درباره زنده‌یاد محمد ابوالحسنی | خالق جسور و خلاق دیرین دیرین
محمد ابوالحسنی خلاق و طرفدار ایده‌های خلاقانه بود. این جمله مشترک همه دوستان اوست.
محمد ابوالحسنی خلاق و طرفدار ایده‌های خلاقانه بود. این جمله مشترک همه دوستان محمد ابوالحسنی است. تهیه‌کننده‌ای که شاید خیلی‌ها او را با مجموعه انیمیشن‌های موفق دیرین دیرین بشناسند اما کارهای بزرگی را در تمام سال‌های زندگی نه چندان طولانی‌اش به ثمر رسانده و طرح‌های نوی بسیاری در انداخته بود که شاید برای خیلی از مخاطبان ناآشنا باشند. کارها و طرح‌هایی که دوستانش، حالا که ۴۰ روز از فقدان این تهیه‌کننده هنرمند می‌گذرد، به ادامه آنها فکر می‌کنند و افسوس می‌خورند برای جای خالی که در هنر-صنعت انیمیشن و در سینمای ایران هیچ‌گاه پر نخواهد شد.
مروری بر بهترین سریال های شبکه نمایش خانگی
زنده‌یاد محمد ابوالحسنی هفتم فروردین ماه ۱۴۰۰ بر اثر ابتلا به بیماری کرونا درگذشت و حالا در چهلمین روز فقدان این تهیه‌کننده و کارآفرین برتر عرصه انیمیشن که به تازگی مجموعه دیرین دیرین را به صورت سریال در فیلیمو عرضه کرده بود، با دوستانش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
خلاقیت، جرات و شجاعت
بهرام عظیمی کارگردان انیمیشن سینمایی تهران ۱۵۰۰ سابقه رفاقتی دیرینه با محمد ابوالحسنی دارد. او درباره همکاری‌اش در این انیمیشن سینمایی با این تهیه‌کننده گفت:
دوازده، سیزده سال پیش من گفتم می‌خواهم انیمیشن سینمایی بسازم. آقای ابوالحسنی خیلی استقبال کردند. درحالی‌که این یک ریسک بزرگ بود که هر کسی حاضر به انجام آن نبود.
کارگردان سیم ششم درباره تفاوت محمد ابوالحسنی با دیگر تهیه‌کننده‌ها گفت:
«ایشان همیشه ایده‌های خیلی خاص داشتند و برخلاف خیلی از تهیه‌کننده‌ها همیشه خودشان تعداد زیادی ایده داشتند و دنبال آدمش می‌گشتند که ایده‌هایشان را به سرانجام برسانند. مثلا این را خیلی از افراد نمی‌دانند که اولین سریال نمایش خانگی به تهیه‌کنندگی آقای ابوالحسنی ساخته شد. یک مجموعه طنز به نام فضانوردان که کارگردان آن سیامک انصاری بود و پیمان و مهراب قاسمخانی فیلمنامه‌اش را نوشته بودند. در تمام این ۱۶سال که من با ایشان رفاقت داشتم، شاهد بودم که ایده‌هایشان را معمولا به سرانجام می‌رساندند.»
