اصغر فرهادی؛ درباره فرمانروا
هفدهم اردیبهشت تولد این کارگردان نامدار ایرانی است
هفدهم اردیبهشت ماه سالروز تولد اصغر فرهادی یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین کارگردانان دو دهه اخیر سینمای ایران است. به این بهانه مروری آماری داشتیم بر تعداد مخاطبان آثار اکران شده او هم به عنوان کارگردان و هم به عنوان فیلمنامه‌نویس. فرهادی که به عنوان یکی از داوران هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن معرفی شده است، امسال وارد پنجاهمین سال زندگی خود می‌شود. او تا به حال ۹ فیلم سینمایی ساخته، نگارش فیلمنامه «دایره زنگی» را بر عهده داشته و در نگارش فیلمنامه‌های «ارتفاع پست» (ابراهیم حاتمی‌کیا) و «کنعان» (مانی حقیقی) به عنوان یکی از نویسندگان حضور داشته و طرح اولیه فیلمنامه «محاکمه در خیابان» (مسعود کیمیایی) را نوشته است.
رقص در غبار | امیدوارکننده در شروع و شکست‌خورده در گیشه
اصغر فرهادی پس از نگارش فیلمنامه «ارتفاع پست» با همکاری ابراهیم حاتمی‌کیا در سال ۱۳۸۰ و استقبال خوب از این فیلم در اکران سال ۱۳۸۱ با بیش از ۸۰۰ هزار نفر مخاطب و کسب رتبه هشتم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال، دست به کار ساخت اولین فیلم سینمایی‌اش با نام «رقص در غبار» با بازی درجه یک فرامرز قریبیان و حضور کوتاه باران کوثری و نقش‌آفرینی تحسین‌برانگیز جوان تازه‌کاری چون یوسف خداپرست شد. 
فیلم در بیست و یکمین دوره جشنواره فیلم فجر چندان از طرف داوران با استقبال روبه‌رو نشد. تنها دستاورد فیلم، نامزدی در بخش‌های کارگردانی، فیلمبرداری (حسن کریمی)، موسیقی متن (حمیدرضا صدری) و بهترین فیلم اول بدون کسب حتی یک سیمرغ بلورین بود.
اما هرقدر جشنواره فیلم فجر به اولین ساخته فرهادی بی‌محلی کرد، جشن خانه سینما در هفتمین دوره‌اش حسابی از خجالت «رقص در غبار» درآمد. نامزدی در ۹ بخش و کسب چهار تندیس بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر مرد اصلی (فرامرز قریبیان) و بهترین صدابرداری (حسن زاهدی) دستاورد نخستین ساخته سینمایی اصغر فرهادی از هفتمین جشن خانه سینما (۱۳۸۲) بود. «رقص در غبار» پس از کسب افتخار در جشن خانه سینما، پنجم آذر سال ۱۳۸۲ در سینماهای ایران به نمایش درآمد و در گیشه شکست خورد. تنها ۳۳ هزار تماشاگر از فیلم دیدن کردند و رتبه چهل و سوم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به فیلم فرهادی رسید.
شهر زیبا | سیر صعودی دوجانبه
اصغر فرهادی برای دومین ساخته سینمایی‌اش «شهر زیبا» به سراغ ترانه علیدوستی رفت که در سال ۱۳۸۰ با «من ترانه پانزده سال دارم» یک شبه ره صدساله رفته بود. بار دیگر فرامرز قریبیان فرهادی را همراهی کرد و مانند «رقص در غبار» اینبار هم نقش اصلی مرد هم به یک نوجوان تازه‌کار رسید: بابک انصاری. آهو خردمند و فرهاد قائمیان دیگر بازیگران دومین فیلم اصغر فرهادی بودند.
