست یابد و از جمله معدود فیلمهای سینمایی انیمیشن ایران است که توانسته روی پرده سینما اکران شود.
این فیلمساز جوان که تجربه ساخت چندین فیلم سینمایی انیمیشن را در کارنامه هنری خود دارد، شرایط ساخت انیمیشن در ایران را بسیار سخت ذکر می‌کند: یکی از دلایل سخت بودن ساخت آثار انیمیشن در ایران این است که منابع حمایتی که برای ساخت انیمیشن در نظر گرفته می‌شود متناسب با هزینه‌ها نیست و این منابع هم به درستی تقسیم نمی‌شود وسیاست گذاری درستی برای تقسیم منابع وجود ندارد.
اشکان رهگذر، موضوع بسیار مهم مهاجرت گسترده هنرمندان حوزه انیمیشن را به عنوان یکی از دلایل دشوار بودن ساخت آثار انیمیشن در ایران مطرح کرد و در این باره بیان کرد: در حوزه سرمایه انسانی متاسفانه با پدیده مهاجرت مواجه هستیم و به همین دلیل کمبود سرمایه انسانی حرفه ای به شدت احساس می‌شود و از سوی دیگر دانشگاه‌ها نیز دانشجویان را به خوبی برای ساخت انیمیشن تربیت نمی‌کنند و ما در نهایت کارگردانانی تجربی داریم که متخصص حرفه ای انیمیشن نیستند و همه اینها باعث می‌شود که روند تولید انیمیشن کند و سخت باشد.
او همچنین به سختی‌های اکران آثار انیمیشن اشاره کرد و در این باره گفت: در اکران داخلی، زد وبندها و روابطی هست که یک اثر هر چقدر هم موفق باشد به جرم انیمیشن بودن اکران خوبی نمی‌گیرد.
کارگردان فیلم «آخرین داستان» هزینه‌های تولید یک اثر سینمایی انیمیشن و زمان لازم برای تولید آن را بسیار بیشتر از یک فیلم سینمایی رئال و فیلمهای کوتاه انیمیشن عنوان کرد و درباره دلایل توفیق فیلمهای کوتاه انیمیشن در مقایسه با فیلمهای بلند سینمایی انیمیشن ایرانی توضیح داد: متاسفانه کار سینمایی انیمیشن هزینه زیادی لازم دارد و اگر این بودجه تأمین شود، گاهی به دلیل بی کفایتی و عدم صلاحیت تیم اجرایی، کار به نتیجه نمی‌رسد اما فیلمهای کوتاه با بودجه چند ده میلیونی و با همکاری کوتاه مدت و رفاقتی یک سری هنرمند با ذوق جمع می‌شود در حالی که کار سینمایی، حداقل سه یا چهار سال زمان و میلیاردها تومان هزینه وهمچنین مدیریت دقیق نیاز دارد.
رهگذر معتقد است که انیمشین‌های کوتاه راه یافته به جشنواره‌ها می‌تواند پرچم فرهنگی کشورمان را بالا نگه دارد اما داشتن انیمشین بلند است که نشانه توسعه یافتگی یک کشور محسوب می‌شود.
وی همچنین دلیل موفق نبودن در تولید انیمیشن‌های سینمایی را به دلیل نبود ثبات در بخش‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی در کشور دانست و بر لزوم سرمایه گذاری و تربیت سرمایه انسانی حرفه ای در این زمینه تاکید کرد و در ادامه درباره توفیق فیلم «آخرین داستان» در عرصه جهانی یادآور شد:
کارهایی مثل «آخرین داستان» که می‌تواند موفقیت جهانی داشته باشد بیشتر شبیه یک اتفاق است. چون شرایط و سیستم، بستری را برای تولید آن مهیا نکرده و بیشتر سازندگان آن بودند که جنگیدند و خواستند چنین اثری را تولید کنند.
این فیلمساز جوان درباره دلایلی که سرمایه گذاران رغبتی برای حضور در این عرصه ندارند، چنین گفت: سرمایه گذاران از بازگشت سرمایه مطمئن نیستند چرا که برای انیمیشن جایگاهی در بخش اکران وجود ندارد و سرمایه گذار خصوصی، آینده ای برای سرمایه گذاری خود متصور نیست ولی اگر گروه سینمایی برای آثار انیمیشن داشتیم، سرمایه گذار می‌دانست که با تولید فیلم انیمیشن، می‌تواند دو سال دیگر در سرگروه اکران شود و بنابراین شاید به سرمایه گذاری رغبت بیشتری نشان می‌داد.