عظیمی در ادامه درباره انیمیشن دیرین دیرین گفت:
«گاهی ایده‌هایی که داشتند خیلی سخت و پیچیده بود؛ مثل همین دیرین دیرین. چه کسی فکرش را می‌کرد چهار، پنج کاراکتر این قدر مطرح شوند که تمام ارگان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی بخواهند این کاراکترها تبلیغ کار یا محصول‌شان را بکنند؟ خیلی از بخش‌های دیرین دیرین که مردم دوست داشتند و نگاه انتقادی و تیکه‌های سیاسی داشت، بخش‌هایی بود که آقای ابوالحسنی خودش هزینه کرده بود و اصلا جایی بودجه‌ای برای آن نمی‌دادند. به خیلی از مشکلات این مملکت در دیرین دیرین گیر می‌داد و می‌گفت فلان مشکل وجود دارد و ما به عنوان آدم‌هایی که کار فرهنگی می‌کنیم باید روی اینها حساس باشیم و در قالب طنز واکنش نشان دهیم تا مدیر و مسوول دولتی بفهمد ما حواسمان هست. »
این کارگردان و طراح مطرح انیمیشن همچنین در ادامه با اشاره به پیامدهایی که رویکرد انتقادی دیرین دیرین برای زنده‌یاد ابوالحسنی داشت گفت:
«هیچ آدمی به اندازه مرحوم ابوالحسنی در طول هفته بازخواست نمی‌شد. بارها شهرستان‌ها و استان‌های مختلف رفته بود و جواب پس داده بود. مثلا مسوول فلان شهر می‌گفت چرا به ما کنایه زدی و جالب این است که آنقدر منطقی با قضایا برخورد می‌کرد و دلیل و استدلال داشت که کسی زورش به آقای ابوالحسنی نمی‌رسید. آدم باجراتی بود و پشتش محکم بود نه به واسطه اینکه حمایت کسی را داشت، به واسطه اینکه نگاه درستی داشت. چون خودش کارش را درست انجام می‌داد و بارها به خاطر کار فرهنگی که انجام می‌داد موجب شده بود مشکلات دیده و گوشزد شوند. چون ابوالحسنی یک آدم به شدت فرهنگی و وطن‌دوست بود. »
بهرام عظیمی از سرمایه‌گذاری روی فرهنگ به عنوان یک ویژگی دیگر مرحوم ابوالحسنی یاد کرد و دراین‌باره گفت:
«در این سال‌ها بسیاری از جاها اصلا به فکر سود و درآمد نبودند. می‌گفتند بگذار یک جریانی شکل بگیرد و فرهنگسازی بشود که یک سری عادات بدی که داریم را کنار بگذاریم. یا یک جریانی در جامعه راه بیندازیم که اتفاق‌های خیلی خوب بیفتد. همیشه هم می‌گفت: «سال‌ها باید بگذرد تا ما نتیجه این کار را ببینیم. اینطور نیست که یک سال دو سال بعد کارمان نتیجه بدهد؛ ممکن است ده سال، پانزده سال، بیست سال بعد استفاده این کار به خودمان برگردد. جالب این است که در این زمینه هم استفاده مادی مدنظرشان نبود.»
وی در ادامه گفت:
«تهیه‌کننده یعنی کسی که یک جریانی را راه بیندازد و منفعت مالی هم ببرد. آقای ابوالحسنی منفعت مالی برایش خیلی مهم نبود. گاهی می‌گفت در همین حد درآمد داشته باشیم که دستمزد بچه‌ها را بدهیم و بچه‌های تیم لنگ نمانند این کافی است. سودش را ول کن می‌دانی چه جریانی راه می‌افتد اگر ما این کار را راه بیندازیم. نکته جالب هم این است که ایشان اصلا آدم پولداری نبود. خیلی‌ها فکر می‌کنند چون ایشان پولدار بوده این جریان‌ها را راه می‌انداخت. آقای ابوالحسنی از جیب خودش هزینه می‌کرد و جریان راه می‌انداخت چون قضیه فرهنگ و هنر خیلی برایش مهم بود.»
کارگردان مجموعه انیمیشن‌های بابابرقی سپس راز ماندگاری نام مرحوم ابوالحسنی را در تلاشش برای سود رساندن به جوان‌ها دانست و گفت:
«ایشان خیلی از این قضیه لذت می‌برد که تیم‌های بزرگ تشکیل دهد و جوان‌ها بیایند یک شغل و درآمدی داشته باشند. اینها بود که الان آقای ابوالحسنی ماندگار شده و در این چهل روز که از دنیا رفتند روزی نیست که صحبت ایشان نشود. خیلی‌ها مدیون آقای ابوالحسنی هستند هرچند ممکن است در کلام این را نگویند؛ ولی ما که این همه سال با او بودیم می‌دانیم چه آدم‌هایی را به کجا رساند؛ حتی آدم‌هایی که شاید پست و مقام دولتی داشتند و آنها چقدر از ایده‌های آقای ابوالحسنی استفاده کردند و چقدر زمان مدیریت خودشان از آدمی با خصوصیات ابوالحسنی سود بردند.»
