ستوان اینیشمور

منتقد: حسن پارسائی

اگر کارگردان به ویژگی های محتوایی و دراماتیک یک متن وفادار بماند و آن ها را روی صحنه به نمایش بگذارد و همزمان فوت و فن کار را هم بشناسد، در آن صورت چنانچه هنگام اجرا با نمایشی نامتعارف، پارادوکس نما و دراماتیک روبه رو شویم، باید آن را در وهله نخست برآیند دریافت درست او از متن بدانیم.

"مارتین مک دونا" که عمومأ تأکید نسبی خاصی روی خشونت و ناهنجاری های اجتماعی و سیاسی دارد، در متن نمایش "ستوان انیشمور" نیز به خاطر رویکرد تیره و تار و بدبینانه ای که به مبارزات مردم ایرلند دارد، اثرش را ابتدا در قالب یک "هجویه سیاسی" و سپس به صورت "کمدی سیاه" شکل می دهد و متعاقبأ کمدی سیاه را هم به "کمدی وحشت" و نهایتأ آن را به "کمدی تراژدی" که در بطن آن تم پوچی و بیهودگی هم که خاص تئاتر ابزورد است به طور ضمنی وارد متن شده، تبد یل می کند و این عملأ متن را چند ژانری کرده است؛ این ویژگی در ادامه باز هم تغییر می یابد و متن نمایش "ستوان انیشمور" نهایتأ و در کلیت خود به "کمدی تراژدی اشتباهات" تبدیل می شود؛ به همین دلیل متن نمایش از نظر ژانر و ساختار، اثری تجربی به حساب می آید.



در نمایش " ستوان انیشمور " به نویسندگی "مارتین مک دونا" و کارگردانی "محمدحسن معجونی" همه چیز مبتنی بر تنافض و پارادوکس است و همین خصوصیت آن را نامتعارف و خاص جلوه می دهد؛ خود موضوع که عبارت از شوخی و هجو یک مقوله بسیار جدی و سیاسی است عملأ یک پارادوکس به شمار می رود و به حوادث و رویدادهایی که غیر منتظره و اشمئزاز آورند، می انجامد و همزمان شرایط را با نمایه و جلوه ای کمیک، متناقض و بی قاعده و قانون می نمایاند. نویسنده موضوع را تا حدی تمثیلی هم کرده است؛ ابتدا گربه ها و انسان ها را تمثیلی از همدیگر می کند و سپس گربه ها -- یا به عبارتی حیوان ها -- را با ارزش تر از انسان ها می داند .



نمایش بر شکنجه دادن، کشتن و کشته شدن و حتی بر سلاخی کردن انسان ها تأ کید می ورزد و چنین مقوله ای را امری معمولی، بدیهی و حتی مضحک و خنده دار که بدیهیت آن هم هیچ کمکی به بهبودی اوضاع نمی کند، نشان می دهد. باید توجه داشت که این تأکید زیاد و یک سویه بر چنین موضوع متناقض و پارادوکسیکالی عملأ آن را متناقض تر کرده است، طوری که نهایتأ از بطن آن نتیجه مغایر و متضاد "بیهوده بودن کشتن همدیگر" بیرون می آید که نسبت به موضوع پارادوکس دار اولیه حالت نوعی کنتراست پیدا می کند؛ به همین دلیل نمایش "ستوان انیشمور" به کارگردانی محمد حسن معجونی با ساختار "پارادوکس در پارادوکس" شکل گرفته است. حتی خود پرسوناژها هم متناقض اند و البته هر کدام هم تعلقات و دلبستگی های شخصی خاصی دارند که روح آن ها را بسیار حساس، بی ثبات و آسیب پذیر کردن است.