فیلم در بیست و دومین جشنواره فیلم فجر و جایی که در معدود دفعاتش انبوهی از فیلم‌های خوب و مطرح و قابل قبول را در بخش مسابقه خود می‌دید، با استقبال داوران و نویسندگان و منتقدان مواجه شد. فیلم در یازده بخش، نامزد دریافت جایزه شد و البته تنها توانست سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری (حسن زاهدی) را از آن خود کند. در هشتمین جشن خانه سینما هم با وجود نامزدی در ده بخش، تنها تندیس بهترین فیلم به «شهر زیبا» رسید.
دومین فیلم اصغر فرهادی بیستم خرداد سال ۱۳۸۳ در سینماهای ایران به نمایش درآمد و با وجود حضور ترانه علیدوستی در نقش اصلی، باز هم فیلمی از فرهادی در گیشه سربلند نبود. نزدیک به ۱۳۰ هزار تماشاگر به دیدن فیلم رفتند و رتبه بیست و یکم جدول پربیننده‌ترین‌های سال به «شهر زیبا» رسید.
چهارشنبه سوری | آغاز محبوبیت و فروش
اصغر فرهادی اواسط اسفند سال ۱۳۸۳ با ترکیب جدیدی از بازیگران مطرح آن سال‌ها البته با حفظ ترانه علیدوستی فیلم «چهارشنبه سوری» را کلید زد. حمید فرخ‌نژاد، هدیه تهرانی، پانته‌آ بهرام، ترانه علیدوستی، سحر دولتشاهی (در اولین فیلم سینمایی‌اش) گروه بازیگران فیلم فرهادی را شکل می‌دادند. فیلم در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و استقبال فراوان داوران و بخصوص نویسندگان و منتقدان را در پی داشت. نامزدی در ده بخش و کسب چهار سیمرغ بلورین فیلم منتخب تماشاگران، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر زن اصلی (هدیه تهرانی)، بهترین تدوین (هایده صفی یاری) و تقدیر از ترانه علیدوستی (نقش زن مکمل) دستاورد «چهارشنبه سوری» از بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر بود. ضمن اینکه حمید فرخ‌نژاد در رقابت با پرویز پرستویی («به نام پدر») دستش از سیمرغ کوتاه ماند و این در حالی بود که اغلب نویسندگان و منتقدان نقش‌آفرینی او را لایق کسب جایزه می‌دانستند.
«چهارشنبه سوری» در دهمین جشن خانه سینما هم ضمن نامزدی در ده بخش موفق شد ۵ تندیس بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر زن اصلی (هدیه تهرانی)، بهترین بازیگر زن مکمل (پانته‌آ بهرام و ترانه علیدوستی) و بهترین صدابرداری (حسن زاهدی) را به دست آورد. سومین ساخته اصغر فرهادی بلافاصله پس از پایان بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر (۲۶ بهمن ۱۳۸۴) به روی پرده رفت و با استقبال نسبی به خصوص در اسفند ۱۳۸۴ مواجه شد تا حدی که اکرانش در سال ۱۳۸۵ هم ادامه یافت. مجموع تماشاگران «چهارشنبه سوری» در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ نزدیک به ۷۰۰ هزار نفر بود که رتبه هفدهم جدول پربیننده‌ترین‌های سال را به خود اختصاص داد. کسب چند جایزه از چند جشنواره معتبر بین‌المللی (سه قاره نانت، لوکارنو، شیکاگو، هامبورگ و…) آغاز کسب شهرت فرهادی در عرصه بین‌المللی بود.
درباره الی… | فروش رویاییِ فیلمی با تلخی بی‌پایان
اصغر فرهادی در سال ۱۳۸۷ باز هم با حفظ ترانه علیدوستی به عنوان سومین همکاری مشترک پیاپی، با گروه دیگری از بازیگرانی چون گلیشفته فراهانی، شهاب حسینی، مریلا زارعی، صابر ابر، رعنا آزادی‌ور و دو چهره جدید و آینده‌داری (در بخش بازیگری) چون پیمان معادی که پیش از این به عنوان فیلمنامه‌نویس در سینما فعالیت داشت و مانی حقیقی که به عنوان کارگردان، سه فیلم سینمایی را در کارنامه داشت («آبادان»، «کارگران مشغول کارند» و «کنعان») فیلم «درباره الی…» را ساخت.