بهرام عظیمی در پایان با اشاره به ارائه دیرین دیرین به عنوان یک سریال در فیلیمو به عنوان یکی از آخرین کارهای نوی زنده‌یاد ابوالحسنی گفت:
«برای آقای ابوالحسنی انیمیشن خیلی جدی بود و می‌گفت چرا همیشه مردم باید سریال جدی و رئال ببینند؟ مردم تشنه انیمیشن هستند و این را از ما می‌خواهند و این چیزی است که جامعه به آن احتیاج دارد. برای همین دیرین دیرین را با تیم درخشانی که علی درخشی رهبری می‌کند در فیلیمو منتشر کردند. در کار عروسکی هم شوخی شوخی را شروع کرده بودند که ان‌شالله ادامه پیدا کند.»
جسارت، شجاعت و ریسک‌پذیری
علی درخشی یکی دیگر از افرادی است که با زنده‌یاد محمد ابوالحسنی رفاقتی دیرینه داشت. او که از سال ۹۴ کارگردانی دیرین دیرین را بر عهده دارد و انیمیشن‌های دیرین دیرین را به تهیه‌کنندگی این هنرمند فقید به صورت انیمیشن‌های یک دقیقه‌ای و با هدف هر روز یک انیمیشن در فضای مجازی عرضه کرده است درباره تعامل با محمد ابوالحسنی در ایده‌های ساخت انیمیشن‌ها گفت:
«اغلب موضوعاتی که می‌ساختیم حاصل یک هم‌فکری بود. گاهی ایشان می‌گفت درباره یک موضوع بسازیم، گاهی ما پیشنهاد می‌دادیم. حتی گاهی موضوعی بود که ایشان می‌گفت نمی‌توانیم به سمتش برویم ولی ما می‌ساختیم و ایشان مجبور می‌شد با اندکی تعدیل اجازه پخش بدهد. اینها تعاملی بود ولی برای ایشان خیلی مهم بود که کار انتقادی ساخته شود. یکی از انتظاراتی که مخاطب همیشه از ما دارد همین است.»
درخشی جسارت، شجاعت و ریسک‌پذیری را از ویژگی‌هایی دانست که مرحوم ابوالحسنی علاوه بر خلاقیت داشت و گفت:
«ایشان بسیار آدم ریسک‌پذیری بودند و اگر کاری یکنواخت می‌شد حوصله‌اش را سر می‌برد. هیچ‌وقت حاضر نبود دو ساعت پشت یک میز بنشیند. مدام باید این‌طرف و آن‌طرف می‌رفت و کارهای نو می‌کرد. مدیری مثل ایشان که درآمدهای پروژه را خرج پروژه‌های جدید کند سراغ ندارم. هیچ‌وقت حاضر نبود پول روی پول بگذارد و شکل زندگی ایشان این را ثابت می‌کند. هرچقدر پروژه‌ها بهتر جلو می‌رفتند و درآمدزا می‌شدند، ایشان سعی می‌کرد شغل‌های جدید اضافه کند. شهامتش را داشت و از هزینه کردن در این راه نمی‌ترسید. این اخلاق و جسارتی که داشتند خیلی ارزشمند بود.»
وی درباره ارائه سریال انیمیشن دیرین دیرین در فیلیمو گفت:
«هم آقای ابوالحسنی و هم فیلیمو در این زمینه جسارت به خرج دادند. کمتر کسی شاید حاضر می‌شد این کار را تست کند ولی حمایت ایشان باعث شد که این کار انجام شود. من چند سالی بود که اصرار داشتم وارد فضای سریال شویم و به هر حال ایشان موافقت کردند. شجاعت زیادی می‌خواست چون باید هزینه زیادی می‌کردند.»