منبع غنی انیمیشن ایران و نشتی بزرگ مهاجرت
رهگذر همچنین به موضوع توانمندی‌ها و ضعف‌های هنرمندان ایرانی در زمینه ساخت انیمیشن اشاره کرد و مهاجرت گسترده هنرمندان حرفه‌ای را یکی از مشکلات تازه در این حوزه دانست و گفت: کیفیت کار هنرمندان ایرانی در مقایسه با کشورهای بزرگ دنیا ازجمله آمریکا، فرانسه و بلژیک بسیار کمتر است و در زمینه داستان پردازی و شخصیت پردازی تجربه ای نداریم و از این بابت عقب تر از دنیا هستیم ولی با این حال بسیاری از هنرمندان ما در حوزه تکنیکی خودشان سرآمد هستند و در بالاترین سطح حرفه ای و تخصصی حوزه خود کار می‌کنند اما وقتی به آن سطح حرفه ای می‌رسند دیگر دلیلی برای ماندن در ایران نمی‌بینند و سریع با درخواستشان برای کار در شرکت‌های مطرح خارجی موافقت می‌شود و مهاجرت می‌کنند.
اشکان رهگذر از مسئله مهاجرت گسترده هنرمندان حوزه انیمیشن به عنوان منبعی که دارای یک نشتی بزرگ است، یاد کرد و گفت:
مهاجرت تنها منحصر به حوزه انیمیشن نیست که ریشه در مسائل بسیار بزرگتری دارد ولی در نهایت مهاجرت و فرار مغزها باعث می‌شود که ما هیچ وقت به کمال نرسیم چرا که با این مهاجرت‌ها باز هم نیاز به نیروهای جدید داریم.
این هنرمند پیشرفت‌های انیمیشن ایران را بیشتر در بخش تکنیکی و انیمیشن‌های سه بعدی و همچنین فیلمهای کوتاه انیمیشن ذکر کرد و دراین باره اظهار کرد: در بخش انیشمین بلند به لطف انیمیشن‌های سه بعدی پیشرفت داشته ایم و کارهای خوبی را این اواخر تولید کرده ایم اما با این مهاجرت‌ها نمی‌توان آینده درخشانی را برای سینمای انیمیشن ایران متصور بود.
وی درباره انیمیشن‌های تلویزیونی هم گفت: اگر چه در بخش انیمیشن‌های تلویزیونی وسریالی پیشرفت‌هایی را داشته ایم اما به نسبت اتفاقی که در دنیا می‌افتد، پیشرفت ما محسوس نیست و اگر ما دو قدم جلو رفته ایم، در آمریکا و ژاپن و فرانسه بیست قدم جلو رفته اند و ما به صورت تصاعدی عقب می‌مانیم.
کارگردان فیلم سینمایی «آخرین داستان» درباره استقبال مخاطبان از آثار انیمیشن سینمایی هم گفت: استقبال خوب و عالی است اما متاسفانه اکران این آثار مشکل دارد. فیلم «آخرین داستان» موفقیت جهانی زیادی داشت و من فکر می‌کردم شورای اکران به من سالن و امکانات بیشتری بدهد اما متاسفانه آنقدر ساعات نامناسب و سالن‌های کمی را در اختیارمان داشت که نمی‌توانستیم ارزیابی کنیم که فیلم ما مخاطب دارد یا نه. با وجود آن که در سیستم اکران، جایگاهی برای آثار انیمیشن قائل نیستند اما فیلم ما مخاطب خوبی داشت و بسیاری خانواده‌ها آن را دوست داشتند.
رهگذر با بیان این که انیمیشن بخش جدایی ناپذیر سینماست، از بی توجهی‌ها نسبت به قابلیت‌های این بخش از سینما انتقاد کرد و گفت: انیمیشن می‌تواند در سینمای کودک، در بخش جلوه‌های ویژه و شاخه‌های مختلف لایواکشن نمود پیدا کند همان طور که هم اکنون جلوه‌های ویژه و سینمای لایو اکشن در کشورمان به واسطه فعالیت‌های یکی دو شرکت سازنده انیمیشن‌های تری دی، دگرگون شده است.
اشکان رهگذر معتقد است که انیمیشن ایران در بخش آثار کوتاه و جشنواره ای در بین پنجاه کشور دنیا، شناخته شده است اما در بخش سینمایی و در میان حدود بیست تا سی کشور دنیا هیچ جایگاهی نداریم و مسیری طولانی در پیش داریم.
نیاز سینمای انیمیشن ایران به داشتن سرگروه در اکران
این فیلمساز آثار انیمیشن درباره نیازهای انیمیشن‌های سینمایی ایران نیز چنین گفت: برای داشتن سینمای انیمیشن در ایران باید سیاستگذاران فرهنگی کشور بسترهای آن را فراهم کنند که داشتن سرگروه سینمایی برای آثار انیمیشن از آن جمله است.