فیلم در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر با استقبال بی‌نظیر مخاطبان و نویسندگان و منتقدان روبرو شد اما داوران آنچنان که لایق بهترین فیلم دو دهه اخیر سینمای ایران بود با فیلم رفتار نکردند. دوازده نامزدی و کسب تنها چهار سیمرغ بلورین فیلم منتخب تماشاگران، بهترین کارگردانی، بهترین صداگذاری (محمدرضا دلپاک) و بهترین صدابرداری (حسن زاهدی) دستاورد «درباره الی…» از بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر بود.
اما اوضاع در چهاردهمین جشن خانه سینما بهتر بود. نامزدی در ده بخش و کسب شش تندیس بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مرد اصلی (شهاب حسینی)، بهترین بازیگر زن مکمل (مریلا زارعی)، بهترین بازیگر مرد مکمل (صابر ابر) و بهترین تدوین (هایده صفی یاری).
«درباره الی…» ابتدا قرار بود نوروز سال ۱۳۸۸ به روی پرده سینماها برود اما مصادف شدن اکران آن با اکران فیلم «اخراجی ها۲»، نمایش فیلم فرهادی ۳ ماه به تاخیر افتاد تا «اخراجی ها۲» بتواند بدون رقیب در سینماها اکران شود و بیش از ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار بیننده را به سالن‌های سینما بکشاند. فیلم درباره الی… شانزدهم خردادماه سال ۱۳۸۸ به روی پرده رفت و به موازات اتفاقات خرداد ۱۳۸۸، توانست بیش از ۸۷۰ هزار بیننده جذب کند و در رتبه چهارم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال قرار گیرد. کسب جوایز و افتخارات قابل توجه بین‌المللی (از جمله خرس نقره‌ای بهترین کارگردان و نامزدی بهترین فیلم جشنواره فیلم برلین، حضور در جمع نامزدهای اولیه گلدن گلاب، بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه جوایز آسیاپاسیفیک و برنده جوایز متعددی از جشنواره‌های معتبر) راه را برای بیشتر مطرح شدن اصغر فرهادی در عرصه بین‌المللی بیش از پیش هموار کرد.
جدایی نادر از سیمین | … و همچنان در اوج فروش
پس از کسب موفقیت همه جانبه «درباره الی…»، اصغر فرهادی در سال ۱۳۸۹ دست به کار ساخت فیلم «جدایی نادر از سیمین» شد. فیلمی که بی‌شمار جایزه از جشنواره‌های سطح اول جهان به دست آورد و در نهایت هم مجسمه خوش خط و خال اسکار را برای اولین در تاریخ سینمای ایران از آن خود کرد. شهاب حسینی، پیمان معادی و مریلا زارعی برای بار دوم در فیلمی از اصغر فرهادی بازی می‌کردند و برای اولین بار خبری از ترانه علیدوستی در ترکیب بازیگران فیلمی از فرهادی نبود.
در حالی که فرهادی و برخی از عوامل فیلم در برلین حضور داشتند، فیلم در بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت و موفق به کسب چند سیمرغ از جمله فیلم منتخب تماشاگران، کارگردانی، فیلمنامه، فیلمبرداری، صدابرداری و همچنین دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد و زن مکمل برای شهاب حسینی و ساره بیات شد. «جدایی نادر از سیمین» در برلین هم موفق به کسب خرس طلایی بهترین فیلم و خرس نقره‌ای بهترین گروه بازیگری زن و مرد شد. روند کسب جوایز برای فیلم اصغر فرهادی ادامه‌دار بود و در فصل جوایز بین‌المللی هم تا می‌توانست جوایز معتبر را به چنگ آورد و لقب موفق‌ترین و پرافتخارترین فیلم تاریخ سینمای ایران در عرصه جهانی را از آن خود کرد. «جدایی نادر از سیمین» نوروز سال ۱۳۹۰ در سینماهای ایران به نمایش درآمد و نزدیک به یک میلیون و ۱۵۰ هزار نفر به دیدن آن رفتند و جایگاه سوم جدول پرتماشاگرترین فیلم‌های سال به فیلم فرهادی رسید.