از علی درخشی خواستیم تا خاطره‌ای از همکاری با مرحوم ابوالحسنی برایمان بگوید. او گفت:
«با ایشان علاوه بر دوستی که داشتیم و سال به سال عمیق‌تر شد، چالش هم زیاد داشتیم. گرچه دلم برای دعواهایمان خیلی تنگ شده اما ترجیح می‌دهم از آنها نگویم. آنها که آقای ابوالحسنی را می‌شناختند می‌دانند وقتی با ایشان صحبت می‌کردیم به دلیل ایده‌هایی که در ذهن داشتند، همیشه موقع صحبت کردن، روی کاغذ درحال خط کشیدن بودند. اگر کاغذ دم دستشان نبود بالاخره یک وسیله‌ای پیدا می‌کردند و خودشان را سرگرم می‌کردند تا آن انرژی همیشگی تخلیه شود. ما به این رفتار عادت داشتیم. من یک روزی با ایشان جلسه داشتم. روی میزی که داشت صحبت می‌کرد فقط آب بود و سماق. من دیدم ایشان همینطور که مشغول حرف زدن است سماق را پاشید روی آب و هم زد و خورد. من هم همینطور داشتم گوش می‌دادم این کار را تکرار کردم. بعد پرسیدم این برای چی خوب بود؟ گفت هیچی. من فکر می‌کردم یک خاصیتی دارد. شاید ترکیبی است که طب سنتی تجویز کرده و … حتی از تجربه کردن این چیزها هم نمی‌ترسید.»
باهوش، پرتلاش و پیگیر
روانبخش صادقی تهیه‌کننده و کارگردان انیمیشن دزد رویاها هم درباره ویژگی‌های شخصیتی محمد ابوالحسنی گفت:
«آقای ابوالحسنی شاید خیلی بعد از تعداد زیادی از بچه‌های انیمیشن وارد این حوزه شد ولی یک ویژگی که داشت این بود که خیلی آدم باهوش و خلاقی بود و خیلی از ایده‌ها حمایت می‌کرد و دیگر اینکه برای ایده‌هایش خیلی پرتلاش و پیگیر بود. براساس ایده‌هایی که داشت آدم‌ها را می‌چید و یا دنبال افرادی می‌رفت که می‌دانست ایده دارند.»
صادقی، عضو هیات مدیره خانه سینما، با بیان این نکته که سینمای ایران باید خیلی زودتر زنده‌یاد ابوالحسنی را جذب می‌کرد گفت:
«ما اینطور آدم‌ها را متاسفانه در حیطه هنر و سینما کم داریم. همه جای دنیا همین است که یک هنرمند و آرتیست خیلی نمی‌تواند کارش را پرزنت کند یا گسترش دهد، اما آدم‌هایی مثل آقای ابوالحسنی می‌توانند هنرمندان را از پستوها و حجره‌هایشان بیرون بیاورند و هنر آنها را گسترش دهند و اشتغال‌زایی کنند و با این کار هم باعث شوند هنر بیشتر دیده شود و هم درآمد یا حتی ارزآوری داشته باشد. افرادی مثل آقای ابوالحسنی نقش کاتالیزور را دارند که ما در همه بخش‌های کشور کم داریم و با حضور چنین آدم‌هایی می‌توانیم بازارهای بیشتری را تصاحب کنیم.»
وی در ادامه با اشاره به موفقیت انیمیشن دیرین دیرین گفت:
«آقای ابوالحسنی سال‌ها پیش که کسی به فضای مجازی اعتقاد نداشت دیرین دیرین را شروع کرد. یک مقدار برای ما که درباره‌اش صحبت می‌کرد ثقیل بود که چطور این ایده جا می‌افتد. چون روی یک سری سایت‌ها و پلتفرم‌هایی که یواش یواش در حال راه‌اندازی برای بستر پخش بودند، فکر کرده بود و پیش‌بینی اینکه نتیجه این کار چه می‌شود برای ما سخت بود.»