در این نمایش سلاخی کردن انسان امری خنده دار، معمولی و حتی بیهوده نشان داده شده و دیالوگ ها هم به خوبی تناقضات متن و اجرا را آشکار می کنند: "اگر یک بار دیگر به موهام توهین کنی از این جا می رم" ، "برای گربه های این اطراف پشیزی قائل نیستم، انگار از دماغ فیل افتاده اند" ، "چیزی که برایم مهم است اینه که بیفتم به جون حیوونایی که بیست برابر از ما کوچک ترند" ، "هرگز فکر نمی کردم تو ارتش آزادی بخش حیوونای کوچک رو بکشم" ، ایرلند آزاد یا خوشبختی گربه ها " ، "دلم می خواد وقتی گلوله از پیشانی تان رد می شود یادتان باشد این سزای رفتار با یک گربه ایرلندیه" و ...

همه پرسوناژها به نحوی می خواهند از شر هم خلاص شوند. هیچ کدام بهانه ای جدی و الزامی برای حضور هم نیستند و اکثرشان به خاطر یک "اشتباه " همدیگر را از بین می برند و همین موضوع، نمایش را در ژانر نو و بدیع "کمدی - تراژدی اشتباهات" قرار می دهد.



طراحی صحنه کاملأ کاربردی و دراماتیک است؛ عملأ سطح شیب دار و لغزنده ای را برای پرسوناژهای نمایش فراهم کرده تا نشانه ای ضمنی هم از اشتباهات و لغزش های سیاسی و انسانی آن ها باشد. این طراحی به هر چه نمایشی تر و عینی تر و شهودی تر شدن صحنه کمک کرده است و در این رابطه باید به طراحی خلاقانه محمد حسن معجونی آفرین گفت.



معجونی صحنه های شلیک به گربه و سلاخی کردن انسان را خیلی واقع گرایانه، نمایشی و سینمائی پردازش نموده است و این بر هر چه دراماتیک تر شدن تناقضات و پارادوکس های نمایش "ستوان انیشمور" افزوده است.

در بخش بازیگری باید گفت که بازیگران بازی واقعأ "بازیگرانه" و "تمامیت دار" را به نمایش می گذارند؛ رضا بهبودی، هومن شکیبا، سعید چنگیزیان، امیرحسین طاهری، به آفرید غفاریان ، نوید محمدزاده، فربد فرهنگ و مازیار سیدی واقعأ تماشاگران را تا آخرین لحظات اجرا با خود همراه می کنند. از لحاظ حرکت، ژست، انعطاف بدن و شیوه بیان دیالوگ ها بسیار ماهرانه عمل می کنند و به تناسب میزانسن هائی که محمد حسن معجونی به حضور آنها داده، جذابیت ماندگاری پیدا کرده اند. هر کدام از بازیگران وجوه نمایشی و صحنه ای پرسوناژ مربوط به خود را در طراحی کل اجرا و در رابطه با بازتاب دهی دراماتیک دراماتورژی نمایش به نحو احسن ارائه و جلوه دهی کرده اند. طراحی نور و انتخاب موسیقی نیز با اجرا هم خوانی دارد، حتی طراحی "بروشور" که توسط بهراد جوانبخت انجام شده به علت کارکردی و کاربردی تر بودن آن در رابطه با چگونگی اطلاع رسانی نمایش، حائز اهمیت است.

میزانسن های کارگردان مکمل بازیگری بازیگران و مقوله بازیگری نیز مکمل میزانسن ها شده و نشان داده که محمدحسن معجونی بسیار هوشمندانه و هنرمندانه همه چیز را طراحی و به اجرا درآورده است. نمایش "ستوان انیشمور" به نویسندگی "مارتین مک دونا" و کارگردانی محمد حسن معجونی که هم اکنون در سالن ناظرزاده کرمانی خانه هنرمندان اجرا می شود، از لحاظ طراحی، کارگردانی، بازیگری و کاربری عناصر و عوامل انضمامی دیگر، نمایشی دیدنی ، قابل تأمل و به یاد ماندنی است.

منبع: هنر آنلاین