گذشته | اولین تجربه بین‌المللی بدون گیشه‌پسندی
پس از موفقیت‌های همه‌جانبه «جدایی نادر از سیمین» در سطح جهانی، فرهادی برای اولین بار ساخت فیلمی در خارج از ایران را تجربه کرد. «گذشته» با بهره گیری از برخی عوامل خارجی و تنها حضور علی مصفا و بابک کریمی در گروه بازیگری و محمود کلاری به عنوان فیلمبردار، سال ۱۳۹۱ در فرانسه جلوی دوربین رفت. برنیس بژو، طاهر رحیم و پائولین بورله از دیگر بازیگران فیلم بودند.
فیلم گذشته اولین فیلم فرهادی بود که در بخش مسابقه جشنواره فیلم کن حاضر شد و در این فستیوال جایزه بهترین بازیگر زن (برنیس بژو) و جایزه کلیسای جهانی را به دست آورد. «گذشته»، ۲۹ خرداد سال ۱۳۹۲ در سینماهای ایران به روی پرده رفت و آنچنان که باید مورد استقبال واقع نشد. تنها حدود ۳۲۰ هزار نفر از فیلم دیدن کردند و البته رتبه هفتم جدول پرتماشاگرترین فیلم‌های سال به «گذشته» رسید. نکته جالب درباره اکران سال ۱۳۹۲ این است که تعداد مخاطبان هیچ یک از آثار اکران شده به عدد یک میلیون نفر نرسید! «رسوایی» (مسعود ده نمکی) با ۹۶۰ هزار و «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» (پوران درخشنده) با ۸۳۰ هزار نفر در رده‌های اول و دوم جدول پرتماشاگرترین‌های سال قرار گرفتند و فیلم‌های سوم به بعد حتی تعداد تماشاگرهایشان به ۴۰۰ هزار نفر هم نرسید!
فروشنده | پربیننده‌ترین فیلم کارنامه اصغر فرهادی
پس از تجربه کارگردانی در خارج از کشور با «گذشته»، فرهادی فیلم بعدی‌اش را در ایران ساخت. بار دیگر با حضور ترانه علیدوستی و شهاب حسینی و همچنین بابک کریمی و دیگر بازیگرانی که برای اولین بار حضور در فیلمی از فرهادی را تجربه می‌کردند: فرید سجادی حسینی، مینا ساداتی، مهدی کوشکی، مارال بنی‌آدم، مجتبی پیرزاده و… فیلم در سال ۱۳۹۴ در ایران تولید و بدون حضور در جشنواره فیلم فجر برای شرکت در بخش مسابقه جشنواره فیلم کن (۱۳۹۵) آماده شد.
جایزه بهترین بازیگر مرد و همچنین جایزه بهترین فیلمنامه، دستاورد «فروشنده» از جشنواره فیلم کن بود. «فروشنده» در چند جشنواره خارجی و همچنین در فصل جوایز بین‌المللی تقریبا موفق بود و در نهایت برای بار دوم اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را برای سینمای ایران به ارمغان آورد.
فیلم فرهادی قبل از کسب اسکار، دهم شهریورماه در سینماهای ایران اکران شد و موفق شد در رقابتی نزدیک با «سلام بمبئی» و «پنجاه کیلو آلبالو»، بیش از ۲ میلیون و صد هزار تماشاگر را به سالن‌های سینما بکشاند و در رتبه دوم پربیننده‌ترین فیلم‌های سال بایستد. آن سال فیلم «من سالوادور نیستم» نزدیک به ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار مخاطب داشت و صدرنشین جدول شد. با این حال و با توجه به اینکه میانگین بهای بلیت فیلم «فروشنده» کمی بیشتر از چند فیلم بالانشین جدول بود، فیلم فرهادی پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۹۵ لقب گرفت.
