در پرواز های خروجی بود که گم شد، ریحانه

منتقد: رضا آشفته

نمایش «در پروازهای خروجی بود که گم شد ریحانه»، درباره دلتنگی های رایج انسان، غریبگی و در وطن خویش بیگانه شدن، دوهوایی شدن، گریز از خود و مهاجرت است؛ یعنی تلفیقی از مضامین و ایده ها، بن مایه اصلی این نمایش را می سازد. براساس این ایده است که دو بازیگر زن در سالن ارغنون تئاتر بازی می کنند كه نوعی فاصله گذاری در آن تکرار می شود که بیانگر اجرای بدون چون وچرای آن خواهد بود؛ اینکه بازیگران در زمان اجرا رو به اتاق نور و صدا نام آقای مشهور را صدا می کنند که کجا بایستم و چه می خواهم و چه بکنم! این قطع شدن اجرای تئاتر و اشاره به فضای تصنعی حاکم بر صحنه ما را متوجه اجرائی می کند که در آن ریخت و بن مایه ای در حال چفت وبست یافتن است. درواقع تئاتر هم در برخورد این دو است که ما را بیشتر درگیر تئاتر خواهد کرد.

نمایش «در پروازهای خروجی بود که گم شد ریحانه»، دو شخصیت اصلی دارد. یکی ریحانه جاهد (حدیث میرامینی) و دومی ریحانه شریف (شیوا مسعودی) است. این دو در وطن و خانه خویش احساس دلتنگی و گریز دارند؛ بنابراین به دنبال کوچ و مهاجرت هستند اما در کشور بیگانه نیز همچنان احساس دلتنگی دارند و دوست دارند که به موطن خویش برگردند. جاهد دلش می خواهد یک آموزشگاه زبان باز کند که در آن به همه زبان انگلیسی یاد بدهد؛ با این هدف که وقتی به خارج از ایران می روند با دهان باز و لال نایستند. او لندن و تهران را زیبا می بیند؛ هر دو را دوست دارد اما آرام و قرار ندارد. اما ریحانه شریف دلش می خواهد به جایی دیگری برود ببرد که دخترش در آنجا متولد شود. او می خواهد دخترش بحرانی در زندگی اش نداشته باشد. او یک بار با شوهرش آزاد رفته و برگشته اما این بار می خواهد به تنهایی برود.

فضا خالی است و باید بازیگر روایت کند خودش را، تنهایی اش را، دلتنگی اش را، آمدوشدش را، اهدافش را و آرمان هایش را. او یا بر صندلی می نشیند یا سرپا می ایستد یا حرکت می کند. آنها کفش های سرخ و سیاه به پا کرده اند. لباس سفید بر تن دارند. یکی شال قرمز و دیگری شال نارنجی بر سر کرده است. اینان با این نشانه های رنگی، بخشی از هویت و اهدافشان را نمایان می کنند. سفیدجامه اند به این دلیل ساده که چون عیب و ایرادی ندارند و در باریکه خواست های درونی شان گرفتارند. نه مال مردم خوارند و نه مردم آزار، بلکه هر دو به دنبال یک هوای تازه می گردند. هواکش (فن) بارها برای جاهد و شریف روشن می شود. صدای آن برایشان حکم موسیقی را دارد و آنان حتی تماشاگران را به شنیدن این موسیقی دعوت می کنند. کارشان هم بازآفرینی یک هوای تازه و سالم است از آن حال وهوای دل گرفتگی. بنابراین این نقش آفرینی هم برایشان بسیار زیباست که در این فضا بتوانند حضور پررنگی براساس حضور تاثیرگذارشان داشته باشند.

این دو ریحانه به موازات هم راوی داستان های خویش هستند. آقای گلبهاری، وکیلی است که به دنبال راست و ریس کردن کارهایشان هست و برای همین هم در جاهایی از نمایش، صدایش (فرهاد آییش) را می شنویم که آنان را امیدوار می کند که با زندگی کنار بیایند. این مرد دلالتی بر یک پدر مهربان می کند که به دخترهایش امیدواری می دهد که برای زندگی حضورشان پررنگ باشد. در این صحنه خالی اشیایی مانند چمدان و شال های رنگی، کیف دستی و کیفی پر از چرتکه های رنگی و چرتکه های ریخته از سقف نشانه های درخور تأملی می شوند که هر کدام تصویر و نشانه ای در این وضعیت خواهد شد که بتوان درکی درست تر از حال و هوای کار داشت. به هر روی فضاسازی در آن یک رکن است و برای این منظور رنگ ها و چیدمان و نوع حضور اشیا بسیار م‍ؤثر است. شال های رنگی، حال وهوای رنگارنگ این دو را نمایان می کند که دوست دارند در تنوعی از رفتارها و فعل و انفعالات خود را بیازمایند. چرتکه های رنگی حال وهوای دیگری از رنگ آمیزی و نقاشی را نمایان می کند. ریحانه شریف یک نقاش است و باید در جایی دلخواه بتواند در سکوت و تمرکز بیافریند. مادرانگی هم چنین وضعی را یادآوری می کند. به هر تقدیر او به آرامش و رفاه اجتماعی، روحی و روانی نیاز دارد. مهدی مشهور، کارگردان حرکت نگاری است و دوست دارند در لفافه حرف بزند و در روی صحنه مقاصدش را آشکار کند. در این فضا اما کلمات هم نقش م‍ؤثری دارند، برخلاف کارهای پیشین این کارگردان نوجو که دیده ایم، کلمات تبدیل به دو متن همسو می شود و ما دو روایت یا تک گویی را می شنویم و البته هنوز هم اصالت رفتاری و حرکت نگاری در آن جزئی پایدار از نمایش شده است و همچنان می بینیم که این حرکات در پوشیدن کت و درآوردنش، قدم زدن های متنوع با کفش های سرخ و سیاه، نشست و برخاست های بی گدار، پخش وپلاکردن شال ها، حمل چمدان سرخ، حمل چرتکه ها به جای نوزاد در کیف بسته شده بر شکم و نمونه هایی از این دست به اجرا سمت وسوی بهتری می بخشد. اگر بپذیریم که کلمات ادبیات را در اجرا نمایندگی می کنند باید اذعان داشت که با این حرکت ها این ادبیات شکل عوض می کند و زبان اجرا عناصر دیداری را بر کلیت آن چیره می كند. رمز موفقیت مهدی مشهور هم در نوع مواجهه با متن است که در تقابل با کلمات راه بهتری را خواهد جُست.

منبع: شرق