ماضی استمراری

منتقد: نقد تئاتر ماضی استمراری

نمایش "ماضی استمراری" واکاوی شرایط اجتماعی سه دهه اخیر ایران و کلان شهری مثل تهران است و اینکه تغییرات اجتماعی و شهری در خانواده ها و روابط بین اعضا خانواده چقدر می تواند اثرگذار باشد. زمان ابتدای شروع نمایش مربوط به دهه شصت است.

دهه ای که کشور به تازگی شاهد تغییر حکومتی و آمدن جمهوری اسلامی و شروع جنگ است. پدر خانواده مرتضی با بازی خسرو شهراز آشکار به سنت های دهه پنجاه وفادار است و به هیچ وجه نمی خواهد خودش را با شرایط روز اجتماعی و نابودی خانه های قدیمی و رواج آپارتمان نشینی هماهنگ کند و بر سر این تغییر هم می میرد. مادر خانواده با بازی ناهید مسلمی آشکار نمونه الگویی مادران دهه پنجاه و شصتی است که زن سنتی و غرغرویی است و هیچ چیز زندگی تخت و مونوتنش او را راضی و خشنود نمی کند و آشکارا به شوهرش وابستگی شدیدی دارد و علی رغم نبود عشق و علاقه ای عمیق بین آن دو بعد از مرگ همسرش فرو می ریزد و دچار بیماری آلزایمر می شود.

دختر کوچک خانواده آزاده هم نمونه درست و مابه ازا داری از دختران دهه شصتی است که عشق و علاقه شان منحصر به نگه داشتن عکس های رنگی فوتبالیست های پرسپولیس و استقلال و یا قرارهای مخفیانه گذاشتن با پسر هم محله ای است. دختری که آرزوهای ریز و درشتی دارد و در دهه بعدی در قالبی هماهنگ شده با شرایط جامعه یک دختر آزاد و تنها است که در کنار مادرش به تنهایی زندگی می کند و همانطوری که از تلفن حرف زدنش معلوم است با مرد جوانی رابطه دارد. خواهر بزرگ خانواده الهه هم هماهنگ با تغییر شرایط جامعه و بر خلاف نسل گذشته مادران ایرانی که بااصطلاح می سوختند و می ساختند و با لباس سفید به خانه شوهر می آمدند و با کفن سفید هم از خانه شوهر می رفتند . با کوچکترین اختلافی از شوهرش طلاق می گیرد و به خانه پدری می رود .

نسلی که بتدریج در دهه های بعد تنها و تنهاتر شدند و امروز متولیان جامعه زنگ خطر را درباره عدم گرایش جوان ها به ازدواج و رشد کند جمعیت و میل به زندگی انفرادی به صدا در آوردهاند و به تعبیری همان واژه نام آشنا و تکراری دوران گذر از سنت به مدرنیته.

پسر خانواده هم کم و بیش الگوهای پسران دهه شصتی را دارد که به دنبال شغل مناسب و پر درآمد و از هم مهمتر تلاشش برای جدا شدن از طبقه اجتماعی شان است. نکته مهم دیگر در نمایش نشان دادن بحث تاثیرگذاری شهرداری تهران در مناسبات اجتماعی و اقتصادی دهه شصت و هفتاد است که اقداماتش منتقدان و مخالفانی داشت و موافقان شان دادن مجوز برای تخریب خانه های قدیمی و فرسوده و رشد آپارتمان سازی و ساخت اتوبان ها، پارک ها و فرهنگسراها را مثبت ارزیابی می کردند و مخالفانش هم شهرداری را مسئول گرانی، تورم و رواج تجمل گرایی می دانستند. تاثیری که به هر حال در زندگی این خانواده با گذر راه اتوبان تازه ساز از کنار منزل مسکونی شان بسیار پر اهمیت است و اصلا موتور درام نمایش محسوب می شود.

فضاسازی دقیق و درست

یکی از نقاط قوت نمایش "ماضی استمراری" فضاسازی درست ندا هنگامی به خصوص در روابط بین اعضا خانواده مرتضی است و ندا هنگامی و مرضیه ازگلی نویسنده؛ به طرز دقیقی دغدغه و دل مشغولی های یک خانواده دهه شصتی از مدل غرغرو کردن های مادر، رفتار محافظه کارانه پدر و جاه طلبی های فرزندان را منطبق با شرایط آن روزگار در پیش روی مخاطب قرار داده اند و این واقع گرا بودن این بخش نمایش عامل بسیار تعیین کنندهای برای ارتباط گیری مخاطبان به خصوص مخاطبانی است که زندگی دهه شصت را تجربه کردهاند و یا حالا آدم های میانسالی هستند که پدر و مادر این نوعی داشته اند.