همه می‌دانند | تنها فیلم اصغر فرهادی بدون اکران در ایران
پس از کسب دومین اسکار، فرهادی دومین تجربه فیلمسازی در خارج از ایران را اینبار در اسپانیا و در سال ۱۳۹۶ تجربه کرد. با تیمی کاملا خارجی منهای هایده صفی‌یاری به عنوان تدوین گر. پنه لوپه کروز و خاویر باردم بازیگران اصلی فیلم بودند و ریکاردو دارین، بارابارا لنی هم در نقش‌های مکمل حضور داشتند. فیلم در افتتاحیه جشنواره کن (۲۰۱۸ – ۱۳۹۷) به نمایش درآمد اما به جایزه‌ای دست نیافت. همچنین در فصل جوایز هم چندان موفق نبود. اکران «همه می‌دانند» ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۸ (۲۳ شهریور ۱۳۹۷) در اسپانیا آغاز و با استقبال خوبی روبه‌رو شد. در فرانسه بیش از ۸۰۰ هزار تماشاگر به دیدن فیلم رفتند. متاسفانه آمار دقیقی از مجموع تعداد تماشاگران فیلم «همه می‌دانند» در اکران بین المللی در دسترس نیست.
قهرمان | سلام به رتبه سوم پساکرونا
اصغر فرهادی اواخر سال ۱۳۹۸ و اوایل حضور ویروس کرونا در ایران در سکوت کامل خبری فیلم جدید خود با نام «قهرمان» را با گروه بازیگران متفاوت نسبت به آثار قبلی خود کلید زد. امیر جدیدی، محسن تنابنده، فرشته صدرعرفایی و گروهی از بازیگران تئاتر شیراز در «قهرمان» بازی کردند و تنها سارینا فرهادی دومین تجربه بازیگری در اثری از پدر (پس از «جدایی نادر از سیمین») را از سر گذراند. «قهرمان» در جشنواره کن سال ۲۰۲۱ به نمایش درآمد و با استقبال نسبی نویسندگان و منتقدان مواجه شد تا جایی که همگان اذعان داشتند نخل طلا از آن فیلم فرهادی است.
بازی امیر جدیدی هم مورد توجه واقع شد، اما در نهایت جایزه بزرگ این جشنواره به «قهرمان» رسید و دست فرهادی از نخل طلا کوتاه ماند. «قهرمان»، ۴ آبان سال ۱۴۰۰ در شیراز و یک روز بعد در سراسر ایران اکران شد و با توجه به شیوع کرونا و ظرفیت پنجاه درصدی سالن‌های سینما برای حضور تماشاگران، استقبال از فیلم فرهادی به نسبت موفقیت‌آمیز بود. با توجه به اکران آنلاین، آمار دقیقی از مجموع تعداد مخاطبان فیلم در دسترس نیست اما حدود ۴۰۰ هزار بیننده از فیلم دیدن کردند و رتبه سوم جدول پرمخاطب‌ترین‌های سال به «قهرمان» رسید.
همه چیز درباره فیلم قهرمان ساخته اصغر فرهادی +حاشیه‌ها
نگاهی به تعداد مخاطبان آثار اصغر فرهادی به عنوان فیلمنامه‌نویس
- در میان فیلم‌هایی که فرهادی به عنوان نویسنده فیلمنامه در آن‌ها حضور داشته، «دایره زنگی» بیشترین تماشاگر را به سالن‌های سینما کشانده. این فیلم که ساخته همسر فرهادی (پریسا بخت آور) است، نوروز سال ۱۳۸۷ اکران شد و بیش از یک میلیون تماشاگر را جذب سالن‌های سینما کرد و در رده چهارم جدول پربیننده‌ترین‌های سال قرار گرفت.
- همچنین فیلم «ارتفاع پست» ساخته ابراهیم حاتمی کیا که فیلمنامه آن را فرهادی و حاتمی کیا به طور مشترک با هم نوشته بودند در سال ۱۳۸۱ اکران عمومی شد و بیش از ۸۰۰ هزار مخاطب داشت و رتبه هشتم جدول پربیننده‌ترین‌های سال را به دست آورد.