همچنین انیمیشن باید از موضوع کودک جدا باشد و در حال حاضر سینمای انیمیشن ما در دل سینمای کودک قرار دارد در حالی که لزوماً مخاطب این نوع سینما کودک نیست و می‌تواند شامل بزرگسالان هم باشد.
نکته مهم بعدی به کار گرفتن سالن‌های نمایش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای اکران آثار سینمایی انیمیشن است و همچنین می‌توان با کنار هم قرار دادن بهترین آثار انیمیشن‌های کوتاه در بخشی به عنوان «هنروتجربه» امکان بلیت فروشی و اکران آنها را فراهم کرد و نکته آخر آن که برای پخش انیمیشن‌های خارجی باید الزامی برای خرید انیمیشن ایرانی وجود داشته باشد که از این آثار حمایت شود که این اتفاقات نمی‌افتد و آنچه به عنوان انیمیشن ایرانی می‌بینید حاصل عشق و علاقه همکاران من است یا کسانی که حمایت‌هایی را به همراه داشته اند.
بهرام عظیمی: قلق ساخت آثار سینمایی انیمیشن را بلد نیستیم
بهرام عظیمی از هنرمندان صاحبنام در حیطه هنر کارتون و کاریکاتور است که به دلیل ساخت انیمیشن‌های طنازانه «سیا ساکتی» برای تلویزیون و همچنین فیلم سینمایی انیمیشن «تهران ۱۵۰۰» چهره شناخته شده ای برای مخاطبان است.
بهرام عظیمی نیز همچون اشکان رهگذر معتقد است که انیمیشن ایران در بخش آثار سینمایی هیچ جایگاهی در سطح دنیا ندارد و انیمیشن ایران بیشتر با فیلمهای کوتاه انیمیشن که در جشنواره‌ها به نمایش درآمده و جوایزی را به دست آورده است، شناخته می‌شود.
این هنرمند کارتونیست با اشاره به تعداد معدودی از هنرمندان فعال در زمینه ساخت فیلمهای سینمایی انیمیشن، به موضوع مهاجرت این هنرمندان حرفه ای اشاره کرد و گفت: تعدادی محدودی از تیم‌های حرفه ای در زمینه ساخت آثار سینمایی انیمیشن در ایران فعالیت دارند که خوب هم کار می‌کنند اما جای تاسف است که بسیاری از این بچه‌ها برای کمپانی‌های کشورهای دیگر کار می‌کنند و در این بیست سال اخیر شاید نزدیک به سی یا چهل درصد از بهترین و حرفه‌ای‌ترین بچه‌های حوزه انیمیشن به دیگر کشورها مهاجرت کردند.
بهرام عظیمی یکی از مشکلات ساخت فیلمهای انیمیشن را هزینه بالای تولید آن دانست و در این باره بیان کرد: ساخت فیلمهای انیمیشن بسیار پرهزینه است به طور مثال، سالی که من انیمیشن سینمایی «تهران ۱۵۰۰» را با دو میلیارد و صد میلیون تومان ساختم، با این رقم می‌شد چهار فیلم سینمایی زنده با بازیگران معروف ساخت.
وی زمان طولانی ساخت آثار انیمیشن سینمایی را از جمله دلایل بی رغبتی سرمایه گذاری در این حوزه دانست و گفت: ساخت انیمیشن «تهران ۱۵۰۰» پنج سال طول کشید و گاهی برخی از تیم‌ها نیز حدود ۹ سال را برای ساخت انیمیشن سینمایی صرف می‌کنند و بنابراین هیچ سرمایه گذاری نیست که برای چنین آثار طولانی مدتی سرمایه گذاری کند و بعد از آن هم معلوم نیست که از این آثار استقبال صورت بگیرد یا خیر.
این کاریکاتوریست همچنین معتقد است که پر هزینه بودن و طولانی بودن زمان تولید آثار سینمایی انیمیشن، سرمایه گذاران دولتی نیز با دید خصوصی به این موضوع نگاه می‌کنند چرا که عمر مدیریت آنها دو تا چهار سال است و بنابراین ترجیح می‌دهند که در زمان مدیریت خودشان شاهد به ثمر رسیدن انیمیشن باشند.
وی با اشاره به حمایت‌هایی که از انیمیشن ایرانی صورت می‌گیرد، اظهار کرد: وزارت ارشاد بخشی به نام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی دارد که انیمیشن هم یکی از بخش‌های آن است و به فیلمنامه‌های انیمیشن به سادگی مجوز ساخت داده می‌شود و جالب آن است که کمک مالی از ۲۰ درصد تا صد در صد هم به این آثار اختصاص پیدا می‌کند اما این حمایت‌ها به کسانی که سابقه کار و نمونه کار دارند و توانسته اند فیلمهای کوتاه قبلی خود را به موقع و با کیفیت خوب تحویل دهند، اختصاص می‌یابد و بنابراین تیم‌های معدودی در زمینه انیمیشن سازی در کشورمان داریم که بتوان به آنها اعتماد کرد و بودجه در اختیارشان گذاشت که به موقع و با کیفیت کار را تحویل بدهند. بنابراین من به سرمایه گذاران حق می‌دهم که در این زمینه پیشقدم نشوند.