کارگردان تئاتر آنتیگونه سپس درباره نتایج موفقیت دیرین دیرین گفت:
«کار دیگری که آقای ابوالحسنی کرد این بود که رد پاهای خوبی گذاشت. بعدها دیدیم که چقدر انیمیشن‌های شبیه دیرین دیرین ساخته شد. ناراحت هم نمی‌شد و می‌گفت:
من یک برندی دارم طرف توانست با این برند رقابت کند، که می‌کند اگر هم نه، که یک سری کارها انجام می‌شود.
روانبخش صادقی با بیان آینده‌نگری به عنوان یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیتی مرحوم ابوالحسنی گفت:
«ایشان می‌توانست پیش‌بینی کند و این چیزی است که متاسفانه ما در مدیران دولتی خیلی کم داریم. مدیران ما پیش‌بینی آینده را ندارند و همیشه نوک دماغشان را می‌بینند. چون فکر می‌کنند مثلا یک سال دیگر می‌خواهند جابجا شوند و چرا باید مثلا برای ۵ سال بعد برنامه بریزند.»
وی همچنین درباره تاثیر محمد ابوالحسنی در حوزه انیمیشن گفت:
«ایشان با کارهایی که انجام داد، انیمیشن را گسترده کرد و از آتلیه‌های شخصی بیرون آورد. به نظر من به تنهایی به اندازه همه مدیرانی که در حوزه انیمیشن کار می‌کنند، کار کرد. فرقی نمی‌کند تلویزیون یا کانون پرورش فکری یا وزارت ارشاد و … ایشان به تنهایی کاری کرد که یک مجموعه دیرین دیرین به اندازه تمام کارهایی که در این سال‌ها در این نهادها برای انیمیشن شده، شناخته شود. از طرفی مسیر را برای دیگران نیز هموار کرد. ما به چنین افرادی نیاز داریم.»
صادقی افزود:
«الان وقتی بود که زنده‌یاد ابوالحسنی باید بذرهایی که کاشته بود را برداشت می‌کرد. به خصوص در این دوران کرونا که فضای مجازی مسیری را که باید در ده سال طی می‌کرد در یک سال طی کرد، وقتش بود محصولاتش را برداشت کند اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و او که خودش درباره کرونا کارهای زیادی انجام داده بود قربانی این مساله شد و از دنیا رفت.»
پیگیر، پرکار و فوق‌العاده پرانرژی
علی نوری اسکویی انیماتور و کارگردان انیمیشن یکی از فعالان این حوزه نیز با محمد ابوالحسنی همکاری‌هایی داشته است. وی درباره سابقه دوستی و همکاری‌اش با محمد ابوالحسنی گفت:
«من شاید بیشتر از ده سال بود که با ایشان آشنا بودم. با هم بارها سفر رفتیم و در شوراهای مختلف شرکت داشتیم و بارها در مرز همکاری برای کارهای مشترک بودیم.»
وی درباره ویژگی‌های شخصیتی محمد ابوالحسنی گفت:
«ایشان جز آدم‌های بسیار بسیار خاص بود. آدم‌هایی که این روزها خیلی کم پیدا می‌شوند. در کار خیلی هدفمند بود و می‌دانست که چه کاری می‌خواهد انجام دهد و چه چیزی از زندگی می‌خواهد. خیلی پیگیر و پرکار و فوق‌العاده پرانرژی بود و در عین حال خیلی برایش مهم بود که تا جایی که می‌تواند در همه حوزه‌ها موثر باشد. از مسائل صنفی تا بحث انجمن فیلمسازان انیمیشن (آسیفا) و … همیشه دوست داشت حاضر باشد و در جلسات کمک و برنامه‌ریزی می‌کرد و دوستان را تشویق می‌کرد که فعال باشند. در تشکیل خیلی از انجمن‌ها و NGOها و حتی کنسرسیوم‌هایی که بین شرکت‌های مختلف تشکیل می‌شد همیشه پیش‌قدم بود و طرح و برنامه داشت.»