- «کنعان» ساخته مانی حقیقی با فیلمنامه‌ای نوشته او و اصغر فرهادی در سال ۱۳۸۷ (سال اکران «دایره زنگی») به نمایش درآمد و بیش از ۵۲۰ هزار نفر به دیدن فیلم رفتند و جایگاه دهم جدول پرتماشاگرترین فیلم‌های سال به فیلم مانی حقیقی رسید.
- و در نهایت فیلم «محاکمه در خیابان» ساخته و نوشته مسعود کیمیایی که با طرحی از اصغر فرهادی به نگارش درآمده بود در تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۸۸ (سال نمایش «درباره الی…») اکران شد و نزدیک به ۴۲۰ هزار نفر از فیلم دیدن کردند و رتبه چهاردهم جدول پربیننده‌ترین‌های سال به فیلم کیمیایی تعلق گرفت.
جدول پرتماشاگرترین آثار اکران شده اصغر فرهادی
| نام فیلم | سال ساخت | سال اکران | تاریخ اکران | تعداد تماشاگران | رتبه | |
| ۱ | فروشنده | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۰ شهریور | ۲,۱۶۰,۰۵۰ | ۲ |
| ۲ | جدایی نادر از سیمین | ۱۳۸۹ | ۱۳۹۰ | نوروز | ۱,۱۴۵,۱۵۵ | ۳ |
| ۳ | درباره الی … | ۱۳۸۷ | ۱۳۸۸ | ۱۶ خرداد | ۸۷۵,۷۴۰ | ۴ |
| ۴ | چهارشنبه سوری | ۱۳۸۴ | ۱۳۸۴ | ۲۶ بهمن | ۶۸۰,۷۸۳ | ۱۷ |
| ۵ | قهرمان | ۱۳۹۹ | ۱۴۰۰ | ۵ آبان | ۴۰۱,۰۰۰ | ۳ |
| ۶ | گذشته | ۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۲۹ خرداد | ۳۲۱,۳۰۶ | ۷ |
| ۷ | شهر زیبا | ۱۳۸۲ | ۱۳۸۳ | ۲۰ خرداد | ۱۲۸,۸۴۹ | ۲۱ |
| ۸ | رقص در غبار | ۱۳۸۱ | ۱۳۸۲ | ۵ آذر | ۳۳,۳۴۸ | ۴۳ |
تعداد تماشاگران آثار اصغر فرهادی به عنوان کارگردان به ترتیب سال اکران
| نام فیلم | سال ساخت | سال اکران | تاریخ اکران | تعداد تماشاگران | رتبه |
| رقص در غبار | ۱۳۸۱ | ۱۳۸۲ | ۵ آذر | ۳۳,۳۴۸ | ۴۳ |
| شهر زیبا | ۱۳۸۲ | ۱۳۸۳ | ۲۰ خرداد | ۱۲۸,۸۴۹ | ۲۱ |
| چهارشنبه سوری | ۱۳۸۴ | ۱۳۸۴ | ۲۶ بهمن | ۶۸۰,۷۸۳ | ۱۷ |
| درباره الی … | ۱۳۸۷ | ۱۳۸۸ | ۱۶ خرداد | ۸۷۵,۷۴۰ | ۴ |
| جدایی نادر از سیمین | ۱۳۸۹ | ۱۳۹۰ | نوروز | ۱,۱۴۵,۱۵۵ | ۳ |
| گذشته | ۱۳۹۱ | ۱۳۹۲ | ۲۹ خرداد | ۳۲۱,۳۰۶ | ۷ |
| فروشنده | ۱۳۹۴ | ۱۳۹۵ | ۱۰ شهریور | ۲,۱۶۰,۰۵۰ | ۲ |
| قهرمان | ۱۳۹۹ | ۱۴۰۰ | ۵ آبان | ۴۰۱,۰۰۰ | ۳ |
| میانگین تعداد تماشاگر | ۷۰۹,۹۱۳ |