وی افزود: تیم‌های حرفه ای در کشورمان داریم که از عهده تولید فیلمهای درجه یک و در حد رقابت با آثار اروپایی و نه آمریکایی برآیند و بتوانند مخاطب داخلی را به سینما بکشانند و چند اثر موفق هم تاکنون ساخته شده است اما با این حال باز هم اعتماد کردن سخت است.
عظیمی با بیان این که ما نمی‌توانیم با انیمیشن‌های آمریکایی رقابت کنیم، یادآور شد: همین طوری که در فیلمهای اکشن به پای اکشن‌های صد سال پیش امریکایی هم نمی‌رسیم در انیمیشن نیز به گرد پای آنها نمی‌رسیم و انحصار تولید انیمیشن‌های پرفروش و در جه یک در اختیار آمریکایی‌هاست.
این هنرمند کاریکاتوریست همچنین پیشرفت انیمیشن ایران را در حوزه فیلمهای کوتاه جشنواره ای دانست و بیان کرد: از نظر تکنولوژی چیزی عقب نیستیم و می‌توانیم بهترین نرم افزارها و سخت افزارها را داشته باشیم و در زمینه تولید انیمیشن کوتاه جشنواره ای نیز موفقیت‌هایی داشته ایم و حتی تا مرز اسکار گرفتن هم پیش رفته‌ایم.
وی دلیل این موفقیت در زمینه انیمیشن کوتاه را این طور عنوان کرد: به این دلیل که قلق ساخت فیلم کوتاه را بلدیم و استاد جمع کردن انیمیشن در سه تا پانزده دقیقه هستیم که بتواند داستان خوب، تکنیک خوب و هزینه لازم را داشته باشد که این آثار با تیم‌های کوچک هم جمع می‌شود. به طور مثال انیمیشن موفقی را داریم که همه جوایز دنیا را گرفته و فقط سه نفر این کار را جمع کرده اند.
اما قلق ساخت اثر سینمایی نود دقیقه ای که داستان آن جذابیت و کشش لازم را در طول نود دقیقه داشته باشد، بلد نیستیم و از طرف دیگر برای کاهش هزینه‌ها از کیفیت تکنیک می‌زنیم و تصور می‌کنیم که بیننده متوجه نمی‌شود.
هادی محمدیان: کار گروهی از جمله مشکلات سینمای انیمیشن ایران است
هادی محمدیان، کارگردان و فیلمنامه نویس آثار انیمیشن که عنوان پرمخاطب ترین انیمیشن تاریخ ایران را با فیلم «شاهزاده روم» در اختیار دارد و فیلم دیگر او با نام «فیلشاه» نیز از جمله آثار پرفروش این حوزه بوده است، درباره کارگردانی آثار سینمایی انیمیشن و مخاطبان آن چنین توضیح داد: «در آثار انیمیشن با ۲ مخاطب در دو سن مختلف سروکار داریم. بچه‌ها معمولا با بزرگترهایشان به سینما می‌روند و بنابراین فیلم باید هم بچه‌ها و هم بزرگترهایشان را سرگرم کند و این بزرگترین تفاوت میان دنیای فیلمهای سینمایی رئال و انیمیشن است. علاوه بر آن در انیمیشن هیچ چیزی از قبل وجود ندارد و باید همه چیز از جمله شخصیت‌ها، فضاسازی‌ها و … خلق شود. در زمینه کارگردانی یک اثر انیمیشن نیز که کار بسیار دشواری است باید روی جزییات تصویر کنترل کافی داشته باشید و بتوانید در نهایت توجه هر دو مخاطب خود را به طور همزمان جلب کنید.»
این کارگردان نیز درباره دلیل فاصله انیمیشن‌های سینمایی ایران از دیگر کشورهای دنیا، به قدمت و تجربه صد ساله کمپانی‌های مشهور دنیا در زمینه انمیشین سازی اشاره کرد و توضیح داد: «دیزنی و کشورهای صاحب انیمیشن صد سال است کار سینمایی می‌سازند و سابقه ما در این زمینه به ده سال هم نرسیده است.»