دکور نمایش

دکور نمایش ساده و بی پیرایه اما به شدت درست و در خدمت فضای نمایش است محمود فتح نیا صحنه را به چهار بخش تقسیم کرده است . بخش نخست خانه مادربزرگ است و دو بخش دیگر خانه مرتضی و بخش آخر آپارتمانی است که در زمان حال مادر و دختر خانواده در آن زندگی می کنند . سادگی و بی پیرایگی صحنه کمک می کند به درآمدن فضای خانه های دهه شصتی که عموما ساده بودند و خبری از مبلمان و میز ناهارخوری و غیر و ذالک نبود. حضور تمام مدت همه بازیگران در صحنه علاوه بر جلوگیری از زمان های مرده نمایش به خوبی در خدمت مفهوم و بن مایه نمایش است. حضور فیزیکال روح پدر که بعد از مرگش همچون ارواحی سرگردان در کنار خانه تخریب شده اش سرگردان است ضمن القای چنین مفهومی جنبه های زیبا شناسانه ای را با کمک نورپردازی درست و سنجیده رضا خضرایی انجام می دهد.

تکرار دور تسلسل

در بخش پایانی نمایش انگار درست تاریخ تکرار می شود و شاهد همان بحث از بین نرفتنی اختلاف بین نسل ها هستیم و می بینیم عادل که اینک به میانسالی رسیده نمی تواند با پسرش خردسالش ارتباط عاطفی و دیالوگ برقرار کند و از دایی پسرش سهراب می خواهد این شرایط را فراهم کند و عادل هم مثل پدر درباره تغییر و خراب کردن مجتمع مسکونی و تبدیل آن به مجتمع تجاری مقاومت می کند اما مشخص است که تسلیم می شود.

پول خوشبختی نمی آورد

تمام حسرت های فرزندان خانواده پولدار شدن بود و آن را عامل خوشبختی می دانند. اتفاقی که در میانسالی برای آنها رخ می دهد و عادل یک بساز و بفروش موفق و پولدار شده و الهه هم زن یک مرد پولدار شده و سرپرست کارگاه خیاطیش را برعهده دارد. خواهر کوچک هم ظاهرا مطابق میلش زندگی می کند. اما هیچ کدام شان شاد نیستند و غمگین و ناراحت به نظر میرسند. گویی خودشان را برای مجاب کردن پدر برای خراب کردن خانه و دق کردنش مقصر می دانند.

بازهای استاندارد

خسرو شهراز بازیگر خوب و توانایی است. بازی هایش در نمایش های گروه تئاتر شایا و سایر بازی های دیگرش بر این توانایی صحه می گذارند. در این نمایش هم شهراز به خوبی ابعاد شخصیتی یک پدر مستاصل و سرگردان را که ناتوانی خودش را درعدم رسیدن به موفقعیت به گردن دیگران می اندازد را در بازیش ارائه می کند. اما توانایی خیره کننده اش را در بازی در سکوتش در بخش های حال نمایش ارائه میکند و انگاری با چهرهاش بهتر از هزار دیالوگ جان مایه صحنه را بیان می کند. صحنه تنها شدن پدر و سیگار کشیدنش و نورپردازی دقیق رضاخضرایی که انگاری پدر در هاله ای از دود گم شده است از یاد نرفتنی است. مهدی صباغی که این چند ساله به خوبی در تئاتر نقش جوان های برون گرا و عصیان زده را بازی می کند. به خصوص در بخش میانسالی عادل با اکسان گذاری درست، کند کردن حرکات فیزیکی بدن با اندکی خمیدگی و تکیدگی و چهره پردازی درستش به خوبی شمایل درستی از یک مرد میانسال را ارائه می کند.

پایان بندی

دیدن نمایش "ماضی استمراری" حال آدم را خوب می کند البته به شرط آنکه نوستالوژی زندگی دهه شصت را داشته باشد و عین عادل و خواهرانش پدر و مادری داشته که مدام حسرت به دست نیاورده هایشان را در زندگی می خوردند و در زندگی شان بد من و هیولایی مثل عباس داشته باشند که کاستی هایشان را به حساب او واریز کنند.



www.teater.ir