کارگردان رهایی از بهشت در ادامه گفت:
«من به‌صورت شخصی هم در موضوعات مختلف با ایشان گفتگوهای بسیاری داشتم. هر کاری که می‌خواستم بسازم ساعت‌ها با ایشان حرف می‌زدم. ایشان هم هر وقت کار جدیدی می‌خواست راه بیندازد پروپوزالش را برایم می‌فرستاد. همیشه جدای بحث‌های هنری و فنی و تجاری ماجرا در هر کاری، این برایش مساله بود که این کار چقدر می‌تواند در معیشت خانواده هنر تاثیر داشته باشد. آدم سفره‌داری بود و این نکته همیشه برای من جذاب بود که در امتیازهای مهمی که در نظر می‌گرفت برای یک کار مهم‌ترین بخشش همین بود.»
نوری اسکویی سپس درباره برخوردهای مدیران دولتی با کارهای حوزه انیمیشن و نگاه محمد ابوالحسنی به این مدیران گفت:
«گاهی ما درباره مدیران دولتی و فرهنگی که سر جای درستشان قرار نگرفتند و گاهی عملکردشان باعث می‌شود بعضی از کارها و فیلم‌ها با مشکل روبه‌رو شود، گفت‌وگو می‌کردیم. یک نکته جالب همیشه ایشان در این صحبت‌ها داشتند که می‌گفتند:
«عصبانی نباش، مساله اینها این است که نمی‌فهمند. فرض کن مدیری خیلی کارآمد و خوب باشد برای یک حقوق کم نمی‌رود در یک اداره کار کند. سیستم خودش را راه می‌اندازد. اینها بلد نیستند. تقصیر خودشان نیست باید کمکشان کنیم. یا ما به آنها یاد می‌‌دهیم یا آنها ما را سکته می‌دهند.»
عضو هیات مدیره انجمن آسیفا در ادامه گفت:
«آقای ابوالحسنی در حال راه‌اندازی چندین استارت‌آپ بود که نمی‌دانم به کجا رسیدند. یکی از پروژه‌ها این بود که یک دایره‌المعارف جذاب کارتونی کودکان خلق کند که نمونه‌اش در دنیا نبود. و کارهای دیگر که بچه‌های جوان طراحی کرده بودند و ایشان با آنها کار می‌کرد. خیلی پیگیر بود. همیشه می‌گفت گوشی من دائما در دستم است و در حین رانندگی هم فکر می‌کنم که چه کاری می‌شود راه انداخت که چرخ اقتصاد انیمیشن این مملکت بچرخد و برای آدم‌ها درآمد ایجاد شود و در عین حال آماده هستم که یک فرد یا یک مدیر به من زنگ بزند و من بگویم من همین الان توی راه هستم تا کاری انجام شود.»
علی نوری اسکویی در پایان گفت:
«امکان نداشت درباره یک موضوعی با ایشان صحبت کنی و آماده نباشد که همان روز کار را شروع کند. اصلا اینطور نبود که کاری را به بعد بیندازد. من خیلی از ایشان یاد گرفتم و به شدت به شخصیت‌شان علاقمند هستم. برای آدم‌ها خیلی احترام قائل می‌شد. نمی‌شود کسی باشد که آقای ابوالحسنی با ایشان صحبت کرده باشد و ایشان را بسیار محترمانه خطاب نکرده باشد. فرقی نمی‌کرد یک مدیرکل یا یک دانشجو باشد. با همان الفاظ که با مدیر کل صحبت می‌کرد با همان با آن دانشجو هم صحبت می‌کرد. »
خدا رحمت‌شون کنه. واقعاً مرد نازنینی بود. به معنای واقعی دستگیر… خیرش میرسید به همه. هنوز باورم نمیشه که دیگه بین ما نیستن