وی درباره موفقیت انیمیشن‌های کوتاه ایران هم بر این اعتقاد است که این آثار به صورت انفرادی و یا با گروه‌های کوچک ساخته می‌شوند و کار سینمایی یک کار تیمی بزرگتری است که همیشه در زمینه کار تیمی دچار مشکل بوده ایم چون به طور کلی کار کردن به صورت تیمی و گروهی را در ایران یاد نگرفته ایم و از سوی دیگر هزینه‌های تولید آثار سینمایی بسیار بیشتر از کارهای کوتاه است و نیاز به بودجه کلان تری دارد.
پیشرفت سینمای انیمیشن ایران با آزمون و خطا ممکن است
این کارگردان سینمای انیمیشن نگاه خوشبینانه‌تری به سینمای انیمیشن ایران دارد و بر این باور است که کمتر از ده کشور در دنیا آثار انیمیشن سینمایی را با بهره گیری از تکنولوژی روز دنیا می‌سازند و برای آنکه ما هم به این نقطه برسیم نیاز داریم به لحاظ علمی و هنری پیشرفت کنیم و این اتفاق به تازگی در سینمای انیمیشن ایران افتاده است و با توجه به این که هیچ کمپانی دردنیا اسرار تولیدش را فاش نمی‌کند و کورس آموزشی برگزار نمی‌کند، بنابراین باید خودمان همت کنیم و با آزمون و خطا این مسیر را یاد بگیریم و بتوانیم روی پای خودمان بایستیم که در حال یاد گرفتن آن هستیم.
هادی محمدیان شرایط ساخت انیمیشن در ایران را به دلیل تیمی بودن و هزینه بر بودن بسیار سخت عنوان کرد و گفت: «یک فیلم رئال کوتاه را با یک موبایل هم می‌توان ساخت به طوری که حتی جایزه هم از جشنواره‌ها بگیرد اما برای انیمیشن باید فریم به فریم آن تولید شود و نیاز به بودجه کلان و حمایت دارد.»
این کارگردان، کار هنرمندان ایرانی را در زمینه انیمیشن با کیفیت دانست و گفت: «ایرانی‌ها به لحاظ تکنیکی کارشان بسیار باکیفیت است اما به لحاظ کار گروهی مشکل داریم و بنابراین بزرگترین مشکل ما بیشتر یک موضوع اجتماعی است تا هنری یا فنی که این موضوع هم در حال بهتر شدن است.»
وی همچنین تأکید کرد که کار هنرمندان ایرانی در زمینه شخصیت پردازی، قصه پردازی و مباحث تکنیکال قابل مقایسه با آثار خارجی‌ها نیست به این دلیل که ما همچون یک کودک نوپا در این عرصه وارد شده ایم و چون این تکنولوژی و دانش را کسی در اختیار ما نمی‌گذارد بنابراین باید خودمان یاد بگیریم و تازه در اول این راه قرار داریم اما در بحث گرافیک، نور و رنگ در این سالها خیلی پیشرفت کرده ایم و کم از خارجی‌ها نداریم هر چند آنها به لحاظ داشتن سخت‌افزارها و تکنولوژی بهتر، کیفیت تصویر بالاتری نسبت به ما دارند اما به لحاظ هنری ما عقب نیستیم.
ضعف سینمای انیمیشن ایران در قصه و شخصیت پردازی
وی با اشاره به ضعف‌های اندکی که انیمیشن ایران در بخش انیمیت، طراحی شخصیت و فضاسازی دارد، یادآور شد: ما در قصه و داستان نتوانستیم قلق گیری کنیم و قصه بگوییم چون ما نمی‌توانیم نسخه‌های خارجی را اکران کنیم که ببنیم بچه‌ها چه چیزهایی را دوست داریم که بر اساس این نظرسنجی میدانی بتوانیم قصه پردازی کنیم. ما باید با توجه به فرهنگ ایرانی اسلامی خودمان قصه‌ها را بسازیم و بعد با دیدن بازخورد بچه‌ها، موارد بعدی را اصلاح کنیم.
مریم کشکولی‌نیا: زمان توجه به انیمیشن‌های سینمایی و سریالی فرا رسیده است
مریم کشکولی‌نیا کارگردان و مدرس سینمای انیمیشن نیز با بیان این که انیمیشن ایران قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد و بار آن همیشه روی دوش فیلم کوتاه بوده است، معتقد است: در دنیا انمیشین ایران را با فیلمهای کوتاه فوق‌العاده‌ای می‌شناسند که در این سالها تولید شده است، اما وقت آن رسیده است که انیمیشن بلند و سریالی ایران نیز مورد توجه قرار گیرد.
این کارگردان فیلمهای کوتاه مشکلات ساخت انیمیشن بلند سینمایی را بیشتر در زمینه مسائل بودجه‌ای و حمایتی ذکر کرد و در این زمینه گفت: ساخت انیمیشن سینمایی، کاری بسیار سخت و زمانبر است. کمپانی‌های خارجی مطرح دنیا هم با این که بودجه کافی و نیروی کار ماهر و حرفه ای دارند، حداقل دو یا سه سال برای ساخت هر اثر زمان لازم دارند. اما در ایران مشکلات و محدودیت‌های بیشتری وجود دارد مثل کم بودن نیروهای ماهر، زمان طولانی حداقل چهار یا پنج ساله برای تولید آثار سینمایی، نیاز به بودجه کلان برای تامین سیستم‌های به‌روز و پرداخت حقوق حدود ۲۵۰ نفر که در یک کمپانی برای ساخت یک اثر سینمایی کار می‌کنند و در نهایت به دلیل همین محدودیت‌هاست که با وجود داشتن توانایی لازم برای ساخت آثار سینمایی، امکان تولید این انیمیشن‌ها ی بلند با کیفیت جهانی را نداریم.
این استاد دانشگاه به موضوع مهاجرت هنرمندان این حوزه هم اشاره کرد و ادامه داد: البته باید با تاکید به موضوع مهاجرت هنرمندان ماهر در حوزه انیمیشن اشاره کنم که در سالها اخیر بیشتر شده است و با مهاجرت آنها دست ما در زمینه نیروی انسانی ماهر خالی تر می‌شود.
کشکولی‌نیا نیز همچون دیگر هنرمندان، کمبود بودجه و اطمینان نداشتن به بازگشت سرمایه را از جمله دلایل بی رغبتی سرمایه گذاران بخش خصوصی عنوان کرد و افزود: اگر یکی دو فیلم سینمایی موفق داشته باشیم که اکران خوبی هم داشته باشند، می‌تواند بخش خصوصی را به سرمایه گذاری ترغیب کند و من چشم امیدم به یکی دو فیلم سینمایی در حال ساخت است که اگر اکران خوبی داشته باشند، می‌توان به موفقیت آنها در بازار امیدوار بود و مطمئنا سرمایه گذارن دولتی و خصوصی به حمایت و تامین بودجه برای ساخت این گونه آثار ترغیب خواهند شد.
سینمای ایران تشنه آثار انیمیشن کودک است
وی درباره جذب مخاطب برای سینمای انیمیشن ایران نیز بر این باور است که در ایران چندین سال است که فیلم سینمایی انیمیشن و حتی سینمایی زنده برای کودک نداشته ایم و بنابراین بازار سینما، تشنه کار کودک است و اگر کار کودک خوب و با کیفیتی ساخته شود حتما استقبال خواهد شد. اما به علت محدودیت‌هایی که در انتخاب موضوع وجود دارد، ساخت انیمیشن سینمایی برای مخاطب بزرگ سال و حتی نوجوان مشکل است. نوجوان‌ها به مدیاهای مختلف دسترسی دارند و انیمیشن‌های سینمایی حرفه ای با موضوعات بسیار متنوع را می‌بینند و برای جذب نوجوان‌ها باید بسیار سنجیده و با تحقیق فراوان عمل کرد.
کارگردان فیلم انیمیشن کوتاه «قدم یازدهم» نیز بر این باور است که با وجود رشد کیفی انیمیشن‌های ایرانی به نسبت خودمان در چند سال اخیر ولی هنوز با آثار حرفه ای خارجی فاصله داریم چرا که در اروپا و آمریکا حدود صد سال است که در این عرصه تمرین کرده اند.
این هنرمند با بیان این که در این ده، پانزده سال اخیر چندین انیمیشن سینمایی در ایران ساخته شده که بسیار راهگشا بوده است، یادآور شد: تا یکی دو سال آینده که انیمیشن‌های سینمایی که با حمایت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و چند استودیوی دیگر در حال ساخت هستند به مرحله اکران برسند بهتر می‌توان ارزیابی کرد که چقدر به استانداردهای جهانی نزدیک شده ایم.
کشکولی‌نیا نیز، ایران را در زمینه انیمیشن کوتاه فوق العاده قوی دانست و گفت: در زمینه انیمیشن کوتاه رشد خوبی داشته ایم و از این هم بهتر خواهد شد چرا که بسیاری از هنرمندان ما جوان‌هایی هستند که با دانش و با اشتیاق وارد این حوزه می‌شوند.
این کارگردان درباره رشد کیفی انیمیشن‌های سریالی تلویزیون نیز گفت: «شرکت‌های سازنده انیمیشن، تولیدات بسیار با کیفیت و خوبی دارند که از آن جمله می‌توان به سریال پهلوانان، روبی و جوجه‌ها، نقاش کوچولو، چیا و ده‌ها سریال خوب دیگر اشاره کرد که با موضوعات مورد علاقه بچه‌ها ساخته شده و توانسته اند مخاطب کودک و نوجوان را جذب کنند.»
وی همچنین در پایان به نقش تلویزیون برای جذب مخاطبان بیشتر برای سینمای انیمیشن و لزوم حمایت از آن اشاره و تصریح کرد: «با تولید انیمیشن‌های سینمایی با کیفیت، هم از نظر تکنیکی و هم از نظر محتوایی حتما می‌توان مخاطب خاص را به سالن‌های سینما جذب کرد ولی نمی‌توان نقش اطلاع رسانی تلویزیون را نادیده گرفت. یکی از نقش‌های مهم تلویزیون حمایت از بخش فرهنگی است. صدا و سیما باید با اطلاع رسانی و تبلیغات از فیلمهای انیمیشن سینمایی به عنوان یک اتفاق فرهنگی حمایت کند که در این صورت این بخش از سینما مخاطب بیشتری خواهد داشت.»
حامد جعفری: سرمایه گذاری در سینمای انیمیشن با ریسک‌های بسیار همراه است
حامد جعفری تهیه‌کننده فیلمهای انیمیشن «فیلشاه» و «شاهزاده روم» و رئیس هیئت مدیره استودیو هنر پویا نیز درباره شرایط ساخت آثار سینمایی انیمیشن در ایران چنین گفت:
شاید مهمترین مانع در مسیر ساخت انیمیشن در ایران، کمبود کمپانی‌های فیلمسازی انیمیشن است. یعنی در کنار کمبود سرمایه انسانی، محدودیت منابع مالی و مشکلاتی که در حوزه سیاستگذاری و تصمیمات حاکمیتی مربوط به این حوزه وجود دارد، مشکل عمده‌تر در ساخت انیمیشن، به شکل نگرفتن درست بسترهای کار جمعی و تولید استودیو محور و کمپانی محور برمی‌گردد.
این تهیه کننده آثار انیمیشن معتقد است که اقبال سرمایه‌گذاران به یک حوزه، در گرو شکل‌گیری یک نظام مالی مقرون به صرفه در آن حوزه است. در دنیای امروز، نهادهای حاکمیتی کشورهای مختلف، تلاش می‌کنند تا با کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران به ورود سرمایه به آن حوزه کمک کنند.
در حوزه ساخت انیمیشن نیز سرمایه‌گذاری‌ها با ریسک‌های زیادی مواجه است به طور مثال، زمان ساخت فیلم انیمیشن در حالت مشابه چند برابر زمان ساخت یک فیلم رئال است و همین موضوع زمان برای کشوری مثل ما که مساله تورم در آن موضوعی جدی است، به عنوان یکی از خطرات جدی سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود و سرمایه‌گذاران به سمت فیلم رئال و زنده سوق پیدا می‌کنند تا سینمای انیمیشن.
یکی دیگر از ریسک‌های سینمای انیمیشن، عدم اقبال مخاطب از بخش زیادی از فیلمهای سینمایی انیمیشن است و زمانی که سرمایه گذار احتمال موفقیت خود را در بازار انیمیشن بسیار محدود ببیند، طبیعی است که کمتر وارد این حوزه می‌شود.
جعفری که ساخت آثاری چون «شاهزاده روم»، «بنیامین» و «فیلشاه» را در کارنامه خود دارد، درباره فروش این آثار و جذب مخاطب در سینما گفت: «اگر آثاری مثل «شاهزاده روم»، «بنیامین» و «فیلشاه» را درنظر نگریم، تقریبا بقیه انیمیشن‌های سینمایی مخاطب کمی را جذب کرده و فروش بسیار اندکی داشته اند و در ادبیات این حوزه اصطلاحا می‌گویند هزینه‌های فنی اکران را هم نتوانسته‌اند برگردانند چه برسد به هزینه‌های ساخت اثر.»
کمپانی‌های موفقی مثل «هنرپویا» که پرفروش‌ترین آثار انیمیشن سینمای ایران را ساخته و عرضه کرده‌اند، نیز توان محدودی برای ساخت و جذب سرمایه دارند و لذا طبیعی است که سرمایه‌گذار برای ورود به این بازار ریسک زیادی در مقابل خود احساس کند و کمتر به این حوزه ورود کند.
جعفری راه حل این موضوع را در معطوف کردن منابع دولتی و حاکمیتی به سمت کاهش ریسک سرمایه‌گذاران می‌داند و معتقد است که دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی کشور به جای آن که به اشخاص کم تجربه یا ناموفق در ساخت انیمیشن تکیه کنند، می‌بایست با تزریق منابع و تدبیر برای گلوگاه‌هایی که باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاران می‌شود، ورود سرمایه‌گذاران به این حوزه را تسهیل کنند.
به طور مثال می‌توانند شرایطی ایجاد کنند تا فیلمهای انیمیشن از برخی محدودیت‌های اکران مستثنی شده و در اکران به طور ویژه حمایت شوند و بسیاری راهکارهای حمایتی دیگر که می‌تواند جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در انیمیشن را افزایش دهند.
توانمندی‌های بالقوه هنرمندان ایرانی برای انیمیشن سازی در سطح جهانی
جعفری نیز معتقد است که هنرمندان ایرانی از توانمندی لازم در زمینه ساخت انیمیشن در سطح استانداردهای جهانی برخوردار هستند و نمایش فیلمهای کوتاه در جشنواره‌های داخلی و خارجی و اکران معدود آثار سینمایی انیمیشن ایران در کشورهای مختلف دنیا نشان دهنده توانمندی هنرمندان ما به لحاظ تکنیک و اجرای حرفه‌ای است که می‌توانند در سطح استانداردهای جهانی کار کنند و با دیگران رقابت کنند.
جعفری نیز یکی از مشکلات این حوزه را ناتوانی در بخش کار تیمی‌و گروهی می‌داند که در این باره چنین گفت: یکی از موانع مهم در به فعلیت نرسیدن این توانمندی‌های هنرمندان انیمیشن در کشور، هماهنگ نشدن هنرمندان در کنار هم برای کار گروهی است. یعنی ما گاهی یک فیلم نامه نویس قوی داریم که بسیار توانمند است اما چون توان کارگروهی و کار جمع محور را ندارد، لذا ما را مجبور می‌کند تا به سمت همکاری با اشخاصی برویم که توانمندی کمتری دارند اما توان کار جمع محور و کمپانی محور را هم دارند.
جعفری درباره موفقیت یک اثر انیمیشن سینمایی در جذب مخاطب هم بیان کرد: «موفقیت یک انیمیشن دارای یک زنجیره به هم متصل است و مدیریت همه فرایندها از ایده‌پردازی و قصه نویسی و ساخت تا اکران و عرضه در هر اثر را شامل می‌شود. یعنی شما اگر از روز نخست شکل گیری یک ایده به فرایند عرضه و اکران آن اثر توجه نداشته باشید، حتما در اکران متضرر خواهید شد. پس همه این چرخه و فرایند یک مجموعه به هم متصل و از هم متأثر است.»
وی درباره شاخص‌های جذب مخاطب نیز بیان کرد: به نظرم یکی از مهمترین شاخص‌هایی که منجر به استقبال مخاطب از آثار می شود، توجه داشتن به کودک و نوجوان به عنوان مخاطبان اصلی آثار سینمای انیمیشن کشور است. یعنی مثلا وقتی ما به فیلشاه نگاه می‌کنیم توجه داریم که در کنار همه ضعف‌هایی که فیلشاه دارد و همه نقدهایی که به آن وارد است، اما مهمترین نقطه قوت فیلشاه توجه به مخاطب کودک است و به نظرم همین هم باعث شده تا این اثر بتواند حدود یک میلیون و دویست، سیصد هزار نفر را برای تماشای این فیلم به سینما بیاورد. لذا من فکر می‌کنم توفیق و عدم توفیق بسیاری از آثار در سینمای کودک کشور نیز با همین متر و معیار قابل سنجش است.
وی همچنین تأکید کرد: سینمای انیمیشن بر اساس تجربه گذشته ثابت کرده اند که می‌توانند علی رغم همه کارشکنی‌ها در صف چند فیلم پرفروش سال قرار گیرند.
این تهیه کننده انیمیشن‌های سینمایی درباره چگونگی فعالیت استودیوهای ساخت انیمیشن هم اظهار کرد: «استودیوها و مجموعه‌های انیمیشن سازی با مشکلات بسیاری روبرو هستند از تأمین فضای لازم برای استقرار استودیو و ساخت آثار گرفته تا تأمین زیرساخت‌های فنی همچون سخت افزار و تجهیزات، تأمین سرمایه انسانی و مالی مورد نیاز و… روبرو هستند و بر همین اساس تعداد استودیوها و سازندگان انیمیشن در کشور محدود است.»
با این همه، معدود استودیوهای موجود در کشور، تولیدات قابل توجهی دارند، به طور مثال یکی از این استودیوها، در هر سال چیزی در حدود ۵ تا ۶ هزار دقیقه تولید انیمیشن دارد. بنابراین اگر تمرکز دولت به جای تزریق پول به پروژه‌ها، بهبود شرایط کسب و کار استودیوها و شرکت‌های فعال در این عرصه باشد، حتما وضعیت تولید بهبود خواهد یافت که می‌تواند به توسعه صادرات و ارزآوری برای کشور نیز کمک شایانی کند.